Die “Domesday Book”—’n Buitengewone opname

Willem, die hertog van Normandië (’n landstreek in Frankryk), het Engeland in 1066 verower. Negentien jaar later het hy opdrag gegee dat ’n opname van sy nuwe ryk gemaak word. Al die gegewens wat saamgestel is, is later die “Domesday Book” genoem. Waarom is dit nog steeds een van Engeland se belangrikste geskiedkundige verslae?

WILLEM het in September 1066 naby Hastings, Engeland, aan wal gegaan. Daar het hy, op 14 Oktober, die leër verslaan van die Engelse koning Harold, wat in die geveg gesterf het. Op Kersdag 1066 is Willem, wat later die Veroweraar genoem is, in Londen se Westminster-abdy gekroon. Hoe sou die Engelse onder hulle nuwe koning vaar?

Die groot opname

Koning Willem I het die noorde van die land geplunder en groot dele daarvan ontvolk. “Selfs volgens die redelik barbaarse standaarde van die tydperk”, skryf Trevor Rowley, ’n voormalige dosent aan die Universiteit van Oxford, “moet die ‘plundering van die Noorde’ (1068-70) as wreed beskou word.” Willem het heeltyd met opstande te kampe gehad, en sy besettingsleër, wat uit tienduisend of minder manskappe bestaan het, het onder ’n vyandige bevolking van moontlik tweemiljoen gewoon. Die Normandiërs het uiteindelik meer as 500 vestings dwarsdeur die land gebou—waarvan die Londense Tower die bekendste is.

In Desember 1085, 19 jaar ná sy inval, het Willem vyf dae saam met sy hofamptenare deurgebring in Gloucester, Engeland, om ’n opname van die land, met die uitsondering van Londen en Winchester, te beplan. Vroeg die volgende jaar is koninklike kommissarisse gelyktydig na sewe verskillende gebiede gestuur om verteenwoordigers van die graafskappe te ondervra en om te bepaal hoeveel rykdom daar in die land is.

Die koning moes geld in die hande kry om sy besettingsleër te betaal. Hy moes ook geskille oor grondbesit besleg. As hy hierdie doelwitte kon bereik, sou dit verseker dat mense van Normandië en ander dele van Frankryk hulle in Engeland sou vestig, en so sou Normandiese oppermag gehandhaaf kon word.

“Domesday”

Kort ná koning Willem se oorwinning oor die Engelse het hy die grond van Engelse adellikes aan Normandiese baronne gegee. Willem se opname van Engeland het aan die lig gebring dat die helfte van die waarde van die hele land teen daardie tyd in die besit van minder as 200 manne was, van wie net 2 Engels was. Baie van die 6 000 of wat Engelse onderhuurders het geen ander keuse gehad nie as om grond te huur wat voor 1066 hulle wettige eiendom was, en die armes en onteiendes moes maar self sien kom klaar.

Die opname het die grondoorname deur die Normandiërs gewettig. Dit het ook grond en huurhuise, tesame met woude en grasvelde, herwaardeer vir belastingdoeleindes. Selfs individuele diere—’n os, ’n bees, ’n vark—is in die opname ingesluit. Hierdie opname het die onderdrukte Engelse verontrus omdat hulle geweet het dat hulle niks daaromtrent kon doen nie. Hulle het die groot opname met die “Oordeelsdag”, of “Onheilsdag”, vergelyk. Daarom is dit later die “Domesday Book”-opname genoem.

Die “Domesday Book” bestaan uit twee boekdele wat in Latyn op perkament geskryf is. “Great Domesday” het 413 blaaie, en die blaaie daarvan is groter as dié van “Little Domesday”, wat 475 blaaie het.a Dit is onvoltooid gelaat toe Willem in 1087 gesterf het. Hoe is al hierdie werk in een jaar gedoen?

Die Normandiërs het ’n regeringstruktuur by die Engelse geërf met besonderhede oor eienaars en huurders, sowel as belastingverslae. Die Normandiërs het dit as ’n grondslag gebruik en toe nuwe belastingaanslae gemaak deur amptenare na elke graafskap te stuur om ’n openbare ondersoek te doen.

Die boek vandag

Gedurende die Middeleeue was die “Domesday Book” dikwels in die bewaring van die koninklike gesin. Dit is aan die begin hoofsaaklik gebruik om eienaarskap van grond te bepaal; maar in die 18de eeu het die beroemde Engelse regsgeleerde sir William Blackstone dit gebruik om vas te stel of sekere huurders stemreg het. Dit is al in verskeie plekke bewaar, maar tans is dit in die Staatsargief van die Verenigde Koninkryk.

Om die 900ste bestaansjaar daarvan in 1986 te herdenk, is dit in vyf bundels herbind. ’n Hersiene Engelse vertaling van die teks is vir geleerdes en geskiedkundiges beskikbaar gestel. ’n BBC-kommentaar het gesê dat dit “die grondslagvormende dokument van die staatsargief [is] en . . . nog steeds ’n geldige bewys van eiendomsreg is”. In 1958 is dit gebruik om ’n baie ou dorp se reg om ’n mark te hou, te bevestig.

Argeoloë raadpleeg nog steeds die “Domesday Book” om Middeleeuse Engelse en Normandiese dorpies te vind. Dit is tot vandag toe ’n besonder waardevolle bron van inligting en het die grondslag gelê vir die ontwikkeling van die Engelse volk.

[Voetnoot]

[Venster/Prent op bladsy 23

WILLEM SE KRUISTOG

Willem het versoek dat die pous sy inval tot ’n kruistog verklaar en het belowe om die pous in ruil daarvoor groter beheer oor die dwalende Engelse kerk te gee. Die pous het geredelik ingestem. Dit was “’n diplomatiese oorwinning” vir Willem, skryf professor David C. Douglas. ’n Ander bekende geskiedkundige, George M. Trevelyan, maak in sy History of England die gevolgtrekking: “Die pouslike vlag en seën was vir Willem baie nuttig in ’n onderneming wat andersins meer na ’n gewapende rooftog gelyk het as na ’n kruistog.”

[Erkenning]

© The Bridgeman Art Library

[Kaart op bladsy 22]

(Sien publikasie vir oorspronklike teksuitleg)

ENGELAND

LONDEN

Hastings

Engelse Kanaal

NORMANDIË

[Foto-erkenning op bladsy 22]

Boek: Mary Evans/The National Archives, London, England