Ya Mo Mbori Nabaka Bangiriko Nzunzu Tipa Adee?
“Ingapai atona ti dee, si nga ndu gupai ani akpi ti ni dunduko.”—ECCLESIASTICUS, UE KAMA AGARÃ M.B.K.
‘Mo nga ga bakitingbanga kpuguru: mo nga gu bambata boro nari gu zuzu ngua i aima zahe ti ni: mo nga gu bambata boro nakuo ga Mbori ndiko. Mo agbarasi pa kpia Mbori nga kumba taata.’—TERTULLIAN, ON THE APPAREL OF WOMEN, UE KAMA AGARÃ F.B.K.
ANGA gu kuru kekeapai re rogo Ziazia Kekeapai yo te. Tipa dungu agarã, aboro mangisunge nani tipa kaa rugapai kubara gu gbegberẽ gene yo i amanga adee ngbaha. Zavura areme, gu kura aboropambori namangasunge kindi na gu kekeapai nga ga pambori tipa ka rugapai kubara gu gbegberẽ gene i amangapai ngbaha fu adee, i nagumba gupai nga adee du si aida i naabira yó tipa gu kpakaraapai nagbia aboro areme. Ono ya mo kina Mbori naringbisihe wo nga i naabisirapa adee kini mangiyo gbegberẽ? Ginipai Ziazia Kekeapai agumbaha? Ani bingoho.
◼ Ya mo Mbori atiwa adee atiwa?
Oó. Kuba gure, Mbori ‘atiwa’ ‘bakuru wo, nga gu ko i aya ti ko, Bakitingbanga.’ (Yugoti 12:9; Bambata Pai 3:14) Ho Mbori agumba gupai ni fu dee nga Adamu adu “ni bairaro,” anga gupai ko aagumbaha nga ruhe aru kumba du kurii dee kini mangi ri ngbaome te. (Bambata Pai 3:16) Gupai gbua ko aagumbaha nga gu gbegberẽ surungbapai naandu ka manga mbiko ingapai.
Sidu, gupai aboro amangaha areme nga kaa manga adee gbegberẽ re, si nga surungba ga aboro ingapai, angianga ga Mbori ringbisapai ya. Ziazia Kekeapai asongodanga gu bipai nga adee duwa ka i du kutiibe akumba tipa ka tumo tipa gu ingapai ani adihe ti atitarani te.—ARomo 5:12.
◼ Ya mo Mbori akusi adee naapa yó kusende ti akumba?
Oó. Bambata Pai 1:27 nagumba gupai nga: “Mbori ki fu boro ni kpiako, kpia Mbori Mbori afu ko ni; kumba na de ko afu yo.” Sidu, kina boro ti tonatonaha, Mbori ambakadi akumba na adee i du na gu rengba nga ga yugokpia asinoko. Wa vura duhe nga kpoto Adamu adu kia ti ga Eva na gako berãpa apai kidu kia ti gari, Mbori afu kina bangisa arugute fuyo na i kidu na kina bangisa arengo beyo nga gu Bakusiyo afuhe fuyo.—Bambata Pai 1:28-31.
Mbata fu Mbori kusi Eva, ko agumba gupai nga: “Mi ambákada mounda rengbe tipa ko.” (Bambata Pai 2:18) Ya mo gupai Mbori agumbaha nga “rengbe tipa ko” re nayugo gupai nga pa adee kusende ti akumba? Oó. Oni berẽnga pa wai baundo munganga naundo munganga ho ní agba boro ni. Ya mo gu ní rengbe ka mangasunge zanga kurani? Ngbapai! Ya mo si nga wa du munganga du nagba boro, ní nyaki pani gbe? Anga wo duhe te. Wakina gure teketeke, Mbori akusi kumba na dee tipa i naamangasunge wa sa, angianga tipa i naasovura dagbatiyo ya.—Bambata Pai 2:24.
◼ Ginipai nayugo gupai nga Mbori nabaka bangiriko abaka tipa adee?
