Aboro Ainipa Nyenye Unga Berewe
“Mo, Daniere, mo kísi agu apai re ki dika he ti gu kitabu re, dati digida ragoho. Dungu aboro nikaora koyo na kono, inahe amáa pai.”—DAN. 12:4.
1, 2. Gini asanahe ani ka wisigoho rogo gi papara kekeapai re?
BADUNGU amirioni aboro areme ima ino agu apai du rogo Ziazia Kekeapai nasa aboro i idi kuti gupai nga, aboro nika raka araka auru kpotosende nyeanye kindi. (Yugo. 7:9, 17) Ti kina gu regbo Mbori akusi aboro, ko ayugu nduhe nga i raki nyeanye kindi angianga ka kpiko ya.—Bam. P. 1:26-28.
2 AYisaraere anaamaabangiriyo tipa gu regbo si adu nga Mbori nika sa aboro ti ni i du nirengberengbeyo a wa Adamu adu. Rogo Vovo Ndika, Mbori nagumbapa wai ko ka ye na nyenye unga fu aboro rogo Paradizo. Ono tie, tipagine si aidi ti ni aboro inipai aino berewe tipa nyenye unga? Wai aboro ainipai tipaha berewe? Ani bingoho.
Aboro Aokõpa Nyenye Unga
3. Tipagine gupai airiwongo ti ni tirani nga, i aokõ gu maabangirise aboro adu nani ka raka nyeanye kindi auru kpotosende ya?
3 Yesu ayawee zire anebi nika rimiso ziree kurogo agu apai ko ayuguhe, na i nika ingisa badungu aboro. (Mt. 24:11) Gu mokedi nangia Petero aya fu aKristano wee: “Zire abayugupai nikadu dagba roni a.” (2 Pet. 2:1) Pauro afura kumbatayo tipa gu regbo ‘nikada aboro kaa idanga pa ziazia yugopai ya; ono wa du tuyo nikperengekperengehe i adungura abayugupai tigayo ku sangba gayó nyemuhe yo’ tipa i gumba agu apai fuyó i aida ka giaha. (2 Tim. 4:3, 4) Satana du dagba agu aboro naingisa aboro, na ko namangasunge na agu apambori nga ga aKristano nga zirehe tipa si okõ gu ringbisapai dube Mbori tipa aboro na tipa kpotosende.—Oni gedi 2 AKorindo 4:3, 4.
4. Gini maabangirise duho abasamungu kuti ndikidi pambori aidanga kuti ni ya?
4 Ziazia Kekeapai nayawee ga Mbori Kindo nga gu zogarago du ngbangbaturũ yo nika kuadi agu azogarago nga ga aboro ki digisihe dunduko. (Dan. 2:44) Ti regbo gu ga Yesu zogarago nikadu tipa agarã kutu, ko nika kiso Satana kurogo gu due adunga mburuhe ti ni ya, ki zingisi kangba aboro bekpio, na ki sa aboro i du nirengberengbeyo zanga ingapai. (Yugo. 20:1-3, 6, 12; 21:1-4) Ono tie, agu abarumbatayo du rogo agu apambori du kina rimo aKristano gbua kuriihe, i nayugo gupai dukia ti gure. Nikpiapai, gu Bavugahe naraki rogo biata kama agarã Aregizandaria yo rimoko angia Origeni, ko abisirapa agu aboro naidi kuti gupai nga, Yesu nika zogarago tipa agarã kutu, na aboro ki gbia amaku ti gu regbo re. Gu bawisigipai tipa agu aida nga ga apambori nangia Agusitino boro Hipo, naraki tona ti 354 ki da kurogo 430 F.B.K., “ko aidi kuti gupai a nga he ho nga Yesu nika zogarago tipa agarã kutu te.”—The Catholic Encyclopedia.a
5, 6. Tipagine aOrigeni na Agusitino atikango gupai ti ni nga, Yesu nika zogarago tipa agarã kutu?
