Mbori Amangisunge Na Ziazia Toro Ka Kusaahe!
“Angbangbaturũ adu ni mangimangi he mbiko gu pai naakuru ngba Yekova yo, na rimbasa gaha ahe dunduko be gu ome onga naakuru ngbako yo.”—TAM. 33:6.
1, 2. (a) Wai ga aboro inohe tipa angbangbaturũ na kpotosende asona kina kumbatayo? (b) Gini sanahe duho si aida ani ini karagapai sani?
ROGO 1905, bakere boro birĩ-inohe nangia Albert Eistein gbiati gu kura aboro birĩ-inohe aberẽ gupai nga, badona akerekuru ho gbua kina sa, nga kina gu ani naabi akerekuru kurogoho ariyo re. Ono tie, ziree du i ada kuti ni re, bambiko haurago ima kio kisusi! Aboro birĩ-inohe bi gupai awere nga, abadona akerekuru ho naima susa abirioni 100, na gu kura abadona ra kinaho duna akerekuru rogoho nga dungu abirioni. Wa aboro amangasunge na kere ateresikopu auru kpotosende na kini kedi agu si nike pati kpotosende, i nabi gu kura abadona akerekuru i aabingo ho mbata ya.
2 A wa aboro aaruganga tiyo gbe na agu apai du ariyo ya rogo 1905, kinawo a i aaruganga tiyo na agu apai du tipa kpotosende ya. Kina rengo du nga agu aboro naaraka ti gu regbo re aima ino dungu apai susi atitayo. Ono areme, aboro rugutiyo susi gu nadumbata naapa agu apai du tipa ungaahe na wai kpotosende asaha si niiraki. Na ani nikaa ino dungu apai aino tipa kpotosende na angbangbaturũ vuru agu agarã du kumbatayo. Ono sanahe kinaho si aida ani ini karagapai sani nga, Agi ahe re awiri padu wai? Gupai naundo rani ani ini karagapai sa gu sanahe re nga, Bakusiahe ima yugoho furani rogo Ziazia Kekeapai yo.
Gu Iiriwo Gene Mbori Akusi Ahe Ngbaha
3, 4. Wai Mbori akusi zegino, na wai sabeko afu taarimo fuko?
3 Tonatona Ziazia Kekeapai nagumbapa wai zegino akuru kini yaa: “Ho rago aenge ni Mbori afu ngbangbaturũ na kpotosende.” (Bam. P. 1:1) Mbori amangisunge na gako ziazia toro, nga gako bakere ome mangaapai, ka kusa agu ahe du ariyo, na kpotosende, gbiati gu kura ahe dunduko du rogo haurago. Bambakadi ahe naamangasunge na beni gbiati gani amarãsunge tipa ka mbakada ahe, ono Mbori nakeda kina gako ziazia toro si mangi gako iiriwo asunge.
4 Ziazia Kekeapai nafura tipa ziazia toro ki ya si nga “wirinzaga” Mbori. (Ruka 11:20; Mt. 12:28) ‘Sabe Mbori,’ nga agu ahe ko akusihe nigako ziazia toro, si nafu bakere taarimo fuko. Davide abibia ki yaa: “Angbangbaturũ ninataka pande gu taarimo nga ga Mbori; ari yo ninayugo pa sabeko.” (Tam. 19:1) Agu ahe Mbori akusihe ani abihe abi nayugopa gu bakere ome nga ga gako ziazia toro. (Rom. 1:20) Wai si ayugoho?
Ga Mbori Bakere Tandu
5. Wai ani aino ya gu ome duti ga Yekova ziazia toro, si ima kio kisusi?
5 Zegino gbiati agu ahe du rogoho nayugo gupai nga, digido ga Yekova ome gbiati tandu ti ni te. (Oni gedi Yesaya 40:26.) Oni berẽnga pa uru. Uru nga kina kerekuru. Baturõho ti sende ima susa akirometere nga abirioni 150. Ba faaha wa ka boro faasi ime si kini buyo wa bara 150,000. Wa vura duhe nga uru ima faa gbe, baturõho ti sende rengbearengba si du du raka ti ni auru kpotosende. Padu he wo nasa gupai nga ahe niraki auru kpotosende. Si tie ziazia nga, Yekova ima kio rogo tandu kisusi, si du ko akusi uru ti ni na gu kura akerekuru du nga abirioni kurii abirioni.
6, 7. (a) Tipagine rengbe ani ka ya ti ni wee Mbori aamanganga sunge na gako ziazia toro ngba unzugurounzuguro gene te? (b) Gine nayugo gupai nga zegino aakuranga nimomu te?
