Fugo Yekova Niungaha
Memeapai Rogo agu Awaraga Pauro Akekehe fu AGaratio, AEfeso, AFiripoio, na fu AKorosaio
FUO Pauro gi gupai ngawee agu aboro nadu rogo gu pambori nangia ga aYuda azomia aKristano i ye fuo yó, ko aguari ka ke waraga na nyanyaki afugo rogoho “Fu agu akanisa [na]du Garatia yo.” (Gara. 1:2) Ko akehe vuru gu regbo natona rogo 50 da kurogo 52 F.B.K. Gu waraga re na arugute rogoho du zukazuka gbiati afugo ngarasahe.
Kusa, fuo susa agarã wa bawe ho Pauro aduni Roma yo “[ni]ga Kristo Yesu kisikisi boro,” ko ake waraga fu agu adungurati nadu Efesa yo, Firipoi yo, na Korosai yo kini fu wene arugute fuyó na kini ngarasi yó rogo nyemuse. (Ef. 3:1) Ani areme rengbe arengba ka gbia undo be agu apai du rogo agu akitabu du rogo Ziazia Kekeapai nga AGaratio, AEfeso, AFiripoio, na AKorosaio re.—Eb. 4:12.
I “Asara Nga Ngbanga fu Boro Mbiko Manga Rugute Te”
(Gara. 1:1–6:18)
Wa si adu nga agu aboro nadu rogo gu pambori nga ga Yuda aabisirapa Pauro abisira, ko abihe nga si daada ko rugusipa gako sunge nimokedi bangiriyo naapa gu kurapai nadu rogo gako raka. (Gara. 1:11–2:14) Pauro afura tipa gayo zire yugopai niyaa: “I asara nga ngbanga fu boro mbiko manga rugute te, kina mbiko ida pa Yesu Kristo.”—Gara. 2:16.
Pauro ayawee Kristo ‘atumo aguyo nadu tii rugute’ i du ni agu aKristano duna ranirii. Ko azungodi yó na nyanyaki afugo ki yaa: “Oni ru nyanyaki . . . ka oni du nga ni zizi roni berewe na gonga akanga ya.”—Gara. 4:4, 5; 5:1.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
3:16-18, 28, 29—Ya mo gu mozunga Mbori amangihe na Abarayama, regboho atasusanga tee? Oó, si kindi namangasunge amanga. I ayenga na agu aNdiko nga ga mokido ka diaba gu mozunga Mbori amangihe na Abarayama te, ono i aye nani ka gbiaha kuti ni. Sidu, gu mozunga re anye kindi tingbafuo ‘gbarasa’ yó ga Moize aNdiko kusayo. (Ef. 2:15) I afu agu akidohe du rogoho fu Yesu Kristo nga gu ndikidi ‘tita’ Abarayama nga unvuru. Na i fuhe a fu “ga Kristo yo.”
6:2—Gine nga “ga Kristo rugute”? Agi arugute re nakoda agu apai dunduko Yesu anaayugoho gbiati agu apai ko anaazinahe aboro nimangihe. Si nakoda gu rugute du tipa ‘kpinyemu akurase.’—Yo. 13:34.
6:8—Wai ani ‘arũ he fu toro’? Ani namangaha ngba gu gene nga, ani nambu ga Mbori toro si mangisunge rogo rani yo. Rũ he fu toro nakoda mangasunge na ngbaduseyo dunduko, nga agu asunge akandasinga gu toro re ti gaha sunge ya.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
1:6-9. Si naida gupai ngawee, agu aKristano namangasunge ni abaakumba rogo dungurati i guari nibasa ka mbakada gupai ka gberẽ rogo dungurati zanga keesa. Nimanga yó sunge na Ziazia Kekeapai na kini sakipai niruruhe na boro, i rengbe arengba ka wegeda kango kusayo ngba gu boro kusi kungbopai.
2:20. Motumo tumorii nga ga Mbori gamahe furani. Si naida ani naabihe wa gu duhe re.—Yo. 3:16.
5:7-9. Gbegbere kpamiatise rengbe arengba ka ‘za rani ka ani ginga sangba rengo ya.’ Si nipatatamana furani ani nehe.
6:1, 2, 5. Agu awirina “nga ga Toro aboro” watadu ini agu apai nga toro, i si aida i undo rani ti tinda ani gaani atindiro nga gu naye kurirani mbiko gu irairapai ani amangihe zanga ani ini nga irairapai du. Ono tie, tipa agu atindiro nabi agu asunge nga ga aKristano, kina rani si aida ani tindi gu ngaha re.
