Mo Je Bumi Kpo Kɛ Tsɔɔ Ni Kpahi

1. Mɛni he je nɛ adesahi suɔ nɛ a je bumi kpo kɛ tsɔɔ mɛ ɔ? (Abɛ 22:1)

KE NIHI je bumi kpo kɛ tsɔɔ mo ɔ, anɛ o bua jɔɔ lo? E ngɛ heii kaa o bua jɔɔ. Adesahi tsuo suɔ nɛ a je bumi kpo kɛ tsɔɔ mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke nihi je bumi kpo kɛ tsɔɔ wɔ ɔ, wa tsui nɔɔ wa mi. E be nyakpɛ kaa Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “bumi hi pe sika hiɔ kɛ sika tsu”!—Kane Abɛ 22:1.

2-3. Mɛni he je nɛ pi be fɛɛ be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kaa wa ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi, nɛ mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

² Be komɛ ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi. Nɔ́ he je nɛ wa nuɔ he jã ji kaa wa naa nihi nɛ a bɔle wɔ ɔ a gbɔjɔmihi. Jehanɛ hu ɔ, wa naa kaa nihi fuu je we bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi mwɔnɛ ɔ. Se e sɛ nɛ waa kase mɛ. Mɛni he je? Ejakaa Yehowa suɔ nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ “nimli slɔɔtohi tsuo.”—1 Pet. 2:17.

³ Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa maa na nɔ́ nɛ e tsɔɔ ke a ke wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ (1) wa wekuli, (2) wa nyɛmimɛ Kristofohi, kɛ (3) nihi nɛ a be asafo ɔ mi ɔ. Se wa maa ngɔ wa juɛmi kɛ ma bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ je bumi kpo ngɛ si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa mi ɔ nɔ.

MƐNI LƐ BUMI NƐ WA MA JE KPO KƐ TSƆƆ NI KPAHI Ɔ TSƆƆ?

4. Mɛni nɛ bumi kpo nɛ wa ma je kɛ tsɔɔ ni kpahi ɔ tsɔɔ?

⁴ Ke a ke wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi ɔ, mɛni e tsɔɔ? Bumi nɛ wa ma je kpo kɛ tsɔɔ nihi ɔ tsɔɔ bɔ nɛ wa naa mɛ ha, kɛ bɔ nɛ waa kɛ mɛ hiɔ si ha. Ke wa yɔse kaa nɔ ko ngɛ su kpakpahi loo e peeɔ ní kpakpahi, loo e ngɛ he blɔ ko nɛ wa be eko ɔ, waa kɛ nɔ ɔ hiɔ si saminya kɛ tsɔɔ kaa wa buɔ lɛ. Se e sa nɛ bumi nɛ wa ma je kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi ɔ nɛ je wa tsui mi.

5. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi?

⁵ Yehowa suɔ nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e de wɔ kaa wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a hɛɛ “blɔ nyahi nɛ a nɔ kuɔ ɔ.” (Rom. 13:​1, 7) Se eko ɔ, ni komɛ ma de ke, “Imi lɛɛ i pee klaalo kaa ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a sa bumi ɔ pɛ.” Anɛ susumi kaa jã a da lo? Akɛnɛ wa ji Yehowa sɔmɔli he je ɔ, wa le kaa bumi nɛ e sa nɛ wa je kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi ɔ dɛ si ngɛ bɔ nɛ a peeɔ a ní ha a nɔ pɛ. Wa jeɔ suɔmi kpo kɛ tsɔɔ nihi ejakaa wa suɔ Yehowa wawɛɛ, nɛ wa suɔ nɛ waa sa e hɛ mi.—Yosh. 4:14; 1 Pet. 3:15.

