Gbon Emhạ Phọ Ko/piemhi Bọ

1. AZizọs aḅẹm mọ eeghe kụ kemitenhaan Jeruselem?

IYẠL ikpo aḍughul otu kụ egbi bọ oteẹny aḍio phọ aZizọs kamugh bọ, odị aghaạph ni ilọ imiịn dị ephụr emhunhughan mem mọ ophiemhi bọ Jeruselem r’otu iiḅereghị phọ. Odị aphụr ri rurụ mọ aḍio ketu ni dị ‘awe eghạm komereghạ okoom Jeruselem.’ (Luk 21:20) AZizọs aḅenhị bumatuạn phọ odị mọ bidị romhiịn we eghạm mọ, elhom elhom bidị oḍuạ siphẹ emhạ phọ. Awe eghạm mọ abuẹn phọ uḍighi buọ aRom.—Luk 21:21, 22.

2. Eeghe ighiọm ilhoghi kụ edị aPọl angọ Kristẹn aHibru phọ orọl bọ Judia r’aJeruselem?

² Esi iyạl ikpo asiạ, kụ egbi bọ oteẹny amem mọ awe eghạm mọ aRom okoom bọ Jeruselem, aPọl agẹ ni ḍinyạ dị ephamhanhạm dom dị emhạn maạr, dị olhegheriom rodon mọ aḍinyạ phọ aHibru. Siphẹ aḍinyạ phọ aḍiphẹ phọ, aPọl angọ ni Kristẹn phọ orọl bọ epẹ Judia r’aJeruselem oroma dị kaloghonhaạn bidị ḍighaạgh ookolhobian ilọ ipẹ kemite bọ. Eeghe kụ kekạr bọ emite? Kopiemhi Jeruselem. Orue okpetenhaan, pọ aKristẹn phọ abuẹn phọ kobilhẹ ni ruutu r’asiḍighi abidị oḅuạ. Idị egbolhomaam emhạ phọ aJeruselem, aPọl agẹ mọ: “Yira u/moọgh emạ dị emiigh.” Kụ odị aḅarạm mọ: “Yira ropogh ghan ghụn omiịn emạ phọ epẹ retu bọ.”—Hib. 13:14.

3. Eeghe kụ ‘emạ phọ epẹ Enaạn ephighi bọ,’ kụ yira utuạn eeghe kụ rogon bọ?

³ Awe umhilhọgh ghan oḅilhẹ ogilaạm Kristẹn phọ abuphẹ osopha bọ oḍuạ aJudia r’aJeruselem, kuolọ osopha phọ opọ phọ aphẹl li bidị. Rodon kẹn, awe rumhilhọgh ghan ni iyira koḅilhẹ ugilaạm iyira loor iduọn yira u/kpasị bọ oḍuomolhoghi ayira esi eelạ, ḅilhẹ yira u/meeraam bọ mọ itooghị awe ketue ni esiemhi eekunha iiḅaghamhị aḅirinhi phọ. Yira utuạn eeghe kụ osopha bọ iduọn phọ? Yira olegheri mọ aḅirinhi phọ ophọn phọ ka/tọl abia. Pọ kụ iyaạr phọ yira rogon bọ ‘emạ phọ epẹ Enaạn ephighi bọ,’ eḍighi bọ Omhạr phọ k’Enhaạn.a (Hib. 11:10; Mat. 6:33) Torobọ ebạm emhuoghaạph siẹn phọ, keeḅeghiọn ghan: (1) ipẹ aḍinyạ phọ aPọl agẹ bọ elhoghonhaạn ḍighaạgh Kristẹn oḅẹl okuron asiạ phọ ogbon “emạ phọ epẹ retu bọ,” (2) ipẹ aPọl alhoghonhaạn bọ bidị ḍighaạgh ookolhobian ilọ ipẹ kemite bọ, ḅilhẹ (3) r’idị oroma phọ odị rulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh rodon.