5 Tipagine aOrigeni na Agusitino atikango gupai ti ni nga, Yesu nika zogarago tipa agarã kutu? Agu ayugopai nangia ga aGiriki nasa Origeni ko idi kuti gupai nga, mbisimo nga guhe akpingo ya. Bawirikipai sa ayawee Origeni “arimisi agu ayugopai nga ziree tipa mbisimo kurogo gu pambori nga ga aKristano, na ko agbia gi yugopai re be Purato.” Si ki tadu were, Origeni kini yawee agu amaku Ziazia Kekeapai ayawee aboro nika gbiaha ti regbo gu zogarago nikadu tipa agarã kutu, si nga gupai nika manga ngbangbaturũ yo angianga auru kpotosende ya.
6 Ani bingo gupai nadu tipa Agusitino tigako. Mbata fu ko sa tiko kurogo gu pambori nga ga aKristano garãko kidu 33, ko angia gu boro nakakuti gu yugopai nga ga Purato, nga gu yugopai gu kumba nangia Purotino asusi nani kumbatayo rogo biata kama agarã. Fuo sa Agusitino tiko kurogo gu pambori nga ga aKristano, ko anye kindi na gu berã nga ga aPurotino. Buku sa naya tipa ko wee: “Ko arimisi agu ayugopai nga ga Purato kurogo agu ayugopai nga ga Vovo Ndika.” (The New Encyclopædia Britannica) Gu kura buku berewe nayawee Agusitino ayawee gu zogarago nikadu tipa agarã kutu gumbayo paha rogo Yugoti kapita 20, “si gbua nga kungbo masaku tipa gu zogarago re.” (The Catholic Encyclopedia) Gu buku re naya berewe wee: “Agu abawisigipai tipa agu aida nga ga apambori nadu kusa, . . . i aidi kuti gu sakarogopaiyo nangia ga Agusitino re, na aboro ho berewe naasongoda gupai nzunzu Ziazia Kekeapai agumbaha nga Yesu nika zogarago tipa agarã kutu te.”
7. Gini ida nasa gupai nga ka aboro moingo bangiriyo ka raka nyeanye kindi auru kpotosende ya, na wai gipai re namangi?
7 Aboro gu bakporo nangia Babera aidi kuti gupai nga, boro na mbisimo tiní watadu toro nga gu akpingo ho boro akpi ni ya. Gi berãpai re aima gbandaka rogo arago dunduko auru kpotosende, si ki sa gupai nga, ka badungu aboro idinga kuti gupai nga aboro nika raka araka auru kpotosende nyeanye kindi ya. Ho gu berãpai re arimi ni kurogo gu pambori nga ga aKristano, aboro pambori aʹaria agu apai du rogo Ziazia Kekeapai nafura tipa agu aboro nandu ku ngbangbaturũ yo si niyugu gupai nga wene aboro dunduko naga kina ku ngbangbaturũ yo. Mbiko gipai re, aboro naberã gupai nga, Mbori akusi aboro ku auru kpotosende tipa ka ba asada fuyó, fuo i susi rogo gu asada re, ko kini di yó tie ku ngbangbaturũ yo. Wa gu berãpai nga ga aGiriki tipa mbisimo atona ka rimo kurogo aYuda yo, gu maabangirise aYuda adu nani mbata tipa ka gbia nyenye unga auru kpotosende ago kusayo. Ono Ziazia Kekeapai ayanga wee aboro kpotosende nga atoro te. Yekova aya fu gu bambata boro ko amangi ní wee: “Mo nga . . . nvutu.” (Bam. P. 3:19) Kpotosende nga ga aboro nyenye kporo, angianga ngbangbaturũ ya.—Oni gedi Atambuahe 104:5; 115:16.
