Fugo Yekova Niungaha
Memeapai Rogo gu Kitabu Nga Abia Kpenunga
GU NEBI nangia Yeremaya abi gu pangbangaa sapangbangaa ko aima digo nitakipandehe tipa agarã 40 si nada ti rengo. Wai gu nebi re adu kpotokoyo ho ko abi gu bakporo ni ko aakpinyemuhe gbe i nigbarasihe? Ko “asungu sande Yerusarema yo kini kpari kpe rungo na kini bi agi abia kpenunga re,” wo gu buku nga the Greek Septuagint agumbaha rogo gaha tonatona afugo tipa gu buku nga Abia Kpenunga. Yeremaya asari agi abia re rogo gu garã nangia 607 M.B.K. ti gu regbo pa ru yó nguru pati Yerusarema tipa adiwi 18 naapa zoho na we adu kindi nivovopai berãko yo. Gi kitabu nga Abia Kpenunga re nafura ziazia tipa gu bakere rungo Yeremaya adu nani kpotokoyo. (Yeremaya 52:3-5, 12-14) Kura bakporo ho gumbayo paha rogo kuru apangbangaa yo, i akpari tipaha na agu afugo nasa boro ní du na nunga gbiati rungo kpotoniyo wa gure te.
Gu kitabu nga Abia Kpenunga, si na abia rogoho bisue, nga gu duna wene siakasiaka afugo rogoho. Agu abambataha du biama, si nga akpenunga; ono gu bisuehe, si nga zungoditise watadu kparakpee.
“BANGIRE NAEGERÃ BE AUME”
(Abia Kpenunga 1:1–2:22)
“Ako bakporo sungu ni kina sa ha, nga gu naahi be aboro! Si sa tihe wa dekurugbo, nga gu naadu ni bakere he dagba arikaaboro! Gu naadu wa wiri bakindo nga de dagba aringara, sa tihe ki du ni zizi he.” Gure nga tonatona agu akpenunga nangia ga gu nebi nangia Yeremaya nibipa Yerusarema. Gu nebi re agumba ndu gupai gu gberangbii re amangi ti ni ki yaa: “Yekova rungosi he tipa gaha badungu tiandika.”—Abia Kpenunga 1:1, 5.
I afura tipa Yerusarema wa gu dekurugbo narungo tipa pakpio kumbaari na awiiri, na si ki yaa: “Oni ngére, ka bi nga, si ngia rungo ho wa du gi rungo.” Ri akpari fu Mbori nibi avurari ki yaa: “Gayo gbegberẽ mangapai yé dunduko ku bara bangiro; mo mángi fu yo wa mo amangi fere tipa gimi tiandika; bambiko gimi auko du ni dungu he, he namaka re amaka kpotore yo.”—Abia Kpenunga 1:12, 22.
Yeremaya afura na bakere rungo ki yaa: “[Yekova] rogo ome awiri aYisaraere dunduko ku sa yo ni gako ngariangaria zinga; ko di kumbabeko ti yo ku sa yo barangba iravura. Ko zo Yakoba wa ka i zo he ni kina mirãwe, ki niriti ahe dunduko kirikiri.” Gi nebi re agumbapa gako arungo kini kpari kini yaa: “Bangire naegerã be aume, mbisimore du rogo gbarakagbaraka pai. Kpotore yo uka ku sande be rungo.” Zavura agu aboro naasusa ti gene, si aima iriwo tiyó, i ki yaa: “Agi yo re nga aboro gu bakporo aboro aya ti ni, si nga ndikidi ba ngbaya, nga ũngbarago tipa kpotosende dunduko?”—Abia Kpenunga 2:3, 11, 15.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
1:15—Wai Yekova ‘asimbi ga Yuda aboro wa i nisimbi he bapira imekakue yo’? Ho aBabero agbarasi gu bakporo re ni, i auka kure aboro nibakerehe gbe si kidu wakina imekakue bapira imekakue yo. Yekova aima gumba gipai re na ki mbuhe si mangi si du i aya ti ni wee ko ‘asimbi he wa i nisimbi he bapira imekakue yo.’