6 Badungu agopai duho nayugo gupai nga Mbori amangisunge na ziazia toro ka kusaahe niwene mbakadimbakadihe ti genehe. Ani bingo gi kpiapai re: Mo na baga bero na akandi rogoho na dungu arangi kpotora. Mo zigizo gu baga re wenengai tipa agu akandi re vundu tira. Fuoho, mo kini kusuko ra kusande ti bangisa regbo. Ya mo mo aberãha nga agu akandi re nika tiwa kusande ki dungura tira nisara nga bibirira kia, pusira kia, zambara kia, na zegezegera kia? Wagusa te! Ka boro amanganga ahe ti genehe ya, si arengbanga ka manga tihe nisaha te. Gure nga gupai aboro naima ida kutini rogo zegino dũ.
7 Ho ani angera ni ku ariyo, gine ani abihe? Ani nabi uru na badungu akerekuru, na diwi, na gu kura kikindigi ahe duwa sende, nga agu ahe Mbori amoihe rogo abaha si kini ndu kina wai ko aringbisihe. Agu ahe re arengbanga ka kura wa gure nimomu te. Sidu tie, gini ome i akusi agi ahe re nani nga gu duni ringbisiringbisihe kina rogo abaha? Ani nga aboro arengbanga ka inopa gu ome i akusi agu ahe re nani te. Ono Ziazia Kekeapai naya furani wee ga Mbori ziazia toro du nga gu ome re, nga bakere ome kisusi. Babi abia Atambuahe abibia ki yaa: “Angbangbaturũ adu ni mangimangi he mbiko gu pai naakuru ngba Yekova yo, na rimbasa gaha ahe dunduko be gu ome onga naakuru ngbako yo.” (Tam. 33:6) Ho ani angera ni ku ariyo yuru, ani nabi kina wiri bete “rimbasa” akerekuru gbua!
Ziazia Toro na Kpotosende
8. Bakio agu apai ani nainihe tipa ga Yekova mangaapai wai?
8 Agu apai ani nainihe awere tipa zegino, si nikina wiri toofirõho gbua ka ani ringbisihe na agu apai ani ainongo ho ya. Ani ini kina wiri bete apai gbua tipa agu ahe Mbori akusihe, a wa gu ruru kumba nangia Eyobo agumbaha ki yaa: “Mo ngére, agi apai re nga kina bete gako apai.” (Eyo. 26:14) Fuo akama agarã fuo gumba Eyobo gipai re, Bakindo Soromo nanaawisigo agu ahe Yekova akusihe ayaa: “Ko amangi ahe dunduko ni bawenehe ti ragoho. Ko ki moi nyenye apai a ku berã boro yo, ono ka boro aréngba nga na ina gu mangaapai Mbori amangi ti tonatona rago dati digida ha ya.”—Batu. 3:11; 8:17.
9, 10. Gini ome Mbori amangisunge nani ho ko akusi kpotosende ni, na gini apai ko amangihe rogo bambata uru kusaahe, rogo ue uru, na rogo biata uru?
9 Ono Yekova ima yugo nyanyakipa apai furani tipa gako mangaapai. Nikpiapai, Ziazia Kekeapai nagumba gupai furani nga, Mbori aima digo nimangisunge na gako toro badungu agarã kusayo gbe nga gu ani arengbanga ka inoho ya. (Oni gedi Bambata Pai 1:2.) Ti gu regbo re, ugu sende aadunga te, imarago aadunga te, na si nawira gupai nga gu wege ka boro gbidihe aadunga a te.
10 Ziazia Kekeapai nasakapa agu apai Mbori amangihe vuru aʹuru sita. Anga agu aʹuru re nga gu duna asaa rogoho 24 te, ono si nga dungu agarã. Rogo bambata uru kusaahe, Yekova asa imarago si tona ka kura ku auru kpotosende. Ono imarago akuru wenengai ho ko agara he ni kusayo bangiri uru yo na bangiri diwi yo. (Bam. P. 1:3, 14) Rogo ue uru, wege atona kadu. (Bam. P. 1:6) Rogo biata uru, Yekova amangisunge na gako ziazia toro ka sa ugu sende si kuru kuari rii ime. (Bam. P. 1:9) Ono gu kura bakere apai kinaho Mbori amangihe rogo biata uru na rogo agu auru nangbe fuoho.
Ziazia Toro na Ungaahe
11. Ginipai agu ahe du rogo zegino ayugoho furani?
11 Mbori amangisunge na gako toro a ka kusa ungaahe nga gudu gaha apai ti kina genehe. Tona rogo biata uru ka da kurogo sita uru, Mbori akusi kurukuru ahe ngba arikoho, na anyaa ngba arikora. (Bam. P. 1:11, 20-25) Agu ahe du auru kpotosende ima ngbaka, na si na bakere tatamanatatamana apai ti ni. Gipai re nayugo gupai nga si aakuranga nisaha te, ono si akuru mbiko gu Boro duna tatamana kisusi.