ḌUOM OLHOGHI NYOPỌ NYINHẠ KA/ḄITONHAẠN BỌ

4. Eeghe kụ iḍighi kụ aJeruselem amhạn bọ maạr esi aKristẹn oḅẹl okuron asiạ phọ?

⁴ AJeruselem amhạn ni maạr esi aKristẹn oḅẹl okuron asiạ phọ. Epẹ kụ edị ophụr ophighi oḅẹl ookpomhoghan aKristẹn phọ lhạ phọ 33 C.E., kụ aloor phọ repogh bọ urọl ghan kẹn epẹ phọ. Ḅilhẹ kẹn, ibadị aKristẹn umhoọgh ni ruutu r’aruphua siphẹ emhạ phọ. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, aZizọs aphụr ri rurụ bumatuạn phọ odị mọ oḍuạ Jeruselem r’aJudia.—Mat. 24:16.

5. Ika kụ idị aPọl aakolhobian bọ Kristẹn phọ ilọ ipẹ kemitenhaan bọ Jeruselem?

⁵ Orue ookolhobian abidị ilọ ipẹ kemite bọ, aPọl alhoghonhaạn ni bidị ḍighaạgh onhaghanhạn ipẹ aZihova alhoghoma bọ ilọ aJeruselem. APọl aghiọm bidị olhoghi mọ aZihova o/sighẹ mun otu iiḅereghị phọ, rikiạ phọ, ḅilhẹ r’ariil phọ. (Hib. 8:13) Ibadị awe siphẹ emhạ phọ, moghel aMesaya phọ. Otu iiḅereghị phọ aJeruselem o/ḍighi mun zin iserereẹny iiseeny phọ aZihova, kụ kopiemhi ni.—Luk 13:34, 35.

6. Eeghe kụ iḍighi kụ aKristẹn phọ okạr bọ omhoghi oromha phọ aPọl edi bọ Hibru 13:5, 6?

⁶ Mem mọ aPọl agẹ bọ ḍinyạ phọ aghiọm buọ aHibru phọ, aJeruselem aḍighi ni emhạ dị eghur ghan. Ogeeghiạ olọ aRom amem mọ opọ phọ aghol Jeruselem mọ “egbogh emhạ dị eelheghaan.” Aweye aJu dị odi inhọn aramhạ uru ghan ni Jeruselem olheeghi arayaạl torobọ alhạ. Kụ iphẹn phọ ilhọgh ni ephophe dọl emhạ phọ. Dị iikia i/lo, ibadị aKristẹn siphẹ Jeruselem ughelhọm ghan ni imạ asidọl phọ iphẹn phọ. Eeni epẹ kụ iyaạr phọ aPọl aḅenhị bọ bidị mọ: “Ke/sighẹ ghuḍum mọ anyina eḅạm anyụ ikpoki. Ilọ nyina emoọgh igbaanyạn ghan ni inyina.” Odị aḅarạm ni ikpo-onhụ okuphom owol dị aZihova angọ torobọ ebenhẹ odị, dị eḅẹm mọ: “Mị inyina ki/wilẹ. Mị inyina ki/ghel.” (Bạl Hibru 13:5, 6; Deut. 31:6; Ps. 118:6) AKristẹn phọ odi bọ Jeruselem r’aJudia ukạr kụ omhoghi okuphom owol phọ ophọn phọ. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị moọny amem kewạ ni dị bidị kobilhẹ ruutu, siḍighi, r’aruphua abidị oḍuạ. Kụ bidị okị otọl dọl iiruen enhọn ekpisi.

7. Eeghe kụ iḍighi kụ ekpẹ bọ okparamhị oḍuom olhoghi phọ ayira esi aZihova nyiidiphọ?

⁷ Iyaạr ituughạ phọ: Yira kosoman eeghe ghisigh? ‘Igbogh iiḅaghamhị phọ’ kemiigh kụ osiemhi eekunha okarạph aḅirinhi phọ ophọn phọ. (Mat. 24:21) Idiphọ aKristẹn oḅẹl okuron asiạ phọ, ewạ dị yira koomhanham kụ ookolhobian okori. (Luk 21:34-36) Mem dị igbogh iiḅaghamhị phọ emhiigh, kemoghi ni owilhẹ iniin obobọ oomo araraạr emhoọgh ayira, kụ oḍuom olhoghi mọ aZihova ka/bilhẹ we phọ odị. Kụ igbogh iiḅaghamhị phọ egbi omhiigh, yira omoọgh ni eepoogh oḍeenhaan esi dị yira okpasị oḍuomolhoghi phọ ayira. Puruan loor mọ, ‘Aroozọ r’asiigbu phọ amhị egananhamhi mọ mị aḍuom olhoghi ruphua obobọ Enhaạn phọ aguan bọ ophogh amhị ḍughụm?’ (1 Tim. 6:17) Ii, yira kotue ni otuughạ raraạr esi ipẹ emite bọ oḅẹl okuron asiạ phọ, kuolọ, ‘igbogh iiḅaghamhị’ phọ retu bọ kepu ni idị memite ghan k’emhiighom aḅirinhi phọ. Esi iduọn phọ, yira kolegheri bọ ika ilọ okạr oḍighi mem mọ igbogh iiḅaghamhị phọ kemiigh bọ?