2:1—Wai i ‘aba gu wene ngbanya nga ga Yisaraere ngbangbaturũ yo ku sende no’? Wa “turũ angbangbaturũ gbe ti kpotosende ku ari,” pa tigo agu ahe kiipaha akio kuari gbe, i nafura tipaha ti kura aregbo ki ya i ‘baha ngbangbaturũ yo ku sende no.’ “Gu wene ngbanya nga ga Yisaraere,” nga gu taarimo gbiati ome si adu nani ho ga Yekova maku aduni kindi riihe, i abaha kusande ho i agbarasi Yerusarema ni na Yuda.—Yesaya 55:9.
2:1, 6—Gine nga ‘gbada ndu Yekova’ na gine nga gako “basura”? Bake apapara Atambuahe abibia ki yaa: “Ani ndú ku rogo gako banye; ani írisi ko pati gbada nduko!” (Atambuahe 132:7) Sidu, gi ‘gbada ndu Yekova’ furayo tipaha rogo Abia Kpenunga 2:1 re, si nayugopa gako bambu iriso, watadu gako yekaru. ABabero ‘azo ga Yekova bambu’ si kidu wa ka i ya si angia kungbo basura gbua, watadu bambu ati.—Yeremaya 52:12, 13.
2:17—Ginipai Yekova “asere pa ha” nga gu ko adigisihe nibipa Yerusarema? Si ziazia nga, gi veresi re nafura tipa Pa Amotumo 26:17, nga gu nayaa: “Mi azínga fu roni oni ki nikpiki bara bangiri avuraroni; agu yo nasoga roni i azóga roni azoga, oni ki nioro ho boro ado nga fuo roni ni ya.”
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
1:1-9. Yerusarema aakpara nikerehe yuru, aume kini fuku ti abagaha. Angbadimoho dunduko adu wakina ga bate, na gaha aboromotumo kini uko. Gaha ngasu adee adu nirungosirungosi yó, na si nitihe kini rungo nikerehe. Tipagine agi apai re dunduko amangi ti ni? Si amangi wo mbiko gupai nga Yerusarema amangi ingapai nigbegberẽhe. Gaha biriko adu ti gaha abaukadi. Anga sangbana tindiko nga ngbarago te; ono si nga aume, uko, rungo, gbiati gberarago.
1:18. Ho Yekova afu mbusa ni fu atiandiko, ko namangaha niruru sarangbangaa.
2:20. I arugu aYisaraere ki yawee ka i agianga sangba Yekova ya, amotiwa nika ye kuriyo, nga gu nakodi pa riyo ‘pasio awiriyo nga akumba na adee.’ (Pa Fu Rugute ni Ue he 28:15, 45, 53) Nairiwo wai duhe nigupai zanga tatamana ka boro aidanga ka giasangba Mbori ya!
“KA MO KÍSI NGA TURO TIPA GI KPE NGA GA UNDAHE YA!”
(Abia Kpenunga 3:1–5:22)
Rogo Abia Kpenunga kapita 3, i afura tipa gu rikaaboro nangia aYisaraere wa “boro.” Wa gi boro re avura gbia arungo, ní abibia ki yaa: “Yekova namanga apai ni wene he fu agu yo nasunguda ko, fu mbisimo gu ni nagbata ko.” Ní asana Mbori rogo kpee yo ki yaa: “Mo agi gi kpezungaditise, wa mi aya, ‘Ka mo kísi nga turo tipa gi kpe nga ga undahe ya!’” Ní asana Yekova tipa ko moi berãko tipa gu gbarasarimo nangia ga avurako ki yaa: “Ako Yekova, mo ambúsa yo, kuti gu mangaapai nga ga beyo.”—Abia Kpenunga 3:1, 25, 56, 64.
Yeremaya akusipa gu bakere rungo ko adu nani kpotokoyo tipa gu gbegberẽ sangbanapai naye mbikopa ru aBabero nguru pati Yerusarema tipa adiwi 18. Ko akpari ninunga ki yaa: “Gu mbusa irairapai nga ga gimi aboro adu ni bakere he susi gu mbugo ingapai nga ga Sodomo, nga gu bakporo i aba ha ku sande rogo kina wiri guru rago, ka be azada nga ha wa sa ya.” Yeremaya aafura kindi kini yaa: “Pa agu yo i aimi yo ni basape ngba gayo pai ki susi ti ga agu yo nakpi be gomoro, naruna ki gberẽ mbiko zingo zuzu aũati.”—Abia Kpenunga 4:6, 9.