12. (a) Gini sunge DNA amangaha? (b) Ginipai si aida ani wirikihe ti gu gene DNA amangasunge kindi ngbaha?
12 Oni bingo guhe nga DNA (deoxyribonucleic acid). Unga ahe dunduko auru kpotosende, singia ngua, nvuo, mbarã, watadu boro, duna guhe rogoho nga DNA. DNA nga guhe nasa gupai nga boro vungu wirini u ki wiri kina ní, watadu u ki di kura asino nga gani. Kinawo duhe tipa gu kura ungaahe a. Wa vura duhe nga unga ahe ima nge auru kpotosende, mo arengbanga ka bi kura ungahe si navungu kura he kia te, wa gu nga puusu vungu ango. Si wo mbiko guhe nga DNA. Agu ahe Yekova Mbori amangihe namanga kina agu apai ko amangihe tipaha ku auru kpotosende. (Tam. 139:16) Agi ahe namanga apai niringbisiringbisihe re nga gu kura gopai nayugo gupai nga, ahe dunduko akuru mbiko gu sunge nga ga “wirinzaga” Mbori, watadu ziazia toro.
Gu Banyanyakipahe Mbori Akusihe
13. Wai Mbori akusi kumba?
13 Fuo Mbori kusi ungaahe na agu ahe adunga na unga rogoho ya, kpotosende aadunga berewe “ni ku he ni kina kungba ha” te. Ono anga gure nga Yekova aima mbu kusaahe te. He kinaho paha anyaki gbe ko akusihe berewe ti digido sita uru. Ko akusi kumba. Wai ko amangihe? Ko amangisunge na ziazia toro gbiati sende ka kusa kumba.—Bam. P. 2:7.
14. Rogo gini gene du aboro kia ti anyaa?
14 Bambata Pai 1:27 nayaa: “Mbori ki fu boro ni kpiako, kpia Mbori Mbori afu ko ni; kumba na de ko afu yo.” Ani nikpia Mbori rogo gu gene nga Mbori amangi rani ani rengbe ka yugo nyemuse, na kidu na ranirii nga ga siapai, na ki rimi wene pagume naako. Sidu, berãrani ima du kia gbe ti ga anyaa. Mbori ambakadi berã boro tipa ní rengbe kaa wirikapai awirika kindi tipa ko na tipa gako mangaapai nyeanye kindi.
15. Gini momu nadu be aAdamu na Eva?
15 Ho Mbori akusi bambata aboro ni nangia Adamu na Eva, kpotosende adu fuyó na agu ahe dunduko du rogoho i nigbia ngbarago mbikoho. (Bam. P. 1:28) Yekova afu ariahe fuyó kpaima, na kpuyo angia paradizo. I aduna momu beyo ka raka nyeanye kindi atitayo ki du nga dungu abirioni aboro. Ono tie, apai aima ariatise.
Ani Idipa gu Sunge Nga ga Ziazia Toro
16. Wa bambata avungu rani avura samungu, gini maabangirise du ani nani?
16 Kuba gupai nga aAdamu na Eva gisangba Bamangiyo, i asamungu kuti ko. Aboro dunduko naenge tiyo na i narungo arungo mbiko gayó samungu. Ono Ziazia Kekeapai nagumbapa wai furani Mbori nika dia gu gbegberẽ apai kusayo naye mbiko ga aAdamu samungu. Ziazia Kekeapai nayugo gupai nga, gupai Mbori akpinyemu si mangi tipa kpotosende na aboro ho ko akusi aboro ni, si nika manga amanga. Kpotosende nika da ada niparadizo, si ki hi na agu aboro nikadu na wene kpotoyo, i kini raki nyeanye kindi. (Bam. P. 3:15) Tipa ani duna idapase kuti gu kidohe re, na ki banda gu idapase re, si naida ani gbia gu undo agbia nga ga ziazia toro.
17. Gini ngbatunga aberãpai si aida ani nehe?
17 Si naida ani naakpara akpara fu Mbori tipa gako ziazia toro. (Ruka 11:13) Si nika undo rani ani nyakasi gu ida du ani nani kuti gupai nga, ahe dunduko nga sabe Mbori. Areme, badungu aboro natikango ki yawee Mbori ti ni te, na ahe akuru nisaha. Ka ani mbunga agi aziree re si vundu rirani yo watadu si gundesi rani ya. AKristano dunduko si aida i mbakaditiyo ka diabe ngbatunga agu aziree re.—Oni gedi AKorosaio 2:8.