6. Anɛ wa ma nyɛ ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a bui wɔ ɔ lo? Moo tsɔɔ nya. (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

⁶ Eko ɔ, nɔ ko ma bi ke, ‘Anɛ e sa nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a bui wɔ ɔ lo?’ Ee, e sa nɛ waa pee jã. Mo susu nɔ hyɛmi ní komɛ a he nɛ o hyɛ. Matsɛ Saul kɛ e binyumu Yonatan tu munyu basabasa ngɛ nihi a hɛ mi. (1 Sam. 20:​30-34) Se ngɛ enɛ ɔ tsuo se ɔ, Yonatan je bumi kpo kɛ tsɔɔ e tsɛ Saul, nɛ e fĩ e se ngɛ ta mi kɛ ya si ligbi nɛ Saul gbo. (2 Mose 20:12; 2 Sam. 1:23) Eli nɛ e ji Osɔfo Nɔkɔtɔma a hu po Hana nya kaa e de dã. (1 Sam. 1:​12-14) E ngɛ mi kaa nihi tsuo nɛ a ngɛ Israel ɔ le kaa Eli nyɛ we nɛ e tsɔse e bimɛ ɔmɛ saminya mohu lɛɛ, se Hana ngɔɛ lɔ ɔ kɛ je we e nya. E ya nɔ nɛ e je bumi kpo kɛ tsɔɔ Eli. (1 Sam. 1:​15-18; 2:​22-24) Nyumu komɛ nɛ a ngɛ Atene ɔ hu jɛ bɔfo Paulo, nɛ a tsɛ lɛ ke “nyapuutsɛ.” (Níts. 17:18) Se kɛ̃ ɔ, Paulo kɛ mɛ tu munyu ngɛ bumi mi. (Níts. 17:22) Nɔ hyɛmi ní nɛ ɔmɛ ha nɛ wa na kaa suɔmi nɛ mi kuɔ nɛ wa ma ná kɛ ha Yehowa kɛ e suɔmi nya ní nɛ wa maa pee be fɛɛ be ɔ, maa ye bua wɔ konɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi ke e he wa ha wɔ kaa wa maa pee jã po. Amlɔ nɛ ɔ, wa ma susu nihi nɛ e sa nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ mɛ ɔ a he, kɛ nɔ́ he je nɛ e sa nɛ waa pee jã.

MO JE BUMI KPO KƐ TSƆƆ O WEKULI

7. Eko ɔ, mɛni ma ha nɛ e he nɛ wa ha wɔ kaa wa ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ wa weku mi bimɛ ɔmɛ?

⁷ Nyagba a. Waa kɛ wa wekuli bɔɔ be fɛɛ be. Enɛ ɔ he ɔ, wa le a gbɔjɔmihi kɛ su kpakpahi nɛ a ngɛ ɔ tsuo. Eko ɔ, a kpɛti ni komɛ ngɛ nɛ a be he wami, nɛ lɔ ɔ ha nɛ e he waa ha wɔ kaa wa maa hyɛ a nɔ, aloo a kpɛti ni komɛ ngɛ nɛ eko ɔ, haomihi fuu ngɛ a kuɛ nɔ. Eko ɔ, ni kpahi hu ma de nɔ́ ko loo a maa pee nɔ́ ko nɛ ma gba wa nya. Jinɛ e sa kaa huɛ bɔmi kpakpa kɛ tue mi jɔmi nɛ hi weku mi bimɛ a kpɛti, se behi fuu ɔ, níhi yɛ jã, ejakaa a je we bumi kpo kɛ tsɔɔ a sibi. Enɛ ɔ ha nɛ kake peemi be weku ɔ mi. Wa ma nyɛ maa ngɔ weku kɛ to adesa nɔmlɔ tso ɔ he. Hiɔ ma nyɛ ma ha nɛ wa nɔmlɔ tso ɔ be ní tsue saminya. Jã kɛ̃ nɛ ke weku mi bimɛ ɔmɛ je we bumi kpo kɛ tsɔɔ a sibi ɔ, a be nyɛe maa pee kake kɛ tsu níhi a he ní. Se kaa bɔ nɛ hiɔhi fuu ngɛ nɛ wa ma nyɛ ma tsa a, weku mi bimɛ ɔmɛ hu ma nyɛ maa kase bɔ nɛ a ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ a sibi ha.

