Kalksteen—volop maar kosbaar

Deur Ontwaak!-medewerker in België

EDELGESTEENTES! Hierdie term roep ’n skitterende kleureprag voor jou geestesoog op: diamante, smaragde, robyne, saffiere, kalksteen. Kalksteen? Ja, die nederige kalksteen is ’n soort edelgesteente.

In België, soos in die meeste ander plekke, kom kalksteen byna orals voor. Dit word gebruik om eenvoudige huise sowel as pragtige monumente te bou. Terselfdertyd word dit as gruis op die grond gebruik. Wat presies is hierdie materiaal wat op soveel plekke voorkom?

Kalksteen is ’n kalkhoudende gesteente wat meer as 50 persent kalsiumkarbonaat bevat. Dit het lank gelede ontstaan as gevolg van verskeie prosesse wat verskillende soorte kalksteen gevorm het. Seediertjies soos gapermossels, slakke en koraal neem kalsiumkarbonaat uit die water op en gebruik dit om hulle skulp en skelet te vorm. Die skelet bly agter wanneer die diertjies sterf. The World Book Encyclopedia sê dus: “Die meeste van die kalksteenlae in alle dele van die wêreld was vroeër skulpe of koraalsand en modder.”

Kalksteen word ook gevorm wanneer kalsiumkarbonaat uit sy oplossing gedwing word omdat die water waarin dit opgelos was, verdamp het. Party het direk uit die water gepresipiteer en langs sekere fonteine sowel as in mere en oseane opgehoop. Veranderings in die aardkors het veroorsaak dat landdele wat voorheen onder die water was nou bo die wateroppervlak uitsteek. (Vergelyk Psalm 104:8.) Kalksteen kom dus volop voor. Volgens een skatting bestaan 20 persent van alle sedimentêre gesteentes uit kalksteen. Maar kalksteen het ook vele gebruike.

Kryt, wat uit die mikroskopiese skelette van piepklein seediertjies bestaan, is kalksteen. Maar marmer is ook. Marmer word gevorm wanneer kalksteenneerslae oor lang tydperke aan hitte en druk onderwerp word. Baie van die beroemde grotte, soos die Carlsbad-grotte in die Verenigde State, het pragtige stalagtiete en stalagmiete wat uit kalksteen bestaan. Hulle word gevorm deur druppende water wat kalsiumkarbonaat bevat.

Die uitdaging om dit te bekom

Maar dit is nie maklik om kalksteen te bekom nie. Oop uitgrawings, of steengroewe, word gevorm deur die grond wat die kalksteenneerslag bedek, te verwyder. Steengroefwerkers het voorheen met moeite, en met ongelooflike volharding, smal groewe gegrawe sodat hulle stroke steen kon oplig, terwyl hulle die grootste blokke eenkant gehou het. Dan het hulle die moeilike taak gehad om hierdie blokke met voorhamers op te breek.

Vandag verrig masjiene hierdie moordende take. Hoewel die werk in ’n steengroef gevaarlik is, is daar so ’n groot aanvraag na die steen dat die mens moes leer hoe om die risiko’s verbonde aan die ontginning daarvan die hoof te bied. Kalksteen van ’n hoë gehalte word dikwels uitgehaal deur lae-energie springstof te gebruik. Dit is egter nog effektiewer om dit met sae uit te sny.

Kalksteen as boumateriaal

Kalksteen is ideaal vir sommige boudoeleindes. Om maar een ding te noem, dit kan ’n gebou goed isoleer. ’n Kalksteenmuur wat 30 sentimeter dik is, sal die temperatuur binne die gebou konstant hou, selfs wanneer die temperatuur buite die gebou met tot 20 grade Celsius verskil. Die massa van die klipmuur veroorsaak dat sy binnesy die gemiddelde kamertemperatuur behou.

Kalksteen is ook nuttig om ’n gebou of ’n vertrek klankdig te maak. En wanneer kalksteen reg behandel word, kan dit selfs waterdig word. Die koolstofdioksied in reënwater reageer met die steen en vorm geleidelik ’n waterdigte, beskermende laag op die oppervlak.

Kalksteen is ook pragtig. Die beroemde Triomf-boog in Parys is maar een voorbeeld van ’n beroemde kalksteenstruktuur. Net so noemenswaardig is die groot piramides van Egipte, wat uit kalksteenblokke gebou is wat tot 16 ton weeg! Marmer is een soort kalksteen wat gepoleer kan word. Marmer se blywende glans en prag het dit die keuse van beeldhouers soos Michelangelo gemaak.

Kalksteen en kalk

Nie alle kalksteen word natuurlik op so ’n besondere wyse gebruik nie. Baie daarvan word in stampmeulens fyngemaak, die eerste stap waardeur ’n verskeidenheid belangrike produkte vervaardig word. Die mens het byvoorbeeld sedert Bybeltye geweet hoe om kalk (kalsiumoksied) te vervaardig deur kalksteen te brand. In daardie tye is dit gedoen deur dit in tregter- of silindervormige kalkoonde te brand. Kalk was die hoofbestanddeel van mortel en is in eertydse tye gebruik om mure te pleister en mure en grafte af te wit.—Deuteronomium 27:4; Esegiël 13:10; Mattheüs 23:27; Handelinge 23:3.

Kalk het nog baie ander belangrike gebruike. In party lande is die water drinkbaar omdat kalk gebruik word om dit te suiwer. Kalkwater, wat kalsiumkarbonaat of kalsiumsulfaat in ’n oplossing bevat, beskerm mense teen diarree. Kalk word ook gebruik om die suurinhoud van grond te neutraliseer. Dit verhoog die grond se vermoë om water en lug deur te laat, en bevorder gevolglik die produksie van voedsame voedselsoorte. En kalk word selfs in die vervaardiging van suiker gebruik.

Kalksteen se gebruike en sy produkte is inderdaad talryk. Maar daar moet erken word dat die verkryging van kalksteen probleme skep. Wanneer oop steengroewe nie meer ontgin word nie, word hulle dikwels net so gelaat, wat die omgewing dan ontsier. Dorpies rondom die steengroewe kan deur die kenmerkende wit stof bedek word, en mense wat daar naby woon, is ontevrede oor die geraas en trillings wat deur die ontploffings veroorsaak word.

Maar wanneer jy al sy gebruike in ag neem, is kalksteen in werklikheid nogal ’n edele steen. Dit is weliswaar nie ’n diamant nie. Maar watter gebou of monument is in elk geval al ooit van diamante gebou?