Gu bisue bia nafura tipa aboro Yerusarema wa i afura kini yaa: “Ako Yekova, nga gu pai naye ku ri rani. Mo ngére, ki bi nga gaani gbarasarimo!” Wa i aatangara pa gayo arungo, i azungodi tiyó fu Yekova ki yaa: “Ako Yekova, ono mo nazoga rago nye anye kindi; ga mbatabakindo nye fu gu rikaaboro ki du fu gu kura rikaaboro. Ako Yekova, mo káraga rani koyo du mo ni berewe, si du ani ka karaga tirani ti ni! Mo mbákadi pa gaani arame berewe a wa si adu mbata!”—Abia Kpenunga 5:1, 19, 21.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
3:16—Tipagine Yerusarema aya ti ni wee: “Ko sa arindire ti zakara mbia”? Buku sa nayaa: “Ho i azi aYuda ni kaa ga naayó, si adu nidingisoro fu aYuda tipa i zo kpakuto rogo agu adue i agetekehe, sidu, gayo kpakuto kidu nikodikodihe na zakara mbia, watadu zagarazagara mbia.” Pa ri boro ngbatunga gu kpakuto re arengbe arengba ka kuadi rindini.
4:3, 10—Tipagine Yeremaya aringbisi ‘gako aboro’ ti ni kuti ‘asurutio ngbakungba yo’? Gu zire nga surutio, “u nazinga kuti awiru, wa du nga ami wa awiru te,” wo Eyobo 39:16 agumbaha. Nikpiapai, ho nara ateta apara ru ni, u naguari kusayo ki mere na gu kura asurutio nga anara, kina bara ki nye pati awira tipa kaa ngerafuo ra. Na ginipai bara na nara amangaha ho pai agbia ra ni? Ami naguari kusayo pati bambu ra ki oro kusayo ki mbu awira. Ho aBabero arunguru ni pati Yerusarema, gu ngbongi nadu Yerusarema yo aima egerã si ki sa gupai nga agu anaagude nadu adu na nyemu awiriyo tiyó, i zingi kuti awiriyo nitiyo, wakina asurutio ngbakungba yo. Gipai re adu kia ti gu nyemuse du ahúa nani tipa awira.
5:7—Ya mo Yekova nambusa aboro ambusa tipa gu irairaapai nga ga abayo? Oó, Yekova ambusanga gako aboro ambusa nzunzu tipa gu ingapai nga ga agu atitayo naima kpiko te. Ziazia Kekeapai nayaa: ‘Ani aríngbisa pa tirani fu Mbori wa du ani nibasasa’ dunduko. (ARomo 14:12) Ono tie, sangbana ingaapai rengbe arengba ka banga si kini fudi agu agude i nikaa vunga ra kumbatayo kindi. Nikpiapai, wa agu aYisaraere nadumbata asa tiyó kaa iriso kpiahe, si asa gupai nga si du nikpakarapai fu agu aYisaraere nadu niruruyo i abatikayo tipa i karagatiyo ku ngba gu gene nga ga rurupai.—Gate 20:5.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
3:8, 43, 44. Ti gu regbo gberango ati kurii Yerusarema, Yekova aaidanga ka degatuko sa gu kpee avuruhe aakparaha tipa undo te. Tipagine? Bambiko agu aboro re aadunga na giasangbaa te, na ka i aidanga ka sa gayo berã a ya. Ka ani aida gupai nga Yekova karagapai sa gaani akpee, ani duwa ka ani gi sangbako.—Asanza 28:9.
3:20. Yekova, “nga gu Ko nga Bahe ki susi auru kpotosende dunduko,” ko nibakerepa boro. Ko naumbasi tiko aumbasi tipa “ka ngana agu ahe du ngbangbaturũ yo na ku auru kpotosende no a.” (Atambuahe 83:18; 113:6) Yeremaya aima rugatiko wenengai na gipai re, nga, gu boro Duna Tanduapai Dũ nazogosa pa tiní azogosa kusende tipa ka ngarasa aboro. Nairiwo gu ngbarago si aida ani du nani mbiko ino ani gupai nga, anga ndikidi Mbori na kina ome apai dunduko tiko sa te, ono ko a nga boro umbasitise!