8. Mɛni he je nɛ e he hia nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ wa weku mi bimɛ ɔ? (1 Timoteo 5:​4, 8)

⁸ Mɛni he je nɛ e sa nɛ wa je bumi kpo ɔ? (Kane 1 Timoteo 5:​4, 8.) Ngɛ kekleekle sɛ womi nɛ Paulo ngma kɛ ya ha Timoteo ɔ mi ɔ, Paulo tsɔɔ bɔ nɛ e sa kaa weku mi bimɛ nɛ a ye bua a sibi ha. E ngɛ mi kaa e ji wa blɔ nya ní tsumi kaa wa ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ wa weku mi bimɛ mohu lɛɛ, se Paulo tsɔɔ nya kaa e sa nɛ waa pee jã titli ɔ, akɛnɛ e piɛɛ wa “Mawu jami” he ɔ he je. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa wa peeɔ jã akɛnɛ wa suɔ Yehowa he je, nɛ wa le kaa e piɛɛ wa jami ɔ he hulɔ. Yehowa lɛ to weku sisi. (Efe. 3:​14, 15) Enɛ ɔ he ɔ, ke wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a ngɛ wa weku ɔ mi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ bumi kpo jee kɛ tsɔɔ Yehowa nɔ nɛ e to weku sisi ɔ. (Hyɛ study note nɛ ngɛ 1 Timoteo 5:4 ɔ he ɔ, nwtsty.) Enɛ ɔ he je nɛ e he hia nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ wa weku mi bimɛ ɔ nɛ!

9. Mɛni huno kɛ yo ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa a buɔ a sibi? (Hyɛ foni ɔmɛ hulɔ.)

⁹ Bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ je bumi kpo ha. Huno nɛ e ngɛ bumi kɛ ha e yo ɔ peeɔ níhi nɛ tsɔɔ kaa e yo ɔ he jua wa kɛ ha lɛ ke mɛ ni enyɔ ɔmɛ pɛ a ngɛ he ko, aloo ke a ngɛ ma hɛ mi. (Abɛ 31:28; 1 Pet. 3:7) E fiɛ e yo ɔ nɔ́, e pue we e hɛ mi si, nɛ e ha we nɛ e nu he kaa se nami ko be e he hulɔ. Ariela nɛ e ngɛ Argentina a de ke: “Akɛnɛ ye yo ɔ be he wami he je ɔ, be komɛ e deɔ ní komɛ nɛ gbaa ye nya wawɛɛ. Ke e ba jã a, i kaiɔ ye he kaa pi nɛ e je blɔ. Ke si fɔfɔɛ ɔ nya wa wawɛɛ ɔ, i kaiɔ munyu nɛ ngɛ 1 Korinto Bi 13:5 ɔ. Ngmami nɛ ɔ ha nɛ i na kaa e sa nɛ ma je bumi mi kɛ tu munyu, mohu pe nɛ i kɛ abofu maa tu munyu.” (Abɛ 19:11) Ke yogbayo hu tuɔ e huno he munyu kpakpa kɛ tsɔɔ nihi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa e buɔ e huno ɔ. (Efe. 5:33) Jehanɛ hu ɔ, e kɛ e huno ɔ tu we munyu basabasa, e yi e he fɛu, nɛ e jɛ we lɛ. E le kaa ke e pee ní nɛ ɔmɛ ɔ, a gba a ma nyɛ ma puɛ. (Abɛ 14:1) Nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ Italy nɛ e huno ɔ haoɔ wawɛɛ ɔ de ke: “Be komɛ ɔ, i nuɔ he kaa ye huno ɔ haoɔ tsɔ ngɛ níhi a he. Be ko nɛ be ɔ, ye munyu tutui kɛ bɔ nɛ i peeɔ ye hɛ mi ha a tsɔɔ kaa i bui lɛ. Se i ba na kaa ke i kɛ nihi nɛ a jeɔ bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi ɔ bɔ ɔ, lɔ ɔ yeɔ buaa mi nɛ i jeɔ bumi kpo kɛ tsɔɔ ye huno ɔ wawɛɛ.”