Rengo Nakí Rogo Bitimo
8. Ginipai bete agu abawirikipai naraki tingbafuo 1600 agumbaha tipa gupai nika manga kumbatayo tipa aboro?
8 Wa vura duhe nga Satana sa dungu akanisa si niyugu gupai nga aboro agbianga nyenye unga auru kpotosende te, anga aregbo dunduko du ko na ome tiko ka oka rengo be aboro te. Bete wene abagedi Ziazia Kekeapai aima ino rengo wa i agirogo wai Mbori nika sa aboro nirengberengbeyo. (Tam. 97:11; Mt. 7:13, 14; 13:37-39) Rogo agu agarã naye tingbafuo 1600, sunge sa fugo Ziazia Kekeapai aima sa gupai nga si rengbe be aboro rogo arago yasika. Rogo gu garã nangia 1651, wene bawirikipai sa akepai ki yawee wa si adu nga Adamu “agbarasipa Paradizo gbiati Nyenye Unga auru Kpotosende,” si du Mbori ambakadipai ti ni rogo Kristo yo tipa “aboro raki kina auru kpotosende.” (Oni gedi 1 AKorindo 15:21, 22.) Kumba sa nangia John Milton i avunguko rogo 1608 ko ki kpi rogo 1674 Fuo Batikayo Kristo, ko akeke abuku ue arimoho adu nga Paradise Lost (Pa Paradizo Agberẽ) na gu naye fuoho nga Paradise Regained (Mbori Ambakadipai Tipa Paradizo Berewe). Milton akepai rogo agu abuku re tipa agu amaku aboro ka gbiaha rogo paradizo auru kpotosende. Wa si avura du nga gu sunge Milton afu tiko sani gbe rogo gako raka angia wisigo Ziazia Kekeapai, ko akparia gupai nga aboro aruganga tiyó na gu rengo du rogo Ziazia Kekeapai dunduko wenengai te, da kinaho Kristo nika tona zogarago ni.
9, 10. (a) Ginipai Isaac Newton akehe tipa aboro? (b) Tipagine Newton abi gupai ti ni nga Kristo nika tona zogarago fuo dungu agarã kusa?
9 Gu wene bawirikipai nangia Sir Isaac Newton i avunguko rogo 1642 ko ki kpi rogo 1727, ko aima duna nyemu geda Ziazia Kekeapai a gbe. Ko arugutiko na gupai nga, Mbori nika zingisa ziazia aboro bekpio ki di yó ku ngbangbaturũ yo i kini zogorago na Kristo. (Yugo. 5:9, 10) Newton afura tipa agu aboro agi abazogo nika zoga yó re ki yaa: “Aboro nikaa raka kindi auru kpotosende tingbafuo rago sapangbanga, angianga tipa agarã gbua 1000 ya, ono nyeanye kindi.”
10 Newton abi gupai nga Kristo nika tona zogarago fuo dungu agarã kusa. Bakeke kuru apangbanga nangia Stephen Snobelen ayaa: “Ndupai sa nasa Newton ko niibi ga Mbori Kindo niguhe nika da tingbafuo badungu agarã angia gu yugopai nangia ga agu aboro-pambori ko adu dagbayó naidi kuti gupai nga Mbori nga Tirinita, nga gu yugopai naima maapai kisusi.” Wene pangbanga adu ti gu regbo re kindi niokõokõho. Na aKristano aadunga ho ko abiyo i nitungusi wene pangbanga te. Ko akepai ki yaa: “Gu sangbanebi nga ga Daniere gbiati ga Yoane [nga gu du rogo gu kitabu nga Yugoti], anga boro ho nika giarogoyo te, dati kina digido zegino.” Newton aya berewe wee: “Gu nebi nangia Daniere ayawee, ‘dungu aboro nikaora koyo na kono, inahe amáa pai.’ Sidu, i nika tungusa wene pangbanga atungusa fu arikaaboro dunduko mbata fu bakere gberangbii ye na mbata fu zegino digi. Gumba mi he wo mbiko gupai nga, gu ndurumo aboro duna akpe-mbiro beyo gumbayo payo rogo Yugoti, nga aguyo nika kura rogo gi bakere gberangbii re, bangeyo arengbanga ka kio wa gure te, kinagu ka i tungusipai atungusa fuyó mbata i ki idi na rengo.”—Dan. 12:4; Mt. 24:14; Yugo. 7:9, 10.
11. Ti rago aMilton na Newton, tipagine aboro aaruganga tiyó ti ni naapa gupai nika manga kumbatayo tipa aboro ya?
11 Ti rago aMilton na Newton, si adu nikerepai tipa boro keke agu apai ki kusihe gbaiga rogo waraga nadukia ti gu yugopai nga ga kanisa. Sidu, badungu agu apai i akekehe nibipa agu apai du rogo Ziazia Kekeapai, kura aboro kia nakusihe gbaiga rogo abuku fuo kpiko yó. Rogo 16 kama agarã, badungu aboro nambu gu pambori nga ga aKatoriko na gu kura gaha ayugopai. I akusi gu bangua pambori nga Purusitanti duna dungu abehe ti ni. Ono tie, gipai re aasanga aboro i mbu ida kuti gupai nga mbisimo kinaho rogo boro yo akpingo ya te. Agu akanisa nga ga Purusitanti, si aayugo gu berãpai kindi nga ga Agusitino kini yawee agu agarã kutu Yugoti afura tipaha, si aima susa. Ya mo inohe moipai ti gi digida regbo re?
