NƆ HE SANE
Jɔɔmihi Nɛ I Ná Ngɛ Yehowa Sɔmɔmi Mi
NGƐ jeha 1951 ɔ mi ɔ, i ya ma nyafii ko nɛ a tsɛɛ ke Rouyn nɛ ngɛ Quebec ngɛ Canada kpokpa a nɔ. Benɛ i ya su ɔ, i ya si we ko nɛ a ngɔ e he adrɛs kɛ ha mi ɔ sinya. Nɔ nɛ je kpo ngɛ we ɔ mi ɔ ji Marcel Filteau.a E ji ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ nɛ e ya Gilead Sukuu ɔ eko. E ye jeha 23, nɛ e ji nɔ ko nɛ e ka. Se imi lɛɛ i ye jeha 16 nɛ i ka we. I ngɔ sɛ womi nɛ a kɛ ha mi kaa ma ya tsu blɔ gbami ní tsumi ɔ kɛ tsɔɔ lɛ. Benɛ e kane sɛ womi ɔ ta a, e hyɛ ye hɛ mi nɛ e bi mi ke, “O mami le kaa o ngɛ hiɛ ɔ lo?”
BƆ NƐ NÍHI YA NƆ HA NGƐ WA WE Ɔ MI
A fɔ mi ngɛ jeha 1934 ɔ mi. Ye fɔli ɔmɛ hia kɛ je Switzerland kɛ ho Timmins nɛ ji ma ko nɛ ngɛ Ontario ngɛ Canada a ya. Maa pee jeha 1939 ɔ, ye mami bɔni Hwɔɔmi Mɔ ɔ kanemi, nɛ e bɔni Yehowa Odasefohi a kpehi yami. Ke e yaa kpe nɛ ɔmɛ ɔ, e ngɔɔ i kɛ ye nyɛmimɛ ekpa a kɛ yaa. E kɛ we kulaa nɛ e ba pee Yehowa Odasefono.
E ngɛ mi kaa wa papaa bua jɔɛ yi mi kpɔ nɛ ye mami mwɔ ɔ he mohu lɛɛ, se ye mami ngmɛɛ we anɔkuale ɔ he ejakaa e bua jɔ he wawɛɛ. E pee jã hulɔ ngɛ jeha 1940 jeha amɛ a mi benɛ a tsi Yehowa Odasefo ɔmɛ a ní tsumi ɔ nya ngɛ Canada a po. E ngɛ mi kaa ye papaa jɛɔ ye mami mohu lɛɛ, se ye mami jeɔ mi mi jɔmi kɛ bumi kpo tsɔɔ ye papaa. E nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa a ye bua i kɛ ye nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ wɔ hu wa kplɛɛ anɔkuale nɔ. Benɛ wa papaa tsake bɔ nɛ e kɛ wɔ hiɔ si ha, nɛ e jeɔ mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ wɔ ɔ, wa bua jɔ wawɛɛ.
I JE BE TSUO SƆMƆMI NÍ TSUMI Ɔ SISI
Ngɛ jeha 1950 ɔ mi ɔ, i ya Theocracy Increase Assembly kpe ko ngɛ New York City. Benɛ i kɛ nyɛmimɛ slɔɔtoslɔɔtohi ngɛ je kɛ wɛ ɔ ya kpe ngɛ kpe ɔ sisi, nɛ́ i bu Gilead sukuubi ɔmɛ a níhi a si kpami ɔmɛ hu tue ɔ, e wo mi he wami kaa ma pee babauu ngɛ Yehowa sɔmɔmi! Enɛ ɔ ha nɛ i fia ye pɛɛ si wawɛɛ kaa ma tsu be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ. Enɛ he ɔ, benɛ i ya su we mi pɛ ɔ, i ngma blɔ bimi womi kɛ ha blɔ gbami ní tsumi ɔ nɔ ní. Asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Canada a ngma sɛ womi kɛ ba ha mi, nɛ a de mi kaa ma ha nɛ a baptisi mi kekle. Enɛ ɔ he ɔ, ngɛ October 1, 1950 ɔ mi ɔ, i ha nɛ a baptisi mi. Nyɔhiɔ kake se ɔ, i ba pee daa blɔ gbalɔ, nɛ lɔ ɔ se ɔ, a ha nɛ i ya sɔmɔ ngɛ Kapuskasing. He nɛ ye weku ɔ ngɛ ɔ kɛ ma nɛ ɔ he kɛ wawɛɛ.