‘Pora Ahe Dunduko Rogo Kristo Yo’
(Ef. 1:1–6:24)
Pauro anyakasipa gu kodatise nga ga aKristano ho ko ake waraga ni fu aEfeso ki yawee Mbori na “ringbisiringbisi rago ho arago ka diga ni, ka pora ahe apora [ka dungura ahe] sa dunduko kina ku rogo Kristo yo, agu ahe du ngbangbaturũ yo na agu ahe du ti kpotosende [no].” Kristo ‘agamu ahe fu aboro’ tipa i dunduko ‘du sa rogo idapase.’—Ef. 1:10; 4:8, 13.
Tipa aKristano rengbe ka fu irisa fu Mbori na kidu nikodikodi yó, si naida i ‘ukadi vovo boro’ na ki ‘ra fu akurayo nigunde ti Kristo.’ Si naida a i “ru aru sa ga bakitingbanga birĩ” ki ukadi tiyó na agu aũvura nga ga toro.—Ef. 4:24; 5:21; 6:11.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
1:4-7—Wai duhe nga Mbori aima ringbisapai tipa mbedimbedi aKristano mbata fu i batika yo? Ko aringbisipai tipa yo wa du yó nibadona watadu riko angianga nibasasa ya. Gipai re amangi mbata fu bambata avungurani batika bambata wiriyo na ingapai. Gu sangbanebi du nikekehe rogo Bambata Pai 3:15, i agumbaha mbata fu i du na mobara aboro dunduko. Na gu sangbanebi re akodi ga Mbori ringbisapai tipa ka dia kura apefuo Kristo i ndu ka zogarago naako ngbangbaturũ yo.—Gara. 3:16, 29.
2:2—Wai du gu toro nga ga zegino wakina wege, na wari du gaha tandu ni? “Gu Toro nga ga . . . zegino,” nga gu sino mangaapai nga ga ranirii na basasangbaa, si ima maapai rogo zegino wakina wege. (1 Kor. 2:12) Gaha tandu rogo gu sino ani abihe moipai kurii aboro.
2:6—Wai rengbe mbedimbedi aKristano kadu “rogo agu arago du ngbangbaturũ yo” ho du yó ni kindi kina auru kpotosende? Gu fugo gumba yó ho herẽ nga “agu arago du ngbangbaturũ yo,” si afuranga tipa gu mokido i akido yó nani tipa raka yo te. Kuba gure, si nafura tipa gu irisa i atumba payo nani kuari naye mbiko gu “Ziazia Toro nga ga kidohe.”—Ef. 1:13, 14.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
4:8, 11-15. Yesu Kristo “angbe ku mbata yo fu rimbasa zizi aboro,” wa ka i yawee ko arogodi akumba kusayo be gu zio nangia ga Satana ki sa yó ni agamahe tipa i sonosi gu dungurati nga ga aKristano. Mbiko ‘nyemuse, ani nasona na apai dũ rogo Kristo’ yo, ani rengbe ka giasangbaa na kini ra fu agu aboro nangbembatayo rogo apai furani na kini mangipai na ngbanya kuti agu adiaberã i amangaha rogo dungurati.—Eb. 13:7, 17.
5:22-24, 33. Kupati gupai nga diakumba ra fu kumbaari, si naida gupai a nga ri niʹirisiko. Ri namangaha rogo gu gene nga ri naʹaria sino ri kadu na “bayee toro du zezeredi” na kini fu irisa fuko kini fura wenengai kubara ko yo na kini mangi asadatise tipa gako adiaberã du na diabese.—1 Pet. 3:3, 4; Tito 2:3-5.
5:25, 28, 29. A wa kumbakudee ‘ambu ti’ kpotoko, kinawo a si aida ko naambu ti diako, ti kpoto ri, rogo toro yo, na kidu na nunga ri tiko. Si naida ko naabi ri na nyanyaki pari kini di regbo kaa sungo na ri na kini mangi furi wenengai na kini gumba kina wene afugo furi.
6:10-13. Tipa ani sovura kuti gu ome nga ga adaimona, si naida ani di ga Mbori aũvura dunduko nga ga toro na ngbaduraniyo dũ.
“Ani Tá ni Kina Gu Rugute da Ani ti Ni”
(Frp. 1:1–4:23)
Gu ga Pauro waraga ko akehe fu aFiripoio, ko anyakasipa nyemuse rogoho naabaha dunduko. Ko ayaa: “Mi nakpara tipa gi pai re ya gaoni nyemuse moi pai ki susi asusa gbe rogo inahe na pa kparia pai dũ.” Ko aundo yó i ne gu gbina nga ga kido kuti tise. Ko ayaa: “Oni mangi pa gaoni bata tigaoni ni gunde na kio.”—Frp. 1:9; 2:12.
