Fugo Yekova Niungaha
Memeapai Rogo gu Wene Pangbangaa Ruka Akehe
ABORO ini gu Wene Pangbangaa Matayo akehe nigu kitabu i akehe fu aYuda, na gu Marako akehe kidu fu agu aboro naangianga aYuda ya. Ono tipa Ruka tigako, ko ake gako fu arikaaboro dunduko. Ko ake gi kitabu re bara rogo 56-58 Fuo Batikayo Kristo (F.B.K.) Gi kitabu re fura tipa ga Yesu raka na gako sunge naabaha dunduko.
Ruka angia gu munganga nanaaberãpa aboro wenengai. Ko ake apai dunduko ‘ni tangaratangara ha nzunzu ti tonatonaha dunduko.’ (Ruka 1:3) Ko akepa agu apai namangi vuru agarã 35, tona ti gu garã nga 3 Mbata fu Batikayo Kristo (M.B.K.) ki dati 33 F.B.K. Sita-bawe rii kama nga ga gu pangbangaa Ruka akehe adunga rogo agu aMatayo, Marako, na Yoane akehe ya.
TONATONA SUNGE
(Ruka 1:1–9:62)
Fuo Ruka gumba futufutuapai dunduko tipa pa vunga Yoane Bafu Bapatiza gbiati Yesu, ko ape gupai nga Yoane atona gako sunge ti gu 15 garã zogarago nangia ga Tiberia Kaisara, gure nga ti tonatona gu garã nga 29 F.B.K. (Ruka 3:1, 2) Yoane abapatiza Yesu bara ti digido gu garã re. (Ruka 3:21, 22) Rogo 30 F.B.K., ‘Yesu akaragatiko ku Gariraya yo ki niyugupai rogo abambutiria yo.’—Ruka 4:14, 15.
Yesu atona gako bambata tua nga ga tungusapai Gariraya yo. Ko aya fu rimbasa aboro wee: “Mi nandu ka tungusa gu wene pangbanga nga ga ga Mbori ngbi rogo kura akporo a.” (Ruka 4:43) Ko adi Simona fuoko nangia bazi-atĩo gbiati gu kura aboro a. Ko ayaa fu Simona wee: “Mo nikazia aboro ni ungayo ku mbata yo.” (Ruka 5:1-11; Mt. 4:18, 19) Agu amokedi naanidu 12 adu na kina Yesu ti regbo gako ue tua nga ga tungusapai Gariraya yo. (Ruka 8:1) Ti regbo gako biata tua, ko akedi agu amokedi naanidu 12 i ndu “ka tungusa pa ga Mbori ngbi, na ka husa agu yo du na kaza.”—Ruka 9:1, 2.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
1:35—Ya mo para Maria akoditihe na ziazia toro tipa ka sa gupai nga ri du na vuse? Tipa wiri Maria ngia ngbatunga atitari nzunzu, nangia Abarayama, Yuda, na Davide, a wa Mbori agumbaha, si aidi gupai nga para ri satihe asa nigude. (Bam. P. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Ono tie, Yekova amangisunge amanga na gako ziazia toro tipa ka sa gupai nga i du na vuru Yesu nirengberengbe gude. (Mt. 1:18) Gi ziazia toro re nadi gu zangarengba kusayo ka gu gude re adihe ti Maria, na ki banda ko a tona kinaho i adu ni na vuko.
1:62—Ya mo ngba Zekaraya akisi akiso na ko ki dani irangbiängä a? Oó. Kina ngbako nakisi. Pa ‘ringbisa’ aboro pai fu Zekaraya nibee tipa ko yugu gini rimo ko aida ka yambaha kurii wiriko ayugongo gupai nga Zekaraya angia irangbiängä te. Si nawira gupai gbe nga, ko aima gia gupai diako agumbaha tipa yamba rimo gu gude re. Wadu he nga kina fugo Zekaraya si aidi i karagaha kubaha, si nayugo gupai nga ko aadanga ni irangbiängä te.—Ruka 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—Wai gi “bambata ke rimo aboro” re aundo rani ani ini gu garã i avungu Yesu? Ti regbo gu zogarago nangia ga Kaisara Auguseto, i ake rimo aboro bara dunguhe. Bambata ke rimo adu rogo gu garã nga 2 M.B.K. nidigisidigisi sangba Daniere 11:20, ue ke rimo kidu rogo 6 watadu 7 F.B.K. (Amo. 5:37) Ti regbo agi ake rimo ue re dunduko, Kuirinu angia banyaki Suria yo. Si nawira gupai nga ko angia banyaki bara ue. Gu fugo Ruka agumbaha tipa bambata ke rimo re, si nayugo gupai nga, i avungu Yesu rogo gu garã nga 2 mbata fu gu regbo i aya si i abatika ko ti ni.