Benɛ i ngɛ sɔmɔe ngɛ Quebec
Ngɛ jeha 1951 ɔ mi ɔ, asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ bi Odasefohi nɛ a tuɔ French ɔ ke ji kaa a maa suɔ nɛ a hia kɛ ya Quebec he nɛ a tuɔ French ngɛ ɔ lo. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, a hia fiɛɛli babauu ngɛ lejɛ ɔ. Akɛnɛ i tuɔ French kɛ Blɛfo gbi kɛ je ye jokuɛwi a si he je ɔ, i kplɛɛ nɔ kaa ma ya. Enɛ ɔ he ɔ, a ha nɛ i ya sɔmɔ ngɛ Rouyn. I li nɔ ko nɔ ko ngɛ lejɛ ɔ. Nɔ́ nɛ ngɛ ye dɛ pɛ ji adrɛs ko nɛ a kɛ ha mi kaa bɔ nɛ i de kɛ sɛ hlami ɔ. Se ngɛ anɔkuale mi ɔ, níhi ya nɔ saminya ha mi. I kɛ Marcel nɛ i tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ ba pee huɛmɛ nɛ nyu bi ngɛ wa kpɛti. Pee se ɔ, i kɛ bua jɔmi sɔmɔ ngɛ Quebec kaa blɔ gbalɔ klɛdɛɛ jeha eywiɛ sɔuu.
GILEAD SUKUU NƐ I YA KƐ NÍ KOMƐ NƐ I HYƐ BLƆ NƐ A BƐ MI MLA
Benɛ i ngɛ Quebec ɔ, a fɔ mi nine kɛ ha Gilead Sukuu nɛ to nɔ 26 nɛ a pee ngɛ South Lansing ngɛ New York ɔ, nɛ enɛ ɔ ha nɛ ye bua jɔ wawɛɛ. Benɛ wa pee graduation ɔ ngɛ February 12, 1956, a de mi kaa ma ya sɔmɔ ngɛ West Africa ngɛ Ghana.b Se loko ma nyɛ ma ya a, e sa nɛ ma kpale kɛ ya Canada kɛ ya si be nɛ ye nine maa su ye blɔ hiami womi ɔmɛ a nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, i susu kaa eko ɔ, ma hi Canada otsi enyɔ loo otsi etɛ pɛ.
Se i mlɛ nyɔhiɔ kpaago sɔuu loko a gbe ye blɔ hiami womi ɔmɛ a nya. Ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, Cripps weku ɔ ha nɛ i ba hi a ngɔ. Lejɛ ɔ nɛ i kɛ a biyo Sheila kpe ngɛ. Wa ná suɔmi kɛ ha wa sibi. Benɛ e piɛ bɔɔ nɛ ma de Sheila ke i suɔ nɛ i kɛ lɛ nɛ sɛ gba si himi mi ɔ pɛ nɛ ye nine su ye visa a nɔ. I kɛ Sheila sɔle ngɛ sane ɔ he nɛ wa ma nya si kaa ma ya sɔmɔ ngɛ he nɛ a ke ma ya a. Se wa ma nya si kaa wa maa hi wa sibi sɛ womi ngmae, nɛ waa hyɛ ke ji hwɔɔ se ɔ, wa ma nyɛ maa sɛ gba si himi mi lo. E be gbɔjɔɔ kaa wa maa pee jã, se nyagbenyagbe ɔ, wa ba na kaa lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ e sa kaa wa pee.
Wa hi tlee, mele, kɛ ɛloplee mi kɛ hia blɔ nyɔhiɔ kake sɔuu, nɛ nyagbenyagbe ɔ, wa ya su Accra ngɛ Ghana ma a mi. A ha nɛ i ya sɔmɔ ngɛ lejɛ ɔ kaa kpokpa nɔ hyɛlɔ. Enɛ ɔ he ɔ, i hia blɔ kɛ kpa Ghana tsuo, kɛ ma komɛ nɛ bɔle Ghana nɛ ji Ivory Coast (amlɔ nɛ ɔ, a tsɛɛ lɛ ke Côte d’Ivoire) kɛ Togoland (amlɔ nɛ ɔ, a tsɛɛ lɛ ke Togo). Behi fuu ɔ, imi pɛ i hiɔ lɔle ko nɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ kɛ ha mi ɔ mi kɛ hiaa blɔ. Ke i ya slaa nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ, e haa nɛ ye bua jɔɔ wawɛɛ!