NAGHANHẠN BUPHẸ ROḌIEMHIOM BỌ

8. AZizọs aromha bumatuạn phọ odị oḍighi ika?

⁸ APọl agẹ bọ ḍinyạ phọ aghiọm buọ aHibru phọ, iyạl ikpo asiạ kụ iten bịn aKristẹn phọ omhiịn dị awe eghạm mọ aRom okoom Jeruselem. Ipẹ phọ iḍeenhaan mọ bidị oḍuạ, amuphe aJeruselem mateẹny. (Mat. 24:3; Luk 21:20, 24) Kuolọ bidị koḍuạ okị eghẹn? AZizọs maghaạph ni mọ: “bulọ odi Judia oghiil ogheel epẹ araaḅarạph phọ.” (Luk 21:21) Kụ ibadị araaḅarạph kụ irọl li. Okạr eghẹn kụ edị bidị kokiil bọ okị?

9. Eeghe kụ mikọm idị aKristẹn phọ muukia okạr eeḅarạph oghiil oghị? (Miịn kẹn mạp phọ.)

⁹ Ooḅeghiọn iniin araaḅarạph dị aKristẹn phọ mutue ni oghiil oghị: araaḅarạph phọ aSameria, araaḅarạph aGalili, eeḅarạph aHermon, araaḅarạph aLebanon, ḅilhẹ r’araaḅarạph eḅeenyọm ophiịny phọ aJodạn. (Miịn mạp phọ.) Iniin aramhạ dị erọl epẹ araaḅarạph phọ ipẹ phọ ighịgh mudị bidị oghiil oghị komoọgh ni oghoph. Esi omaạm, emhạ phọ aGamla irọl anyụ egbogh eeḅarạph dị ekpạr orelhe oghị. Abuniin abuọ aJu phọ umhiịn emhạ phọ epẹ phọ idiphọ imạ esi oghoph. Kuolọ awe eghạm mọ aRom uzuom ni Gamla kụ ozẹ ibadị awe.b

10-11. (a) Eghẹn eten kụ edị eeni aZihova asighẹ bọ angoọm iiḅakiọm Kristẹn phọ? (Hibru 13:7, 17) (b) Ika kụ idị aKristẹn phọ omhooghọm suọ esi onhaghanhạn abuphẹ roḍiemhiom bọ? (Miịn kẹn afoto phọ.)

¹⁰ Ekịgh mudị aZihova aaḅakị Kristẹn phọ dị eego esi abuphẹ oḍiemhiom bọ ookpomhoghan phọ. Oye iphirigba phọ Eusebius agẹ mọ: “Dị eego esi iiḅakiọm Enhaạn, awe phọ oḍiemhiom bọ ookpomhoghan phọ arọl bọ epẹ Jeruselem umhiịn ni uḍien; dị atọ mọ . . . oomo phọ abidị oḅuạ ogheel emhạ dị oghol mọ Pella epẹ Perea.” APella phọ kụ emhạ dị enhighẹ epu ipheriphọ. O/kelhạn Jeruselem, kụ i/kpạr kẹn orelhe osi. Ibadị awe dị orọl Pella u/ḍighi buọ aJu, loor iduọn phọ, bidị u/tupheom ghan eghạm weye aRom mọ idiphọ abuọ aJu phọ.—Miịn mạp phọ.

¹¹ AKristẹn phọ oghiil bọ oghị epẹ araaḅarạph phọ, udaphạn oroma phọ aPọl aḅẹm bọ mọ: ‘lnaghanạn ghan buphẹ ridiemhiom bọ inyinha’ siphẹ ookpomhoghan phọ. (Bạl Hibru 13:7, 17.) Loor iduọn bidị onhaghanhạn bọ, bidị ukpetenhaan ni. Iphirigba eḍeenhaan mọ Enhaạn o/wilhẹ buphẹ ogon ghan bọ Omhạr phọ k’Enhaạn, eḍighi bọ “emạ phọ epẹ Enaạn ephighi bọ.”—Hib. 11:10.