10. Mɛni bimɛ ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa a buɔ a fɔli?

¹⁰ Bimɛ, nyɛɛ kɛ mlaahi nɛ nyɛ fɔli ɔmɛ woɔ nyɛ ɔ nɛ tsu ní. (Efe. 6:​1-3) Nyɛɛ je bumi mi nɛ nyɛɛ kɛ nyɛ fɔli ɔmɛ nɛ tu munyu. (2 Mose 21:17) Be mi nɛ nyɛ fɔli ɔmɛ ngɛ wae ngɛ jeha mi ɔ, e sa nɛ nyɛ je bumi kpo kɛ tsɔɔ mɛ kɛ gu a hiami níhi nɛ nyɛ ma ha mɛ ɔ nɔ. Nyɛɛ bɔ mɔde nɛ nyɛɛ hyɛ a nɔ saminya. Mo susu María nɛ e papaa pi Yehowa Odasefono ɔ nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ o hyɛ. Benɛ e papaa be he wami ɔ, e ní peepee ha nɛ e he wa ha María kaa e maa hyɛ e nɔ. María de ke: “I sɔle konɛ Yehowa nɛ ye bua mi konɛ ma nyɛ nɛ ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ ye papaa. I de ke, ke Yehowa suɔ nɛ ma bu ye papaa a, lɛɛ e maa ye bua mi konɛ ma nyɛ nɛ ma pee jã hulɔ. Pee se ɔ, i ba na kaa e he hia we nɛ ye papaa nɛ tsake e subai loko ji ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ lɛ.” Ke wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ wa wekuli ngɛ si fɔfɔɛhi nɛ a mi wa po mi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa buɔ blɔ nya nɛ Yehowa to ɔ.

JE BUMI KPO KƐ TSƆƆ O NYƐMIMƐ KRISTOFOHI

11. Mɛni he je nɛ eko ɔ, e he maa wa kaa wa ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ?

¹¹ Nyagba a. Wa nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ Baiblo sisi tomi mlaahi tsuɔ ní. Se kɛ̃ ɔ, be komɛ ɔ, a ti ni komɛ ma nyɛ maa pee ní komɛ nɛ ma gba wa nya loo a kɛ wɔ maa ye ngɛ blɔ nɛ dɛ nɔ. Ke wa nyɛmi Kristofono ko pee wɔ nɔ́ ko nɛ wa ma nyɛ “maa da nɔ kɛ tu munyu” kɛ si lɛ po ɔ, e sa nɛ waa ya nɔ nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ lɛ. (Kol. 3:13) Mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa pee jã?

12. Mɛni he je nɛ e he hia nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ Kristofohi ɔ? (2 Petro 2:​9-12)

¹² Mɛni he je nɛ e sa nɛ wa je bumi kpo ɔ? (Kane 2 Petro 2:​9-12.) Ngɛ sɛ womi enyɔne nɛ Petro ngma a mi ɔ, e tsɔɔ kaa Kristofohi komɛ nɛ a hi si blema a ngɛ “nihi nɛ a hɛ mi ngɛ nyami,” nɛ ji asafo mi nikɔtɔma amɛ ɔ a he munyu yaya tue, nɛ a bui mɛ. Kɛ bɔfohi nɛ a ngɛ hiɔwe ɔ pee a ní ngɛ nɔ́ nɛ ya nɔ ɔ he ha kɛɛ? “Bumi nɛ a ngɛ kɛ ha Yehowa” he je ɔ, a tu we jɛmi munyu ko kɛ si nihi nɛ a ngɛ yayami pee ɔ. Enɛ ɔ sa kadimi wawɛɛ! Bɔfohi nɛ a ye mluku ɔ po tu we munyu basabasa kɛ tsɔɔ he nɔ woli nɛ ɔmɛ. Mohu ɔ, a si sane ɔ kɛ ha Yehowa konɛ lɛ nitsɛ e kojo mɛ nɛ e kã a hɛ mi. (Rom. 14:​10-12; kɛ to Jud 9 ɔ he.) Wa ma nyɛ maa kase bɔfo ɔmɛ a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ. Ke e sa nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a teɔ si kɛ woɔ wɔ ɔ, lɛɛ e ngɛ heii kaa e sa nɛ wa je bumi kpo wawɛɛ kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ waa “sɛ hlami kɛ pee jã.” (Rom. 12:10) Ke wa pee jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa buɔ Yehowa hulɔ.

13-14. Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi níhi. (Hyɛ foni ɔmɛ hulɔ.)