2:35—Wai si adu nga “baso” nika kora kpoto Maria yo? Gipai re adu tipa gu rungo Maria nika gbiaha ho ri nika bi gupai ni nga badungu aboro aidanga na Yesu Kristo ya ko nga Masiya te, na gu rungo ri nikadu nani ho ri nika bi Yesu ni ko nikpi kere kpio.—Yo. 19:25.
9:27, 28—Tipagine Ruka aya ti ni wee kpoto Yesu asatihe fuo “rame muambi” fuo kidoko gako abawiriki ki yawee aguyo kina dagbayó “nikaakpi nga ya daho” i nika biko ni ko niye na ome Kindo beko, baraho Matayo na Marako ayani tigayo wee gipai re amangi “fuo rame sita”? (Mt. 17:1; Mk. 9:2) Si ziazia nga, Ruka agbia kura aʹuru ue kuti ni, nga gu uru Yesu amangi gu mokido re na gu uru kpotoko asatihe.
9:49, 50—Tipagine Yesu aazanga gu kumba ti ni naadanda adaimona nirimoko ya, wa si avura du vurũ nga gu kumba re aapekanga Yesu te? Yesu aazanga gu kumba re te na gu nduhe nga, gu dungurati nga ga aKristano aadunga ti gu regbo re te. Sidu, si aadunga nga si naida gu kumba re naapekafuo Yesu apeka nzunzu rogo arago tipa ka ru ho kadu na idapase kuti rimo Yesu na kini dandi adaimona te.—Mk. 9:38-40.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
1:1:32, 33; 2:19, 51. Maria abanda agu apai dunduko kpotoriyo nadigisi asangbaanebi. Ya mo ani nabanda agu apai kpotoraniyo Yesu agumbaha tipa “pa digida rago,” kini ringbisi agu apai ko agumbaha na agu apai namanga areme?—Mt. 24:3.
2:37. Ga Ana kpiapai nayugo gupai furani nga, si naida ani naairiso Yekova airiso kindi, ki “kpatagara kuti kpe kindi,” na ka ani ahenga “dungura tirani na akuarani” ba adunguratise yo ya.—Rom. 12:12; Eb. 10:24, 25.
2:41-50. Yosefa aperesipa agu apai nga ga toro mbatayo rogo gako raka, na kini ngerefuo gako aborokporo rogo borose yo na rogo toro yo. Rogo gipai re, ko amoi wene kpiapai fu abairakporo.
4:4. Si aidanga uru susi sa ka ani awisigongo agu apai nga ga toro ya te.
6:40. Si naida bayugu Fugo Mbori du niwene kpiapai fu agu aboro ní ayugopai fuyó. Si naida ní naamanga agu apai amanga ní ayugoho fu aboro.
8:15. Tipa ka ‘ka kuti [fugo Mbori] ki nizu azu rogo hipai,’ si naida ani girogoyo, ki inipa wai nyakipaha, na ki dihe kugume. Kparakpee gbiati berãkuriipai nga gu nyanyakipa apai si aida ani mangihe ho ani ageda Ziazia Kekeapai ni gbiati agu awaraga du mburuhe rii Ziazia Kekeapai.
UE SUNGE
(Ruka 10:1–24:53)
Yesu akedi gako abawiriki 70 kumbatayo kurogo abaakporo na agu arago nadu ringara Yuda yo. (Ruka 10:1) Yesu “ki ta merã ka ta dagba abaakporo na akporo, niyugu pai.”—Ruka 13:22.
