Zashonaphi?
IGAMA elithi Nofi nelithi No amagama aseBhayibhelini ezinhloko-dolobha zaseGibhithe zakudala ezazidumile iMemphis neThebes. INofi (Memphis) yayisebangeni elingamakhilomitha angaba ngu-23 eningizimu yeCairo, entshonalanga yoMfula iNayile. Nokho, ngokuhamba kwesikhathi iMemphis ayibange isaba inhloko-dolobha yaseGibhithe. Ekuqaleni kwekhulu le-15 B.C.E., iGibhithe yayisinenhloko-dolobha entsha, iNo (Thebes), eyayisebangeni elingamakhilomitha angaba ngu-500 eningizimu yeMemphis. Elinye lamanxiwa amaningi amathempeli aseThebes yinxiwa lethempeli laseKarnak, okuthiwa liyisakhiwo esikhulu kunazo zonke ezake zakhiwa ngezinsika. IThebes nethempeli lakhona laseKarnak kwakunikezelwe ekukhulekeleni u-Amoni, unkulunkulu oyinhloko wamaGibhithe.
Sabikezelani isiprofetho seBhayibheli ngeMemphis neThebes? Kwakhishwa isahlulelo ngoFaro waseGibhithe nangonkulunkulu balo, ikakhulukazi unkulunkulu oyinhloko, “u-Amoni ukusuka eNo.” (Jeremiya 46:25, 26) Izixuku ezazibuthana khona zizokhulekela ‘zaziyoqedwa.’ (Hezekeli 30:14, 15) Kwaba njalo nangempela. Okusele ngokuphathelene nokukhulekelwa kuka-Amoni amanxiwa ethempeli kuphela. Idolobha lanamuhla laseLuxor lisengxenyeni yendawo okwakukhona kuyo iThebes yasendulo, bese kuba khona amadolobhana amancane phakathi kwamanxiwa ayo.
Ngokuqondene neMemphis, kuncane okusele ngaphandle kwamathuna akhona. Isazi seBhayibheli uLouis Golding sithi: “Emakhulwini amaningi eminyaka abanqobi beGibhithe abangama-Arabhu basebenzisa amanxiwa amakhulu aseMemphis njengenkwali yokwakha inhloko-dolobha yabo [iCairo] ngaphesheya komfula. Abakhi abangama-Arabhu kanye neNayile benza umsebenzi ophelele kangangokuthi amakhilomitha ngamakhilomitha ayo yonke indawo yedolobha lasendulo akukho ngisho netshe elilunguzile kulowo mhlabathi omnyama.” Ngempela, njengoba kwabikezelwa iBhayibheli, iMemphis laba ‘yinto eshaqisayo nje . . . langaba nowakhile kulo.’—Jeremiya 46:19.
Lezi kumane nje kuyizibonelo ezimbili ezibonisa ukunemba kweziprofetho zeBhayibheli. Ukubhujiswa okuphelele kweThebes neMemphis kusinikeza isizathu esiqinile sokuqiniseka ngokugcwaliseka kweziprofetho zeBhayibheli ezingakagcwaliseki.—IHubo 37:10, 11, 29; Luka 23:43; IsAmbulo 21:3-5.
[Umthombo Wesithombe ekhasini 32]
Photograph taken by courtesy of the British Museum