’n Rekenaar wat dwarsdeur jou kyk

Deur Ontwaak!-medewerker in Nieu-Seeland

EK HET deur ’n langwerpige venster gekyk en ’n vreemde toneel gesien. Witgeklede mense het rondom ’n man gestaan wat op ’n tafel gelê het. Hy is kop-vooruit ingevoer in iets wat soos ’n reusepotloodskerpmaker gelyk het! Was dit ’n nagmerrie? ’n Toneel uit ’n wetenskapfiksierolprent? Wat was aan die gang?

Die toneel het hom in ons plaaslike hospitaal hier in Dunedin, op die Suid-Eiland van Nieu-Seeland, afgespeel. Die reusepotloodskerpmaker was in werklikheid ’n soort hipermoderne röntgenmasjien wat ’n RAT-aftaster genoem word. Die drie letters staan vir RekenaarAksiaal Tomografie. “Tomografie” kom van Griekse woorde wat ‘om ’n sny te skryf’ beteken, en dit is wat ’n RAT-aftaster doen. Dit neem X-strale van ’n “sny” van jou, soos ’n sny salami, en “skryf neer” of teken aan wat dit sien.

Miskien dink jy dat net dokters en wetenskaplikes in moderne röntgenmasjiene belangstel, maar die mense hier was so gretig om ’n RAT-aftaster te hê dat die publiek bygedra het om een te koop. Die twee buurprovinsies, Otago en Southland, het $2 miljoen, N.S., (R3000-000) daarvoor ingesamel, wat ’n bydrae van meer as $6 (N.S.) van elke man, vrou en kind in die gebied verteenwoordig. Ons plaaslike universiteit en sy mediese opleidingskool het heelwat gedoen om sulke openbare belangstelling in die masjien gaande te maak, maar hierdie RAT-aftasters is nou dwarsoor die wêreld aan die toeneem. Daar is dalk een naby jou.

Hoe werk dit?

Het jy al ooit X-strale van jou laat neem? Indien wel, onthou jy waarskynlik dat jy baie stil teen ’n groot, plat plaat moes staan of lê. Terwyl jy dit gedoen het, het onsigbare X-strale deur jou liggaam gegaan en ’n fotografiese plaat agter jou belig. Waar jou bene in die pad was, is die meeste X-strale versper. Ander weefsels en organe, afhangende van hulle digtheid, het die X-strale in mindere of meerdere mate verswak. Die resultaat was ’n skadubeeld van wat binne-in jou was. Dit het die bene in wit en die verskillende weefsels en organe in ongeveer agt skakerings van grys aangetoon.

Gewone X-strale sou geskik gewees het as al jou bene en organe soos ’n vensteruitstalling in ’n winkel uitgestal was, maar hulle is natuurlik nie. Party kruip weg agter ander. Hoe kan ’n foto van hulle geneem word? Hulle kan nie rondgeskuif word soos skoolseuns wat vir ’n klasfoto poseer nie. Die fotograaf moet dus van posisie verander—die X-strale moet uit verskillende hoeke geneem word.

’n RAT-aftaster se vorm, soos dié van ’n potloodskerpmaker, maak dit moontlik om X-strale van reg rondom die liggaam te neem. Tot 700 verskillende foto’s in meer as 250 skakerings van grys word van ’n enkele “sny” van jou geneem. Al hierdie foto’s gee ’n baie meer gedetailleerde weergawe van wat binne-in jou is as wat ooit voorheen moontlik was.

Waarom die rekenaar?

Hoe wonderlik dit ook al is om so baie X-straalfoto’s van jou te laat neem, dit is ’n heel ander saak om iets wys te word uit al hierdie foto’s. Kan jy jou voorstel dat ’n besige chirurg ná ’n uitputtende dag met 700 X-strale van jou maag huis toe gaan en verwag om hulle gedurende die nag te bestudeer en gereed te wees om die volgende oggend ’n operasie op jou uit te voer? ‘Onmoontlik’, sê jy dalk. ‘Hoe gaan hy dit regkry?’

Jy kan hierdie ingewikkelde prosedure vergelyk met wanneer jy ’n flitslig deur ’n glas koeldrank met ’n paar ysblokkies daarin skyn. Die lig sal deur die glas en ys skyn en ’n beeld op ’n skerm agter die glas maak. Veronderstel nou jy laat die flitslig en die skerm rondom die glas draai terwyl jy die veranderende lig- en skadubeeld dophou. Dink jy dat jy die presiese vorm van elke ysblokkie sal kan bepaal?

Dit sal dalk vir jou ’n onbegonne taak wees, maar nie vir ’n rekenaar nie. Die inligting wat deur die X-strale voorsien is, word deur elektroniese sensors pleks van fotografiese plate opgeneem. Die rekenaar kan bepaal wat binne jou moes gewees het toe die X-strale deur jou gegaan het deur die X-strale wat uit jou kom sorgvuldig te vergelyk met dié wat ingegaan het. Die rekenaar, wat baie meer kan doen as om net vorms te identifiseer, is so kragtig dat dit selfs verskille tussen gewone en gestolde bloed of tussen breinweefsel en -vloeistof kan aantoon. Trouens, dit kan uiters geringe verskille in weefseldigtheid opneem wat gewone X-strale eenvoudig nie sou raaksien nie.

Hoe strek dit jou tot voordeel?

Dit is die bykomende besonderhede wat ’n RAT-aftasting voorsien wat dit so gewild onder dokters maak. ’n RAT-aftasting toon dalk ’n klein sagteweefselgewas aan wat ’n gewone X-straal dalk nie sou aangetoon het nie—en red sodoende ’n lewe. RAT-aftastings is ook gewild onder pasiënte wat veel liewer elektronies as chirurgies “gesny” wil word. Hulle kan heelwat gevaarlike proefchirurgie, met al sy onaangenaamheid en komplikasies, uitskakel. Diegene wat sulke chirurgie wil vermy, kan derhalwe hulle dokters vra of ’n RAT-aftasting nie eerder gebruik kan word nie.

’n RAT-aftasting kan help selfs wanneer chirurgie nie vermy kan word nie. Die voorsitter en professor van die Departement van Radiologie aan ’n universiteit se mediese opleidingskool het daarop gewys dat die RAT-aftaster operasies gladder kan laat verloop deurdat dit die chirurge gedetailleerde inligting verstrek oor wat hulle binne-in jou sal vind. “Die aftaster bied dit vir hulle op ’n skinkbord aan”, het hy gesê. Dit is ’n groot voordeel vir die dokter sowel as die pasiënt.

RAT-aftasters het nietemin hulle beperkinge. Hoewel RAT-aftastings talle probleme dikwels in ’n vroeë, geneesbare stadium kan opspoor, kan hulle niks genees nie. Terwyl hulle ’n aantal uiters ongemaklike, en somtyds gevaarlike, proefmetodes kan vervang, is hulle nie altyd ’n plaasvervanger vir chirurgie nie. Jy moenie elke keer wanneer jy ’n hoofpyn het na jou dokter gaan en op ’n RAT-aftasting aandring nie. Onthou dat alle X-strale ’n uiters geringe, dog meetbare gesondheidsgevaar inhou en nie sonder geldige mediese redes geneem moet word nie. Maar wees bly dat hierdie verbasende tegnologie tot jou beskikking is as jou dokter ’n RAT-aftasting aanbeveel.

[Prent op bladsy 26]

Iemand word in ’n RAT-aftaster ingevoer

[Erkenning]

Camerique/H. Armstrong Roberts