12-13. Ika kụ idị aZihova raaḅakị ghan we phọ odị mem iiḅaghamhị?

¹² Iyaạr ituughạ phọ: AZihova asighẹ buphẹ roḍiemhiom bọ ookpomhoghan phọ kụ rungoọm ghan iyira iiḅakiọm. ABaibul phọ apamanhạm ni reḍeenhaan idị aZihova mamiteom ghan bupoghom ooḅakiọm awe phọ odị mem iiḅaghamhị. (Deut. 31:23; Ps. 77:20) Kụ rodon, yira romiịn ni reḍeenhaan dị emạ emiteom mọ aZihova akiọm ni ghisigh asighẹ raḍighinhom buphẹ roḍiemhiom bọ ooḅakiọm awe phọ odị.

¹³ Esi omaạm, mem mọ ezẹgh aCOVID-19 phọ emhiigh bọ, ‘buphẹ . . . roḍiemhiom bọ’ kụ ungọ ni iiḅakiọm mọ awe phọ omhoghi bọ. Bidị ungọ ni iiḅakiọm ikumor awe arookpomhoghan phọ ilọ ipẹ koḅilhẹ ghan bọ opạm ituughạ r’eten phọ komite ghan bọ epẹ erugh phọ. Kụ mem ezẹgh aCOVID 19 phọ, yira uphạm ni ookpomhoghan eephugh siẹn oomo aḅirinhi phọ runhụ dị epel li 500 dị eego esi aTV, osoph intanẹt phọ r’aredio. Ezẹgh phọ i/tue isophoghom eḍien aruwaloor phọ ayira. Iphẹn phọ ilhọgh ni ephophe muḅọph phọ ayira. Yira okuphom ni owol mọ etigheri torobọ ipaanhaạn dị yira kosoman ghisigh, aZihova kakiọm ni ghisigh aloghonhaạn ḍighaạgh buphẹ roḍiemhiom bọ osopha ogey osopha. Etigheri oḍuom olhoghi aZihova r’odạph ghan iilhogh phọ odị, ighẹn inhọn araagharạ kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh ookolhobian ḅilhẹ rozọ r’osụ-olhoghi mem igbogh iiḅaghamhị phọ?

ḌEENHAAN GHAN EPHOMHOGHIẠN KỤ AḄILHẸ ALHỌGH GHAN OTU WE

14. Odaphạn Hibru 13:1-3, imhoghi mọ aKristẹn phọ omhoọgh ighẹn araagharạ mem mọ amuphe phọ aJeruselem rateẹny bọ?

¹⁴ Mem dị igbogh iiḅaghamhị phọ emhiigh, kemoghi ni dị yira kobughẹ ephomhoghiạn phọ yira roḍeenhaan ghan bọ bumor phọ ayira. Mem mọ amuphẹ phọ, kewạ ni dị yira kodaphạn eḍeenhaan aKristẹn phọ orọl bọ Jeruselem r’aJudia. Bidị uḍeenhaan ghan ni ephomhoghiạn oomo amem. (Hib. 10:32-34) Kuolọ rekị bọ oteẹny amem mọ kopiemhi bọ Jeruselem, ikạr kụ emhoghi dị aKristẹn phọ koḍeenhaan ephomhoghiạn “abuọ asiya” eten dị k”erọl ghan, ḅilhẹ ‘r’olhọgh ghan otu’ bunhọn,c obobọ oghuraam abunhọn. (Bạl Hibru 13:1-3.) Iduọn kẹn ni kụ edị rewạ ḍighaạgh ayira iduọn moọny amem yira kosoman bọ igbogh iiḅaghamhị phọ.

15. Eeghe kụ iḍighi kụ emhoghi bọ dị aKristẹn abuọ aHibru phọ kolọgh ghan otu bunhọn kụ oḅilhẹ oḍeenhaan ephomhoghiạn mem mọ bidị osuma bọ?