Pauro aangarasa agu aboro naima nyaka rogo toro yo i ‘dusia gu mosoro du ti ga Mbori yambahe.’ Ko ayaa: “Ani tá ni kina gu rugute da ani ti ni.”—Frp. 3:14-16.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
1:23—Gini “apai ue” Pauro adu dagbaha, na gine ko aida ka “ga” behe? Pauro adu dagba apai ue nangia unga watadu kpio. (Frp. 1:21) Wa ko avuranga gumbapa gu ka ko asiaha ya, ko agumbapa gupai ko akpinyemuhe nadu kia ti gu nadu ue re, nga “ka ga ka du na Kristo.” (Frp. 3:20, 21; 1 Tesa. 4:16) Si adu nga pa “ga” Pauro ti gu regbo Kristo nikadu na ome kindo beko adu gbaiga ho ko ka dia gu mosoro ni Yekova akidopaha fuko.—Mt. 24:3.
2:12, 13—Rogo gini gene Mbori asa rani “sa ida pai na manga ha mbiko wene sangbako”? Ga Yekova ziazia toro rengbe arengba ka fõngbaduraniyo ani mangisunge wenengai fuko. Sidu, undo kinaho wa ani ‘amangapa gaani bata.’
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
1:3-5. Wa si avura du nga aFiripoio adunga na aũkumuko beyo te, i amoi wene kpiapai furani rogo gama ahe.—2 Kor. 8:1-6.
2:5-11. A wa gu kpiapai Yesu amoihe ayugoho, anga umbasitise nga mungo te, ono si nayugopa ome. Kurigure, Yekova natumbapa aboro umbasitise kuari.—Snz. 22:4.
3:13. Si rengbe kadu nga “agu ahe nadu sa yo,” si nga gu wene raka ani aarakaha, kodi agu aũkumuko nadu berani, watadu gu kere aingapai ani anaamangaha ono ani ki saberã ti ni ‘i ki zundu rani, na i ki sa rani niziazia rani.’ (1 Kor. 6:11) Si naida bangirani go ti agi ahe re, nga ka he berãpaha. Ono si naida ani ndu “sa agu ahe du ku mbata yo.”
“Oni Rú Na Gaoni Idapase Nyanyaki”
(Koro. 1:1–4:18)
Rogo gu waraga Pauro akehe fu aKorosaio, ko ayugu gu iraira bipai nadu ti agu apai zire abayugupai aayugoho. Ko ayawee boro agbianga bata mbiko manga sangba ga Moize aNdiko te, ono mbiko ‘nye ní rogo idapase.’ Pauro angarasi aKorosaio i ‘naatá rogo Kristo yo, tarã yó kidu niduaduaha rogo gayo idapase nyanyakii.’ Gine nangia sangbana gi sigiratise rogo idapase re?—Koro. 1:23; 2:6, 7.
Pauro akepai ki yaa: “Ku ri agi apai re dũ oni úkadi nyemuse, nga gu ũvodatise nga ga ziaziapai. Oni ídi he fu ga Kristo zereda si zogo kpotoroni yo.” Ko aya berewe wee: “Gu oni amanga oni mángi he na kpotoroni yo wa [oni na]manga ha fu Gbia, wa fu aboro te.” Nibi gupai nadu tipa agu aboro naadunga rogo dungurati ya, ko ayaa: “Oni tá ni tatamana pati [yo].”—Koro. 3:14, 15, 23; 4:5.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
2:8—Gine nga “gu tata pai nga ga zegino” Pauro aza aboro ti ni? Si nga agu ahe du rogo ga Satana zegino, na gaha arugute gbiati agu apai nasa aboro i naamanga apai. (1 Yo. 2:16) Agu apai si akodaha berewe nga tatamana, nyemu aũzegino, zire apambori.
4:16—Tipagine adunga gu waraga i akehe fu aRaodikiya ti ni nipapara Ziazia Kekeapai ya? Nduhe rengbe kadu nga gu waraga re adunga na gupai rogoho si aida agu aboro du areme ini he te. Watadu si avura du na agu apai rogoho i aima gumbaha rogo kura akitabu nga ga Ziazia Kekeapai.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
1:2, 20. Motumo tumorii nga ga Mbori gamahe mbiko gu gako weneringise arẽnga aboro tipaha ya. Si rengbe ka giriso gaani sangbakpotoyo na ki fu gu zereda nga ga kpotoseyo furani.
2:18, 23. “[Kungbo] umbasitise,” nga boro nananga tiní ya ní nga boro umbasitise tipa si iriwo ti kura aboro watadu ní nambu aũzegino watadu ka bengeta tiní na ahe nikerehe. Agi apai re dunduko boro amangaha “nikiisi tini gbua na gani berã du ti borose.”