Ke e su otsi ɔ nyagbe ɔ, a haa mi ní tsumi ngɛ kpokpa nɔ kpehi a sisi. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, wa be Kpe Peemi Asahi. Enɛ ɔ he ɔ, a ngɔɔ pamploo kɛ peeɔ gba nɛ a kɛ tã kũɔmihi aloo tã ba haa nɔ konɛ pu nɛ ko tsoo tue buli ɔmɛ. Akɛnɛ wa be fridge ngɛ cafeteria a he je ɔ, a muɔɔ lohwehi si ngɛ cafeteria a kasa nya, nɛ a gbeɔ kɛ hooɔ ní kɛ haa nihi nɛ a ba kpe ɔ.
Wa ná níhi a si kpamihi nɛ a ngɛ bua jɔmi ngɛ wa kpe nɛ ɔmɛ a sisi. Ligbi ko ɔ, benɛ ma se sane kpakpa fiɛɛlɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Herb Jenningsc ɔ ngɛ magbɛ nɔ munyu tue ngɛ kpoku ɔ nɔ ɔ, na ko tsɔ kpa kɛ je he nɛ a muɔ lɛ si ngɛ ɔ, nɛ e ya da si ngɛ kpoku ɔ hɛ mi. Herb kpa munyu ɔ tumi, kɛkɛ nɛ lohwe ɔ hɛ mi pee lɛ yaa. Se nyɛmimɛ nyumuhi kãtsɛmɛ eywiɛ bɔ mɔde nɛ a wo lohwe ɔ kpa nɛ a ngɔ lɛ kɛ ho cafeteria a ya ekohu, nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ he ose.
Ngɛ jamɛ a otsi ɔ mi ɔ, i je video nɛ ji The New World Society in Action ɔ kɛ tsɔɔ nihi nɛ a ngɛ kɔpehi nɛ a ngɛ wa kasa nya a mi. I fiɔ bo futaa ngɛ tso enyɔ he nɛ i jeɔ video ɔ ngɛ nɔ. Nihi nɛ a ngɛ kɔpe nɛ ɔmɛ a mi ɔ a bua jɔ video ɔ he wawɛɛ! Ngɛ a kpɛti nihi fuu a blɔ fa mi ɔ, lɔ ɔ ji kekleekle sini nɛ a hyɛ. Benɛ a na nɛ a ngɛ nihi baptisie ngɛ video ɔ mi ɔ, a gbɔ a dɛ wawɛɛ. Nihi nɛ a hyɛ sini ɔ na kaa kake peemi ngɛ Yehowa Odasefohi a kpɛti, nɛ a ngɛ he fɛɛ he ngɛ je ɔ mi.
Benɛ wa sɛ gba si himi mi ngɛ Ghana ngɛ jeha 1959 ɔ mi
Benɛ i sɔmɔ jeha enyɔ ngɛ Afrika a, ye bua jɔ kaa i ya mahi a kpɛti kpe nɛ a pee ngɛ jeha 1958 ngɛ New York City ɔ. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, Sheila ngɛ sɔmɔe kaa blɔ gbalɔ klɛdɛɛ ngɛ Quebec. Ye bua jɔ wawɛɛ kaa i na lɛ ekohu ngɛ kpe nɛ ɔ sisi. Jinɛ wa ngmaa wa sibi sɛ womi, se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, wa kpe ekohu. I de lɛ ke i suɔ nɛ i kɛ lɛ nɛ sɛ gba si himi mi, nɛ e kplɛɛ nɔ. I ngma sɛ womi kɛ ya ha Nyɛminyumu Knorrd nɛ i bi lɛ ke ji Sheila ma nyɛ maa ya Gilead Sukuu ɔ eko nɛ e ba piɛɛ ye he kɛ sɔmɔ ngɛ Afrika lo. Kɛkɛ nɛ Nyɛminyumu Knorr kplɛɛ nɔ. Nyagbenyagbe ɔ, Sheila ba su Ghana, nɛ wa sɛ gba si himi mi ngɛ October 3, 1959 ngɛ Accra. Yehowa jɔɔ wɔ wawɛɛ, ejakaa wa ngɔ e sɔmɔmi kɛ pee nɔ́ titli ngɛ wa si himi mi.