Arame bisue mbata fu Pumbo Susiri rogo gu garã nangia 33 F.B.K., Yesu arimi ku Yerusarema yo rii wiri badongi. Gure nangia regbo tipa gupai dati rengo ko agumbaha fu gako abawiriki ki yaa: “Wiri boro ka hi dungu apai, ga a Yudo abaakumba ki basa pako na abairamotumo na abakeapai, i ki imi ko, ko ki zingi be kpio ti biata rame.”—Ruka 9:22, 44.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
10:18—Ginipai Yesu aaberãha ho ko afura ni fu gu gako abawiriki nadu 70 ki yaa: ‘Mi abi Satana ko niti wa kina we gumba ngbangbaturũ yo’? Anga gupai ko aagumbaha nga i aima do Satana ngbangbaturũ yo ki bako ku sende no te. I aba Satana ngbangbaturũ yo kina tingbafuo maa Mbori Yesu nibakindo ngbangbaturũ yo rogo 1914. (Yugo. 12:1-10) Si nawira gupai nga, Yesu afura tipa pa tigo Satana wa gupai naima manga bambiko ko aaida ka nyakasa gupai nga si nika manga amanga nirengo.
14:26—Ngba gini gene si aida apekefuo Kristo ‘sogo’ agumeyo? Rogo Ziazia Kekeapai, gu fugo nga ‘soga,’ si rengbe kadu tipa kpinyemu boro kusende ti kurani, watadu kpinyemu hee kusende ti kuraha. (Bam. P. 29:30, 31) Si naida aKristano ‘sogo’ agumeyo rogo gu gene nga, ka kpinyemu Yesu susi agumeyo.—Mt. 10:37.
17:34-37—Ada nga “anguku,” na gini “kangba” ami adungura tira kupati ni? Agu aboro i nika ‘dia yó,’ watadu i nika batasa yó, i naringbisa payo kuti anguku. Gu “kangba” i adunguratiyo kupati ni nga ndikidi Kristo fuo du ko na ome kindo beko, gbiati gu riahe nga ga toro Yekova afuhe fuyó.—Mt. 24:28.
22:44—Tipagine imisiripai amangi Yesu ti ni kisusi? Bete apai kinaho nasa gupai nga gipai re mangi. Yesu aabakabangiriko naapa wai pa kpiko wa bakuondiko nika gbarasarimo Yekova Mbori. Kurigure, Yesu aima ino gupai wenengai nga, pa gbiako nyenye unga, gbiati gupai nika manga kumbatayo tipa ngbatunga aboro dunduko, si aaruriipa pa nye ko niruruko.
23:44—Ya mo gu bitimo ninaati kubangiri uru yo, si du nasa gupai nga bitimo mangi tipa asaa biata? Oó. Bitimo naati kubangiri uru yo ti kina regbo fogo diwi, angianga diwi nada nigidigidi ru, wagu nadu ti regbo Pumbo Susiri re ya. Gu bitimo nati ti regbo kpio Yesu re, si angia gu iiriwopai Mbori amangihe.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
11:1-4. Ka ani ringbisi agi arugute re na gu kpia kparakpee Yesu afuhe ti regbo gu gako Tungusapai Nadu rii Bagangara yo adiwi 18 mbata fu gi regbo re, ani nika bi gupai ziazia nga, si aidanga kpee du nga kina dogoda bangisa afugo te.—Mt. 6:9-13.
11:5, 13. Wa vura duhe nga Yekova nakaragapai akaraga kuti gaani akpee, si naida ani kpatagara akpatagara kuti ni.—1 Yo. 5:14.
12:47, 48. Gu boro duna bakere sunge kurini ono ka ni amanganga ha wenengai ya, ní duna pai kurini susi gu boro ainongo pa gani sunge ya.
14:28, 29. Si nipatatamana ka ani araka mbiko kina agu ahe du berani kaani ameranga ka gbata gu kura ahe arẽnga na omerani ya ya .
22:36-38. Yesu aayanga fu gako abawiriki i rogo aũvura kubeyo tipa ka bandatiyó nani te. Kuba gure, padu yó na abasape beyo nigu yuru Yuda abagi Yesu re asa gupai nga Yesu yugu nyanyakipa pai fuyó, nga: “Agu yo dunduko naroga basape i akpi kina be basape.”—Mt. 26:52.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 31]
Yosefa amoi wene kpiapai fu abairakporo
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 32]
Ruka akeke apai sirisiri na afutufutuhe dunduko tipa ga Yesu raka na sunge