“Inahe Amáa Pai”
12. Ti gini regbo si adu nga ndikidi inohe nika maapai?
12 Gu nebi nangia Daniere agumbapa gu wenepai si adu nga si nika manga ‘ti digida rago.’ (Oni gedi Daniere 12:3, 4, 9, 10.) Yesu afura a tipa digida rago ki yaa: “Ni gu rago re ruru aboro ahasa rago wa kina uru.” (Mt. 13:43) Wai ndikidi inohe namoipai ti gi digida rago ani araka ti ni re? Ani bingo bete agu apai natona ka manga rogo agu agarã nadumbata fu 1914, nga gu garã digida rago atona.
13. Ginipai Charles Taze Russell akehe tipa pa sayo aboro berewe i du nirengberengbeyo wa Adamu adu?
13 Nimbedi kuti digido 19 kama agarã, dungu agu aboro nakpinyemu rengo naagbata gene ka giarogo “kpia . . . wene apai” yo. (2 Tim. 1:13) Charles Taze Russell nangia boro sa dagba agu aboro re. Rogo gu garã nangia 1870, ko gbiati bete kura aboro nadu na nyemu gbia rengo ambakadipai tipa kaa wisigo Ziazia Kekeapai. Rogo 1872, i atona ka wisigopai ka bihe singia Mbori asa aboro berewe ke i du wagu Adamu adu nirengberengbe boro. Kusa, Russell akepai ki yaa: “Tona ti gu regbo ani atona gaani wisigopai kada rogo gu garã nga 1872, ani aabingo gu ndikidi kparakparapai du bangbanda gu mosoro du tipa gu kanisa du awere [nga mbedimbedi aKristano] na gu mosoro yangara ruru aboro nika gbiaha te.” Gu mosoro yangara ruru aboro nika gbiaha nga, “Mbori nika sa yó nirengberengbeyo a wa Adamu adu Edene yo nangia bayo.” Russell ayawee kura aboro kinaho naundoko rogo gako sunge wisigo Ziazia Kekeapai. Ada nangia agu aboro re?
14. (a) Wai Henry Dunn agirogo Amokedi 3:21? (b) Ada Henry ayawee i nika raka nyeanye kindi auru kpotosende?
14 Henry Dunn nangia boro sa dagba agu aboro Russell aawisigo Ziazia Kekeapai naayó. Henry akepai tipa ‘gu mbakada arago dũ Mbori agumbapaha kungba gu gako ziazia anebi nadu ho rago aenge ni.’ (Amo. 3:21) Henry aima ino gupai nga, gi mbakadaapai berewe re, si nakodapa sa aboro nirengberengbeyo ti regbo ga Kristo Zogarago Tipa Agarã Kutu tipa i naaraka auru kpotosende. Henry awisigi gu kura sanahe a aboro aima digo nisanaha nga, Ada nika raka nyeanye kindi auru kpotosende? Ko ayawee dungu aboro i ka zingisayó bekpio ki yugu rengo fuyó, na i kidu na momu beyo ka ida kuti Kristo.
15. Ginipai George Storrs ainihe tipa zingabekpio?
15 Rogo 1870, kumba nangia George Storrs abi gupai a nga, Mbori nika zingisa iraira aboro azingisa bekpio, ki fu momu fuyó i raki nyeanye kindi. Ko akparia gupai a rogo Ziazia Kekeapai nga, ka agu aboro i nika zingisayó bekpio re amanganga rurupai ya, i ‘kpiakpi berewe nyeanye kindi, zavura “gu boro-ingapai ka garãni du 100.”’ (Yes. 65:20) George araki Brooklyn yo, du New York yo. Ko nanaambakada fugo gu magazini nangia Bible Examiner mbata fu kusayo ho.