Fuo Mbori bi gupai kumbatayo gu kpakpa aboro nga akumba aandu ka mangaha, ko agumba pa gako ringbisapai tipa ka banda adee. Gu nake buku nangia Laure Aynard, akepai tipa gu ga Moize aNdiko i asigiraha rogo 16 kama agarã M.B.K. rogo gu gari buku yo du rimoho nga La Bible au féminin (The Bible in the Feminine Gender), ki yaa: “Rogo bakere papara agu aNdiko re, ho i afura ni tipa dee, si tipa ka banda ní.”
Nikpiapai, gu Ndiko re azinahe nga boro duwa ka ní aairiso bani na nani. (Gate 20:12; 21:15, 17) Si azinahe a nga aboro duwa ka i aaberãpa agu adee du na vuse. (Gate 21:22) Zavura areme, gu ga Mbori aNdiko naadu tipa mangapai na adee re kia ti agu andiko du tipa mangapai na adee rogo dungu aringara rogo zegino areme. Ono gu kura dungu apai kinaho nayugo pa ga Mbori baka bangirise tipa adee.
Gu Ndiko Nayugopa Wai Mbori Abi Adee
Agu aNdiko Yekova afuhe fu awiri aYisaraere aundo yó bakere gbe tipa i du na wene kpotose, gayo sino mangapai du nigigirihe, na i kidu na wene pagume dagbayo naako. Ho i anaagiasangba Yekova ni na kini degetuyo fuko, Ko ani ‘moi yó kuari gbe kurii arikaaboro dunduko nga ga kpotosende yó.’ (Pa Fu Rugute ni Ue he 28:1, 2) Gini amomu adee anidu nani rogo agu aNdiko re? Oni makianga agi apai du kusende re.
1. Ranirii tipa yó. Agu adee nangia aYisaraere aadunga wa gu kura adee naadu rogo agu aringara naadu patiyo te, i adu na bakere ranirii beyo. Wa si avura du nga kumba du naanidu na pagbia beko nibariikporo, diakumba ani rengbe arengba ka ‘berãpa ati, ki ngbehe’ na ki ‘rũ bakakue ati yo.’ Ka si du nga ri anidu na birĩ-sunge rogo wido gire watadu rungo arokoo, ri ani rengbe arengba ka tona gari sunge-bagaahe. (Asanza 31:11, 16-19) Rogo ga Moize aNdiko yo, adee adu ni agu aboro naadu na gayo ranirii angianga ni agu aboro naadu gbua nipapara akumba ya.
Rogo gu ringara aYisaraere nadumbata, adee aduadu a na rengo beyo tipa kadu na pagume dagbayo na Yekova. Ziazia Kekeapai nafura tipa Ana nakpari fu Mbori tipa gupai ri aaidaha na ki mangi mozunga fuko nigbuko. (1 Samuere 1:11, 24-28) Gu kura dee sa rogo gu gbata nangia Sunema anaandu kaa sana gu nebi nangia Erisa na arago Sabiti. (2 Abakindo 4:22-25) Mbori amangisunge amanga na ngbatunga adee wa Debora gbiati Uruda ni adenebi. Gu nazeresa kina ngba berewe gbe nga, nyanyakipa akumba kinaho nanaandu fuo agi adee re tipa arugute.—Abasapungbanga 4:4-8; 2 Abakindo 22:14-16, 20.
2. Momu wirikapai. Wa adee angia kina papara gu mozunga nga ga aNdiko, i anaayamba yó ayamba tipa i niiye kaa degatuyo ho i anaageda pai ni rogo kitabu arugute, gipai re anaafu momu fuyo tipa i naawirikapai. (Pa Fu Rugute ni Ue he 31:12; Nemaya 8:2, 8) I anaagbia wirikapai agbia a nibipa agu apai nangia ga irisombori. Nikpiapai, kura adee anaamanga ‘apai amanga’ banye yo, aguyo kini bibia rogo ga Yekova bambu yo dagba agu abibia naadu yo.—Gate 38:8; 1 Pekapai 25:5, 6.