18. Ho boro aberã ni kuriipa zegino na aboro, tipagine ka si du ti ni nipamungo ka ní basa gupai abasa nga Bakusiahe kinaho?
18 Ka ani awisigo agu ahe Mbori akusihe, ani nyakasi gaani idapase anyakasa kuti Ziazia Kekeapai na kuti Mbori. Tipa kura dungu aboro, ho i aberãpa zegino ni gbiati aboro, i nabihe nga ome ho nga ziazia toro i akusi agu ahe re nani te, kina gu ome rengbeyó arengba ka inopai tipaha nigu tatamana nga ga aboro. Si arunga ani duna gu berã re te, bambiko badungu agopai duho nayugo gupai nga ome ziazia toro du ahe akuru mbikoho. Ka ani duna gu berã re, gure du nga ani nabasa agu agopai abasa ani abihe rogo agu ahe Mbori akusihe adunga “ba geda ha” ti ni ya. (Eyo. 9:10; Tam. 104:25) Ani nga aKristano ima ida kuti gupai wenengai nga, Yekova amangisunge na gako ome mangaapai nga ziazia toro tipa ka kusaahe.
Ziazia Toro na Gaani Idapase Kuti Mbori
19. Gini kura apai nayugo gupai furani nga Mbori kina ti ni na gako ziazia toro namangasunge amanga?
19 Si aidanga ani ini apai naabaha dunduko mbata tipa agu ahe Mbori akusihe ani kini ru kadu na idapase kuti Mbori, kini kpinyemuko, na kini irisiko te. Ani naaziongo bakure na boro mbiko gupai nga ani ini apai tipa ni dunduko te. Ono tipa aboro nyakasi gayó pabakure, si naida aida i ini tiyo wenengai. Kinawo duhe a tipa rani na Mbori. Tipa ani nyakasi gaani idapase kutiko, si naida ani wiriki dungu apai tipa ko. Nirengo, ho Mbori akaragapai ni sa gaani akpee, na ho ani agbia undo ni mbiko irisa ani gako arugute, ani naino gupai aino nzunzu nga ko kina ti ni. Ani nambeda ambeda na Yekova gbe ho ani abi badungu agopai ni nga ko nabanda rani abanda, ko nafu maku afu kurii gu asadatise ani amangaha ka manga gako sunge, na ko nafu agu ahe afu furani du ani na zingoho. Agi apai re dunduko nayugo gupai furani nga, Mbori kina ti ni na gako ziazia toro namangasunge amanga.
20. (a) Tipagine Mbori akusi zegino ti ni na aboro? (b) Ka ani mbu tirani ziazia toro ningbe furani mbatayo, gini maku ka ani gbiaha?
20 Ziazia Kekeapai nga gu kura bakere he naye mbiko gu ome nga ga ziazia toro. Agu aboro nakehe “agumba pai be Mbori, wa Ziazia Toro arugu yo.” (2 Pet. 1:21) Wisigo Ziazia Kekeapai sirisiri rengbe ka sa rani ani duna idapase kuti Mbori ya ko nakusi ahe. (Yugo. 4:11) Yekova atona kusaahe mbiko gu bawene sinoko nga nyemuse. (1 Yo. 4:8) Sidu tie, ani asadi tirani gbe ka undo kura aboro i wirikipai tipa gu Barani na Bakurearani du ngbangbaturũ yo. Na ka ani mbu tirani ziazia toro ningbe furani mbatayo, ani raki araka nyeanye kindi kini wirikipai tipa Mbori. (Gara. 5:16, 25) Sidu tie, ani dunduko wadu ani nibasasa, ani naawirikanga pai awirika kindi tipa Yekova na tipa gako bakere mangaapai, na kini yugu gu nyemuse ko ayuguhe ho ko amangisunge ni na gako ziazia toro ka kusa angbangbaturũ, na kpotosende, gbiati aboro.
Oni Rengbe ka Sakarogoyo?
• Ginipai padu angbangbaturũ ho na kpotosende ayugoho furani tipa wai Mbori amangisunge na ziazia toro?
• Padu ani nikpia Mbori nafu gini amomu furani?
• Tipagine si aida ti ni ani wisigi agu agopai duho tipa agu ahe du rogo zegino?
• Rogo gini agene rengbe ani ka nyakasa gaani pagume na Yekova?
[Gu sura du ti kpewaraga 15]
Ginipai ani awirikaha ti gu gene Mbori amangi ahe ngbaha?
[Credit Line]
Akerekuru: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images
[Gu sura du ti kpewaraga 16]
Wai DNA amangasunge rogo agi ahe yo re dunduko?
[Gu sura du ti kpewaraga 18]
Ya mo oni mbakaditironi ka nyakasapa gaoni idapase?