¹³ Bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ je bumi kpo ha. Asafo mi nikɔtɔmahi, ke nyɛ ngɛ ní tsɔɔe ɔ, nyɛɛ je suɔmi mi kɛ pee jã. (Filem. 8, 9) Ke e he hia nɛ o wo nɔ ko ga a, moo je mi mi jɔmi mi kɛ pee jã, nɛ koo wo nɔ ko ga be mi nɛ o juɛmi gbɛ. Nyɛmimɛ yihi, ke nyɛ yi ni kpahi a he sieku loo nyɛ gbi a he guɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ, e maa ye bua nɛ bumi kɛ kake peemi maa hi asafo ɔ mi. (Tito 2:​3-5) Wɔ tsuo wa ma nyɛ ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ asafo mi nikɔtɔma amɛ ke ji kaa wa fĩɔ yi mi kpɔhi nɛ a mwɔɔ ɔ se, nɛ wa jeɔ hɛsa kpo ngɛ mɔde nɛ a bɔɔ kɛ hyɛɔ asafo mi kpehi a nɔ ɔ he. Jehanɛ hu ɔ, a nyɛɛɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ hɛ mi nɛ a yeɔ buaa nihi nɛ a “hia nane yaya.”—Gal. 6:1; 1 Tim. 5:17.

¹⁴ Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Rocío ɔ na kaa e he wa ha lɛ kaa e ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ asafo mi nɔkɔtɔma ko nɛ e wo lɛ ga a. E de ke: “I nu he kaa e je we mi mi jɔmi kpo kɛ tsɔɔ mi. Ke i ngɛ we mi ɔ, i tuɔ e he munyu yaya. E ngɛ mi kaa i bɔ mɔde kaa ma laa ye ní peepee ɔ nɔ mohu lɛɛ, se ngɛ ye tsui mi ɔ, i naa asafo mi nɔkɔtɔma a kaa nɔ ko nɛ e susuu we ye he, nɛ i kɛ e ga womi ɔ tsu we ní.” Mɛni lɛ ye bua Rocío? E tsa nɔ ke: “Benɛ i ngɛ Baiblo ɔ kanee ɔ, i kane 1 Tɛsalonika Bi 5:​12, 13 ɔ. Benɛ i yɔse kaa i je we bumi kpo kɛ tsɔɔ asafo mi nɔkɔtɔma nɛ ɔ, ye he nile bɔni mi fɔ bumi. I sɔle nɛ i hla níhi a mi ngɛ wa womi ɔmɛ a mi konɛ ma na munyu pɔtɛɛ ko nɛ ma nyɛ maa ye bua mi nɛ ma pee tsakemi. Nyagbenyagbe ɔ, i ba na kaa tsa pi asafo mi nɔkɔtɔma a nɛ e pee nɔ́ ko, mohu ɔ, he nɔ womi lɛ pee mi jã. Amlɔ nɛ ɔ, i ba yɔse kaa e he hia nɛ ma ba ye he si konɛ ma nyɛ ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi. Loloolo ɔ, i ngɛ ye he mɔde bɔe kaa ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi, nɛ i le kaa Yehowa bua jɔ mɔde nɛ i ngɛ bɔe ɔ he.

MO JE BUMI KPO KƐ TSƆƆ NIHI NƐ A BE ASAFO Ɔ MI Ɔ

15. Mɛni he je nɛ e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a be asafo ɔ mi ɔ?

¹⁵ Nyagba a. Waa kɛ nihi nɛ a be suɔmi kɛ ha Baiblo mi anɔkuale ɔ pɔɔ kpemi ngɛ fiɛɛmi mi. (Efe. 4:18) A ti ni komɛ mwɔ a yi mi kpɔ kaa a be wa sɛ gbi ɔ tue bue ngɛ bɔ nɛ a tsɔse mɛ ha a he je. Eko ɔ, ni komɛ nɛ waa kɛ mɛ tsuɔ ní loo waa kɛ mɛ yaa sukuu ɔ be bumi kpo jee kɛ tsɔɔ wɔ, aloo eko ɔ, wa nitsumitsɛ ɔ bua be wa ní tsumi he jɔe, loo wa tsɔɔlɔ ko be wa sane suɔe. Ke e ba jã a, bumi nɛ wa ngɛ kɛ ha mɛ ɔ ma nyɛ maa ba si, nɛ wa be mi mi jɔmi kpo jee kɛ tsɔɔ mɛ.