WA PEE KAKE KƐ SƆMƆ NGƐ CAMEROON
Benɛ i ngɛ ní tsue ngɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Cameroon ɔ
Ngɛ jeha 1961 ɔ mi ɔ, a ha nɛ wa ya sɔmɔ ngɛ Cameroon. Asafo ɔ de mi kaa ma ya ye bua kɛ to asafo ɔ ní tsumi kɔni sisi ngɛ lejɛ ɔ. Enɛ ɔ ha nɛ i be deka kulaa. Akɛnɛ a de mi kaa ma hyɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ nɔ he je ɔ, e biɔ nɛ ma kase níhi fuu. Ngɛ jeha 1965 ɔ mi ɔ, Sheila ngɔ hɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e he wa ha wɔ kaa wa maa kplɛɛ nɔ kaa e be kɛe nɛ wa maa pee fɔli. Se bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, wa ba kplɛɛ blɔ nya ní tsumi ehe nɛ ɔ nɔ, nɛ wa bɔni blɔ nya tomi konɛ waa kpale kɛ ho Canada ya. Se sane yobu ko ba ná wɔ.
Sheila hɔ ɔ sane. Dɔkita a de wɔ kaa jinɛ Sheila ma fɔ binyumu. Jeha 50 sɔuu be, se loloolo ɔ, wa hɛ ji nɔ. E ngɛ mi kaa nɔ́ nɛ ba a hao wɔ wawɛɛ mohu lɛɛ, se wa ya nɔ nɛ wa tsu ní tsumi nɛ wa bua jɔ he nɛ a kɛ wo wa dɛ ɔ.
I kɛ Sheila ngɛ Cameroon ngɛ jeha 1965 ɔ mi
Nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Cameroon ɔ kɛ a he wui ma kudɔmi sanehi a mi, enɛ ɔ he ɔ, a waa mɛ yi mi wawɛɛ. Nɛ ke be su nɛ a maa fɔ sɔ ngɛ ma a mi ɔ, a waa mɛ yi mi wawɛɛ po pe jã. Ngɛ May 13, 1970 ɔ mi ɔ, nɔ́ ko ya nɔ nɛ ha nɛ wa ye gbeye wawɛɛ. A tsi Yehowa Odasefo ɔmɛ a ní tsumi ɔ nya. Amlaalo ɔmɛ ngɔ asafo ɔ ní tsumi kɔni ehe nɛ ngɛ fɛu nɛ wa hi mi nyɔhiɔ enuɔ pɛ ɔ ngɛ wa dɛ. E sui otsi po nɛ a fiee i kɛ Sheila kɛ ma se sane kpakpa fiɛɛli tsuo kɛ je ma a mi. E he wa ha mi wawɛɛ kaa ma je nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ a he, ejakaa wa susuɔ a he, nɛ wa hao ngɛ bɔ nɛ a ma plɛ kɛ da si fɔfɔɛ ɔ nya ha.
Lɔ ɔ se ɔ, wa ya hi asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ France ɔ nyɔhiɔ ekpa. Ngɛ lejɛ ɔ hu ɔ, i bɔ mɔde kaa ma pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ ma nyɛ kɛ ye bua nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Cameroon ɔ. Ngɛ December ngɛ jamɛ a jeha a mi nɔuu ɔ, a ha nɛ wa ya sɔmɔ ngɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Nigeria a. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Nigeria a bɔni sɔmɔmi ní tsumi ɔ nɔ hyɛmi ngɛ Cameroon. Nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Nigeria a nya wa he saminya, nɛ waa kɛ bua jɔmi sɔmɔ ngɛ lejɛ ɔ jehahi babauu.