Badungu adee naadu na inohe gbiati birĩ-sunge tiyo tipa ka manga sunge-bagaahe wenengai. (Asanza 31:24) Agu adee nangia aYisaraere aadunga wa gu kura adee naadu pati yó nga aguyo i anaaidanga ha fuyo i naayugopai fu agude ya te, gu nagude naaningia Yisaraere anidu adu na rengba beni ka yugopai fu gu wirini nga kumbagude daho u ani nyaki ni. (Asanza 31:1) Si tie ziazia nga, agu adee naadu rogo gu ringara aYisaraere nadumbata anaagbia wirikapai agbia.
3. Irisa. Agu Arugute Naadu Bawe agumba gupai ziazia nga: “Mo niirisi bamo na namo.” (Gate 20:12) Rogo agu asanza nga ga gu tatamanatatamana Bakindo nangia Soromo, ani nageda gupai nga: “Ako wire, mo gí ga bamo rugapai, ka mo mbú nga ga namo yugopai ya.”—Asanza 1:8.
Ndiko aima fura zukazuka tipa sino mangaapai dagba agu aboro naangianga arogotise ya, si aima gumba gupai nga si naida i naayugo irisa fu adee. (Pa Amotumo 18:6, 9; Pa Fu Rugute ni Ue he 22:25, 26) Si aniidi wene kumbakudee niberẽpa kpoto diako aberã a na gu regbo ri adunga wenengai ya.—Pa Amotumo 18:19.
4. Gayo rengo tipa kadu nibandabanda yó. Rogo Fugoko yo, Yekova nagumba gupai tipa tiko nga ko nga gu “Mbori nga ba fu awirianyaure, ni basapungbanga fu adekurugbo.” Ka pehe rogo kura afugo yo, ko angia gu boro nanaabanda agu arengo nga ga agu aboro abayo watadu akumbaayo anaabandanga gayo arengo ya. (Atambuahe 68:5; Pa Fu Rugute ni Ue he 10:17, 18) Ti kura regbo sa, ho kura dekurugbo nebi sa akpari ni fu nebi Erisa nga bafubape aamanga furi gbegberẽ, Yekova amangipai tipa gupai re ki mangi iiriwopai tipa ka sa ri ri bati na ki banda gari idapase.—2 Abakindo 4:1-7.
Mbata fu aYisaraere rimi kurogo Ringara Mokido, gu bariikporo nangia Serofada akpi zanga batika kumbagude. Agu awiriko nangia adegude bisue asana Moize tipa i fu “ũkumbo” fuyo rogo Ringara Mokido. Yekova afu he fuyo susi gu i asanahe tipaha. Ko aya fu Moize wee: “Mo afú ringara fu yo a dagba awirina bayo yo agu ahe ka ngia ga bayo mo fú he fu yo.” Tona ti gu regbo re ka ndu kumbatayo, adee ani rengbe arengba ka dia ũkumbo be abayo na ki fuhe fu awiriyo.—Pa Geda Aboro 27:1-8.
Aboro Avundu ga Mbori Bipai Tipa Adee
Rogo ga Moize aNdiko, adee anidu ni iriiri yó, na aboro anaairisa gayo arengo airisa. Ono tie, tona rogo 4 kama agarã M.B.K. ka ndu kumbatayo, gu sino mangaapai nangia ga aGiriki nga gu nanaabi pa adee kusende atona kadu na maapai kurii gu pambori nangia ga aYudo.—Oni bi gu sanduki nga “Wai I Abisirapa Adee Rogo gu Kekeapai Nadumbata.”