16. Ginipai nasa Abawiriki Ziazia Kekeapai i dukia ti kura akanisa?
16 Charles Taze Russell akparia gupai rogo Ziazia Kekeapai nga, regbo ima da i gbandaka wene pangbanga rogo arago tipa aboro gihe. Sidu, rogo gu garã nangia 1879, ko atona ka kusa magazini rimoho angia Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, nga gu magazini du rimoho awere nga Ngbaõbambu Sinziri Natakapande ga Yekova Kindo. Mbata fu 1879, kina wiri bete aboro gbua narugutiyo naapa gupai nika manga kumbatayo tipa aboro, ono tingbafuo gu garã re, Abawiriki Ziazia Kekeapai rogo dungu aringara atona kaa gbia Ngbaõbambu Sinziri na kini wisigihe. Abawiriki Ziazia Kekeapai (watadu Abawisigi Ziazia Kekeapai) nga gu rimo i anaayamba aDezire Yekova mbata nani. Gupai nasayo i dukia ti kura akanisa ngawee i aidi tigayo kuti gupai nga, kina bete aboro gbua nika ga ku ngbangbaturũ yo, ono badungu amirioni ruru aboro nika raka auru kpotosende nyeanye kindi.
17. Wai ndikidi inohe amoipai?
17 Gu ‘digida rago’ i agumbapaha atona rogo 1914. Ya mo ndikidi inohe tipa gupai nika manga tipa aboro amoipai? (Dan. 12:4) Rogo 1913, gu tungusapai Charles Taze amangihe, i akusihe ti awaraga apangbanga 2,000, na aboro 15,000,000 nagedihe. Ti digido gu garã nangia 1914, aboro susi 9,000,000 rogo abariwara kpakpu sende biata nga Amerika, Putu, na Australia nabi gu sinima naayugokpia gu ga Kristo zogarago nikadu tipa agarã kutu. Tona rogo 1918 ki da rogo 1925, ga Yekova amoyambu amangi gumbapai rogo badungu aringara rogo afugo susi 30. Rii gu gumbapai re adu nga, “Badungu Amirioni Aboro Naraka Awere Nika Kpingo Ya,” na si asakipai tipa pa gbia nyenye unga auru kpotosende. Rogo 1934, aDezire Yekova abi gupai nga, agu aboro duna maabangirise ka raka nyeanye kindi auru kpotosende, si naida i zi bapatiza azio. Gi giarogopaiyo re asayo i tona ka tungusa gu wene pangbanga nga ga Kindo kakaka. Dungu aboro areme duna ngbarago mbiko i na maabangirise tipa ka raka nyeanye kindi auru kpotosende.
“Gu Taarimo Nga ga Awiri Mbori”
18, 19. Gini ngbatunga raka gumbayo paha rogo Yesaya 65:21-25?
18 Ga Mbori toro asa gu nebi nangia Yesaya ko kepai tipa ngbatunga gu raka ga Mbori aboro nika rakaha auru kpotosende. (Oni gedi Yesaya 65:21-25.) Tona ti gu regbo Yesaya ake gupai re kada ku awere, agarã mangi wa 2,700. Angua kinaho nadu ti gu regbo re du areme kindi tiunga. Oni bingo tironi oni niraki nigbangaha wa gure na wene kpotoroni!
19 Aboro arakanga kini kpiki berewe te, ono i araka nyeanye kindi, kini dudua abambu, kini rũku ahe, na kini wiriki apai. Oni berẽnga pa agu abakure oni ka zioho. Gaoni pa bakure nikaa ngba kina kumbatayo. Nangbaa gu ‘taarimo awiri Mbori’ nika gbiaha auru kpotosende re!—Rom. 8:21.
[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]
a Agusitino ayawee gupai Ziazia Kekeapai agumbaha kini yawee ga Mbori Kindo nika mangasunge tipa agarã kutu, si aadunga tipa gupai nika manga kumbatayo te, ono si nga gupai naima tona ka manga kinaho i asigira gu kanisa ni nga ga aKatoriko.
Oni Rengbe ka Sakarogoyo?
• Wai i aokõ gu maabangirise aboro adu nani ka raka nyeanye kindi auru kpotosende?
• Gini giarogopaiyo abagedi Ziazia Kekeapai agbiaha rogo agu agarã naye tingbafuo 1600?
• Wai Abawiriki Ziazia Kekeapai arugutiyo wenengai na gupai nika manga tipa aboro wa gu garã nga 1914 aambeda?
• Wai inohe namoipai nibipa raka auru kpotosende nyeanye kindi?