16. Mɛni he je nɛ e he hia nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a sɔmɔ we Yehowa lolo ɔ? (1 Petro 2:12; 3:15)

¹⁶ Mɛni he je nɛ e sa nɛ wa je bumi kpo ɔ? Mo kai kaa Yehowa naa bɔ nɛ waa kɛ nihi nɛ a be asafo ɔ mi ɔ hiɔ si ha a. Bɔfo Petro kai Kristofo ɔmɛ kaa a je mi bami kpakpa a ma nyɛ maa wo nihi he wami konɛ a ‘wo Mawu hɛ mi nyami.’ Enɛ ɔ he ɔ, e wo mɛ he wami kaa ke a ma fã a hemi kɛ yemi ɔ he ɔ, a je “he jɔmi kɛ bumi nɛ mi kuɔ” mi kɛ pee jã. (Kane 1 Petro 2:12; 3:15.) Ke e he hia nɛ Kristofohi nɛ a fã a hemi kɛ yemi ɔ he ngɛ ma nikɔtɔmahi loo ni kpahi a hɛ mi ɔ, e sa nɛ a pee jã ngɛ bumi mi be fɛɛ be. Nɔ́ he je ji kaa Yehowa ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa ngɛ pee ɔ hyɛe, nɛ e nuɔ munyuhi nɛ wa tuɔ, kɛ bɔ nɛ wa plɛɔ kɛ tuɔ munyu ha a hulɔ. Enɛ ɔ he ɔ, wa suɔ nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a be asafo ɔ mi ɔ!

17. Mɛni o ma nyɛ maa pee kɛ je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a be asafo ɔ mi ɔ?

¹⁷ Bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ je bumi kpo ha. Ke wa ngɛ fiɛɛe ɔ, wa sume nɛ nihi nɛ a nu he kaa wa nɔ kuɔ pe mɛ akɛnɛ a li Baiblo ɔ he nɔ́ ko tsɔ ɔ he je. E sa nɛ waa na mɛ kaa a he jua wa ngɛ Yehowa hɛ mi, nɛ a nɔ kuɔ pe wɔ hulɔ. (Hag. 2:7; Filip. 2:3) Enɛ ɔ he ɔ, ke nihi jɛ mo ngɛ o hemi kɛ yemi ɔ he je ɔ, koo pee mɛ eko kɛ to nane mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa sume nɛ wa de nɔ́ ko nɛ ma ha nɛ a nu he kaa a li nɔ́ ko. Ke wa pee jã a, a mi mi ma fu. (1 Pet. 2:23) Ke o pia o he ngɛ nɔ́ ko nɛ o de ɔ he ɔ, mo kpa pɛɛ amlɔ nɔuu. Mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ o kɛ mɛ tsuɔ ní ɔ? E sa nɛ o kɛ hɛdɔ nɛ tsu ní, nɛ o ha nɛ nihi nɛ o kɛ mɛ tsuɔ ní ɔ, loo nihi nɛ o tsuɔ ní ha mɛ ɔ nɛ a na kaa o ngɛ su kpakpahi. (Tito 2:​9, 10) Ke o yeɔ anɔkuale nɛ o tsuɔ ní wawɛɛ ɔ, eko ɔ, e maa sa ni komɛ a hɛ mi, nɛ e be ni komɛ a hɛ mi sae, se mo ná nɔ mi mami kaa Yehowa bua maa jɔ o ní tsumi ɔ he.—Kol. 3:​22, 23.

18. Mɛni he je nɛ e hi kaa wa ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi ɔ?

¹⁸ Wa ngɛ yi mi tomi kpakpahi fuu a he je nɛ e sa nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi! Wa ba na kaa ke wa jeɔ bumi kpo kɛ tsɔɔ wa weku mi bimɛ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa woɔ wa Wekuyi nɛ ji Yehowa a hɛ mi nyami. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ ke wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ ɔ, lɔ ɔ hu woɔ wa hiɔwe Tsɛ ɔ hɛ mi nyami. Nɛ ke wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a be asafo ɔ mi ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ pee se ɔ, a ma ba wo wa Mawu nɛ e nɔ kuɔ pe kulaa a hɛ mi nyami. Ke ni kpahi bui wɔ po ɔ, wɔɔ lɛɛ e he hia nɛ wa je bumi kpo kɛ tsɔɔ mɛ be fɛɛ be. Mɛni he je? Ejakaa Yehowa maa jɔɔ wɔ ke wa pee jã. E de ke: “Nihi nɛ woɔ ye hɛ mi nyami ɔ, ma wo a hɛ mi nyami.”—1 Sam. 2:30.