WA MWƆ YI MI KPƆ KO NƐ E BE GBƆJƆƆ
Ngɛ jeha 1973 ɔ mi ɔ, e he ba hia nɛ waa mwɔ yi mi kpɔ ko nɛ he wa. Sheila nu hiɔ ko nɛ nya wa. Benɛ wa ya kpokpa nɔ kpe ko ngɛ New York ɔ, Sheila gbɔjɔ nɛ e bɔni ya fomi nɛ e de mi ke: “I be nyɛe ma tsa nɔ hu! Pɔ tɔ ye he wawɛɛ, nɛ daa nɛ ɔ, i be he wami.” I kɛ Sheila sɔmɔ ngɛ West Africa jeha 14 kɛ se sɔuu. Ye bua jɔ wawɛɛ kaa e kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ Yehowa, se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, e biɔ nɛ waa pee tsakemi komɛ. Benɛ wa sɔle be kɛkɛɛ nɛ wa susu si fɔfɔɛ ɔ he ɔ, wa ma nya si kaa wa maa kpale kɛ ho Canada ya, ejakaa a ma nyɛ maa hyɛ e nɔ saminya ngɛ lejɛ ɔ. Ma se sane kpakpa fiɛɛmi ní tsumi ɔ, kɛ be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ nɛ wa ngmɛɛ he ɔ ji yi mi kpɔ ko nɛ e mwɔmi he wa ha wɔ saminya.
Benɛ wa ya su Canada a, i kɛ ye huɛ ko nɛ i le lɛ kɛ, nɛ e juaa lɔle ngɛ Toronto yiti je ɔ ya tsu ní. Wa ya hai tsu, nɛ wa he sɛ momo kɛ ní kpahi kɛ wo tsu ɔ mi. E ngɛ mi kaa wa je si himi ehe sisi mohu lɛɛ, se wa yi hiɔ ko. Wa suɔ nɛ waa pee wa si himi kpokploo konɛ ke alini nɛ he blɔ ko bli kɛ ha wɔ ɔ, waa kpale ya tsu be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ ekohu. Se nyakpɛ sane ji kaa, e kɛ we nɛ wa kpale je be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ sisi ekohu, be mi nɛ wa hyɛ we blɔ.
Jamɛ a be ɔ mi ɔ, a ngɛ Kpe Peemi Asa ko mae ngɛ Norval ngɛ Ontario, nɛ i ya tsuɔ ní ngɛ lejɛ ɔ daa Hɔ. Pee se ɔ, a ha nɛ i ya sɔmɔ kaa Kpe Peemi Asa a nɔ hyɛlɔ. Sheila bɔni he wami nami bɔɔbɔɔbɔɔ, enɛ ɔ he ɔ, wa nu he kaa wa ma nyɛ ma tsu ní tsumi nɛ ɔ. Lɔ ɔ he ɔ, ngɛ June 1974 ɔ mi ɔ, wa ya hi lejɛ ɔ. Wa bua jɔ kaa wa kpale ngɛ be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ tsue!
Bua jɔmi sane ji kaa Sheila ná he wami bɔ nɛ sa. Jeha enyɔ se ɔ, wa bɔni kpɔ mi nɔ hyɛmi ní tsumi ɔ tsumi. Kpɔ nɛ wa sɔmɔ ngɛ mi ɔ ngɛ Manitoba ngɛ Canada kpokpa ko nɛ fĩɛ yeɔ ngɛ lejɛ ɔ wawɛɛ ɔ. Se ngɛ fĩɛ ɔ tsuo se ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ wɔ saminya. Wa na kaa tsa pi he nɛ wa ma sɔmɔ ngɛ ɔ nɛ he hia, mohu ɔ, nɔ́ nɛ he hia ji kaa wa ma sɔmɔ Yehowa daa ngɛ he fɛɛ he nɛ wa ngɛ.
WA KASE NƆ́ KO NƐ HE HIA WAWƐƐ
Benɛ wa tsu kpɔ mi nɔ hyɛmi ní tsumi ɔ jeha babauu ɔ, a ha nɛ wa ya sɔmɔ ngɛ Canada Betel ngɛ jeha 1978 ɔ mi. Be bɔɔ se ɔ, i kase nɔ́ ko nɛ he hia, se ngɛ blɔ nɛ e he wa nɔ. A pee kpe klɛdɛɛ ko ngɛ Montreal, nɛ a ha nɛ i tu munyu ko ngmlɛfia kake kɛ fã ngɛ French mi ngɛ kpe ɔ sisi. Se nyɛmimɛ ɔmɛ bua jɔɛ ye munyu ɔ he. Enɛ ɔ he ɔ, nyɛminyumu ko nɛ e tsuɔ ní ngɛ Service Department ɔ wo mi ga ngɛ ye munyu ɔ he. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, jinɛ e sa nɛ i ko yɔse ngɛ jamɛ a be ɔ mi kaa nihi ngɛ nɛ a le magbɛ nɔ munyu tumi pe mi. Se i pee we jã, enɛ he ɔ, i bui ga nɛ e wo mi ɔ tue. Wa nui wa sibi sisi, nɛ wa sã nya wawɛɛ, i susu kaa e ngɛ kpɛii tsɔ nɛ e je we ye yi ngɛ hehi nɛ i bɔ mɔde ngɛ ɔ. Akɛnɛ ye bua jɔɛ bɔ nɛ e plɛ kɛ wo mi ga a, kɛ bɔ nɛ i naa lɛ ha a he je ɔ, i fia ga womi ɔ kɛ fɔ he.