¹⁵ Mem mọ awe eghạm mọ aRom okoom bọ Jeruselem bịn oḅilhẹ oḅuạ, aKristẹn phọ uphạm iyạl ikpo araraạr bịn kụ osumanham bọ. (Mat. 24:17, 18) Oniin amhoghi ni olhoghonhaạn aḍighaạgh ophoriphọ iduọn bidị rotelhe bọ epẹ araaḅarạph phọ ḅilhẹ r’emhoom emhạ phọ bidị rokị bọ. Dị iikia i/lo, ibadị urọl li dị “ekaraghị ekuom” siphẹ igbo phọ abidị. Kụ iphẹn phọ imiteom eepoogh dị aKristẹn phọ koḍeenhaan egey ephomhoghiạn bumor phọ abidị r’olhọgh ghan otu obobọ oghuraam abunhọn, esi obakị oniin atum oniin r’odi aani araraạr lọ bidị omhoọgh ongọ aani abulọ ekuom.—Taị. 3:14.

16. Ika kụ idị yira koḍeenhaan ghan bunhọn ephomhoghiạn mem dị bidị omhoghi olhoghonhaạn aḍighaạgh? (Miịn kẹn afoto phọ.)

¹⁶ Iyaạr ituughạ phọ: Ephomhoghiạn rinyu ghan iyira obakị abumor r’abumaranhi phọ ayira mem lọ bidị omhoghi. Ibadị arebenhẹ Enhaạn rodon romiteom ghan ni loor r’araraạr orolhọm orue olhoghonhaạn aḍighaạgh bumor r’abumaranhi dị osuma loor eghạm obobọ ekperenhom iiḅaghamhị. Onyọ umaranhi olọ Ukraine dị asuma loor eghạm aḅẹm mọ: “Olhoghonhaạn aḍighaạgh abumor phọ aḍighi idị yoor olhoghoma mọ aZihova kụ aphạm ḍighaạgh ayoor. Bidị ughuraam iyoor kụ okạr ulhoghonhaạn iyoor ḍighaạgh emhiigh k’epẹ Ukraine, Hungary, ḅilhẹ r’ephẹn Germany phọ yoor odi bọ nyiidiphọ.” Yira romeera ghan mọ aZihova usighẹ iyira aḍighinhom mem dị yira olhọgh ghan otu kụ oḅilhẹ oḍeenhaan ephomhoghiạn bumor phọ ayira.—Prov. 19:17; 2 Kọr. 1:3, 4.

17. Uḍighi ika kụ emhạn bọ maạr dị yira koḍeenhaan ghan ephomhoghiạn r’olhọgh ghan otu we nyiidiphọ?

¹⁷ Dị iikia i/lo, ghisigh kekạr kụ emoghi dị oniin kaloghonhaạn ghan ḍighaạgh nyoriphọ. (Hab. 3:16-18) Pọ kụ iyaạr phọ aZihova rutughemhị bọ iyira nyiidiphọ olhọgh ghan otu we r’oḍeenhaan ghan ephomhoghiạn bumor phọ ayira. Loor esi dị yira kokạr kụ omoghi raagharạ phọ iphẹn phọ mem igbogh iiḅaghamhị phọ.

EEGHE KỤ KEMITE GHISIGH?

18. Ika kụ idị yira kotue otuughaạny aani Kristẹn aHibru oḅẹl okuron asiạ phọ?

¹⁸ AKristẹn phọ osuma bọ oghị epẹ araaḅarạph phọ ukpetenhaan ni muphe phọ aJeruselem. Bidị uwilhẹ ni Jeruselem, kuolọ aZihova o/wilhẹ bidị. Kokaạph aani ika ilọ ayira rodon? Ii yira u/kạr ulegheri ipẹ oomo araraạr kemite bọ ghisigh. Kuolọ aZizọs uphụr ri iyira rurụ mọ ookolhobian. (Luk 12:40) Yira kotue kẹn ni osighẹ oroma phọ aPọl angọ bọ buọ aHibru phọ oḍighinhom aani rodon. AZihova ungọ ni iyira okuphom owol mọ r’amem odị iyira ku/wilhẹ. (Hib. 13:5, 6) Esi iduọn phọ, oghiọm ghisigh owạ emhạ phọ ko/piemhi bọ, eḍighi bọ Omhạr phọ k’Enhaạn, kụ oghelhọm ḍisẹph kirokirọ phọ kepamạm bọ.—Mat. 25:34.