3:21-26, 28-33. Wai rengbe ani ka hipai, zavura kere rungo vurũ? Fugo Yeremaya nakaragapai furani kuti gu sanahe re. Si aidanga bangirani go ti gupai te nga, ga Yekova weneringise kpaima na gako inaapai anyasanga wa sa te. Si naida ani tingidi gupai a nga, padu ani niunga rani nayugo gupai nga si aidanga ani mbu gu maabangirise du ani nani te, na si naida ani duna hipai kini sungudi bata zezeredii, zanga kpakana Yekova. Kurigure, si naida ani ‘zogo ngbarani ku nvutu yo,’ du rogoyo nga ka fu tirani sa aʹasada niumbasitise, kini ini gupai nga, gupai Mbori ambuhe si mangi, ko nambuhe na wene ndupai.
3:27. Gu paranga boro naru nyanyakii barangba aʹasada, ní nahi fudifudiapai ahi gbiati sawiahe. Ono “Si angba fu paranga kumba ni tindi gonga ti rago parangani.” Tipagine? Si wo bambiko pa wirika ní wai ka hi fudifudiapai nika undo ní ní mbakadi tiní tipa gu fudifudiapai nika gbia ní kumbatayo rogo gani raka.
3:39-42. Pa ‘kpakana’ ani he ho ani ambu ni mbiko gaani aingapai, patatamana ngaha te. Kuba gupai nga ani naakpakanahe mbikopa gbia ani sangbana gaani iraira mangaapai, si naida “ani ásadi gaani pai ki wisigi he, ki karaga tirani berewe koyo du Yekova ni!” Si naida ani saberã na ki mbakadi gaani agene.
Oni Kido Kuti Yekova
Gu kitabu nga Abia Kpenunga nayugo wai furani Yekova aabi Yerusarema na ringara Yuda fuo zo aBabero gu bakporo re na ki saha ni gugudo gbarasigbarasi ahe. Agu afugo du rogoho nayugopa idapa gu ingapai aboro amangihe, si nayugoho ziazia nga, ringbisihe kuti gu bipai nga ga Yekova, gu gberango re aye mbiko gu ingapai agu aboro re amangihe. Gi kitabu abia naye be ga Mbori toro re, si na agu afugo a rogoho nayugopa maabangirise kuti Yekova na nyemu karaga boro tiní kungba ruru gene. Wa vura duhe nga agi apai re nadu berã badungu agu aboro yo nadu ti rago Yeremaya te, si nangia agu aberã nangia ga Yeremaya gbiati agu aboro naasa gayo berã.
Pa wisigo Yekova gupai nadu tipa Yerusarema, a wa duhe nikekehe rogo gu kitabu nga Abia Kpenunga, si nayugo nyanyakipa apai furani ue. Bambataha nga, pa gbarasa yó Yerusarema na Yuda ayugu gupai nga si naida aboro gisangba Yekova, na si kidu nizahe furani tipa ka ani basanga pa gu ringbisapai nga ga Mbori ya. (1 AKorindo 10:11) Gu uepai ani awirikaha behe nga, gu kpiapai nga ga Yeremaya. (ARomo 15:4) Zavura ho wiri maabangirise aadunga ni kandara tooni ya, gi rungorungo nebi nangia Yeremaya re aangera kindi kube Yekova tipa bata. Nairiwo wai duhe ninyanyakipa pai tipa ani kido kuti Yekova gbiati Fugoko na ngbaduraniyo dunduko!—AEbere 4:12.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 9]
Gu nebi nangia Yeremaya abi gu pangbangaa sapangbangaa ko aatakapandehe si nada ti rengo
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 10]
I amoi gu idapase nangia ga agi aDezire Yekova nangia aboro Korea re ngba asada nibipa gu kparatise nga ga aKristano kusayo ti gu tagbagaapai nga ga zegino?