Nikpiapai, gu ga aGiriki bakeapai nangia Hesiod naraki rogo 8 kama agarã M.B.K. agumba gupai nga mburu gu kpakaraapai nagbia aboro areme dunduko nga adee. Rogo gu gako buku nga Theogony, ko agumba gupai nga adee nga gu riko ngbatunga gbegberẽ aboro naraka dagba akumba gbua tipa ka gbarasa payo. Gi gako bipai re amoipai rogo gu pambori nangia ga aYudo ho 2 kama agarã M.B.K. atona ni. Gu kitabu andiko nangia ga aYudo nga gu i atona kehe rogo 2 kama agarã F.B.K. ka ndu kumbatayo afu gu zahe fu akumba nga: “Ka oni furanga na adee gbe ya, i ka sa gupai nga oni mangi pawasiro.”
Rogo gu kama agarã susi re dunduko, gipai re asa gupai nga ka adee dunga na bakere amomu beyo dagba aYudo ya. Ti rago Yesu, adee anaadigo kina rogo gu ba Ngbanga Nga ga Adee sa ho i anaandu ni ku yekaru yo. Agu ayugopai nga ga pambori anidu sa tipa kina akumba, na si nawira wa i anaakpara adee akpara ti akumba bambutiria yo. Gu kitabu andiko nangia ga aYudo agumba fugo bangbembatayo sa rogo gu pambori nangia ga aYudo ko niyaa: “Gu boro nayugo aNdiko fu gu wirini nga degude, ní nayugo pawasiro funi.” Mbiko vundo yó ga Mbori bipai tipa adee, agu abangbembatayo rogo pambori re asa dungu aboro i sogo adee.
Ho Yesu adu ni auru kpotosende, ko aima bi gu iraira bipai aboro adu nani tipa adee nga gu naenge rogo sino atitase yo. (Matayo 15:6, 9; 26:7-11) Ya mo gi ngbatunga ayugopai re aʹaria gu gene Yesu anaamangapai ngbaha na adee? Ginipai rengbe ani ka wirikaha ti gako mangapai gbiati sinoko? Ya mo gu ndikidi pambori nga ga aKristano batasi adee be gi iraira bipai re? Gu kekeapai naye tifuo gere nika karagapai kuti agi asanahe re.
[Box on page 7]
Wai I Abisirapa Adee Rogo gu Kekeapai Nadumbata
Tona rogo bambata sa kama agarã ka ndu kumbatayo, agu abakeapai duwa Philo nga gu ko naadu rogo gu ba nga Aregizandaria atona ka mangasunge na gu wisigopai dudunguroo tipa raka nga ga aGiriki tipa ka aria agu apangbanga du rogo Bambata Pai. Philo agumba gupai nga Eva amangi gu ingapai nga ga kodaba na sangbana gipai re kidu furi nga ri adunga na ranirii beri te, na ri anye kina kutiibe kumba. Gi ngbatunga bisira pa adee re arimi kurogo gu pambori nga ga aYudo na ki moipai a rogo gu kekeapai yo nga ga ga Kanisa aBarani.
Rogo gu ga aYudo buku pambori nga Midrash Rabba i akehe rogo 2 kama agarã, bangbembatayo rogo gu pambori nangia ga aYudo sa agumba gupai ko abihe ti ni nga si naida adee naavo riyo na kperokoo ki yaa: “Dee nata dagba aboro wakina gu boro naima manga gbegberẽpai na zee amanga ní amanga.” Gu bawisigipai tipa agu aida nga ga apambori rimoko angia Turuturia nga gu ko gako kekeapai adu na bakere ome ti ni kurii aboro rogo 2 kama agarã ayugu gupai nga si naida adee “naaberã gupai aberã kindi nga i nga aboro ingapai wakina Eva na ki nita wakina agu aboro narungo arungo kpotoyo yo na naima saberã.” Aboro naberã gupai nga ngbatunga agi ayugopai re naye rogo Ziazia Kekeapai yo, ono si ayengo rogo Ziazia Kekeapai yo te, na si sa gupai nga aboro nibisirapa adee.
[Gu sura du ti kpewaraga 5]
I akusi Eva ni ga Adamu moundo narengbe tipa ko
[Gu sura du ti kpewaraga 6]
Agu adee naadu rogo gu ringara aYisaraere nadumbata anaamanga sunge-bagaahe amanga