I kase nɔ́ ko nɛ he hia benɛ i ya tu magbɛ nɔ munyu ko ngɛ French mi
Ligbi bɔɔ komɛ a se ɔ, Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake kɛ mi sɛɛ sane ɔ he ní. I kplɛɛ nɔ kaa i pee we nɛ hi ngɛ ga nɛ a wo mi ɔ he, nɛ i pia ye he. Lɔ ɔ se ɔ, i kɛ nyɛminyumu nɛ e wo mi ga a ya sɛɛ ní nɛ i kpa lɛ pɛɛ, nɛ e je e tsui mi nɛ e kɛ ke mi. Ye hɛ ji níhi a si kpami nɛ ɔ nɔ, ejakaa e ha nɛ i yɔse kaa he si bami he hia wawɛɛ. (Abɛ 16:18) I sɔle si abɔ kɛ ha Yehowa ngɛ sane ɔ he, nɛ i mwɔ ye yi mi kpɔ kaa ke nɔ ko wo mi ga a, i be kuae gblee, mohu ɔ, ma ná juɛmi nɛ da ngɛ he.
I kɛ jeha 40 kɛ se sɔuu sɔmɔ ngɛ Canada Betel. Kɛ je jeha 1985 ɔ, i ngɛ sɔmɔe kaa Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake. Ngɛ February 2021 ɔ mi ɔ, ye yo Sheila nɛ i suɔ lɛ ɔ gbo. Ye hɛ jaa ngɛ e he wawɛɛ, nɛ imi nitsɛ hu i be nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa. Se akɛnɛ i kɛ ye be tsuo ngɛ Yehowa sɔmɔe he je ɔ, ye bua jɔɔ nɛ ‘e he waa kaa ma yɔse kaa ye wami ligbi ɔmɛ ngɛ bee.’ (Fiɛɛ. 5:20) E ngɛ mi kaa i kɛ nyagbahi fuu kpe mohu lɛɛ, se i ná jɔɔmihi babauu. Akɛnɛ i ngɔ Yehowa sɔmɔmi kɛ pee nɔ́ titli ngɛ ye si himi mi, nɛ i kɛ jeha 70 tsu be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ he je ɔ, ye tsui nɔɔ ye mi. Ye sɔlemi ji kaa nyɛmimɛ nɛ a ji nihewi kɛ yihewi ɔ hu maa ngɔ Yehowa sɔmɔmi kɛ pee nɔ́ titli ngɛ a si himi mi, ejakaa i ngɛ nɔ mi mami kaa mɛ hu a ma ná si himi kpakpa kɛ jɔɔmihi nɛ Yehowa sɔmɔmi pɛ lɛ ma nyɛ ma ha nɔ ɔ.
a Hyɛ Marcel Filteau he sane nɛ ji, “Jehovah Is My Refuge and Strength,” nɛ ngɛ February 1, 2000 Blɛfo gbi Hwɔɔmi Mɔ ɔ mi ɔ.
b Britainbi ɔmɛ ye Afrika ma nɛ ɔ nɔ kɛ ba si jeha 1957. Jamɛ a be ɔ, a tsɛɛ ma nɛ ɔ ke Gold Coast.
c Hyɛ Herbert Jennings he sane nɛ ji, “You Do Not Know What Your Life Will Be Tomorrow,” nɛ ngɛ December 1, 2000 Blɛfo gbi Hwɔɔmi Mɔ ɔ mi ɔ.
d Nathan H. Knorr ji nɔ nɛ ngɛ asafo ɔ ní tsumi ɔ hɛ mi nyɛɛe ngɛ jamɛ a be ɔ mi.