Die dood op delikate vlerke

Deur Ontwaak!-medewerker in Nigerië

Dit is nie ’n oorlog wat groot opslae in die nuus maak nie; tog het dit al tallose miljoene menselewens geëis. Dit is nie ’n oorlog wat met bomme en koeëls gevoer word nie; maar wat lyding en lewensverlies betref, ewenaar of oortref dit sulke oorloë. In hierdie oorlog kom die dood nie in die buik van swaar, vyandelike bomwerpers nie, maar op die fyn vlerke van ’n wyfiemuskiet.

DIT is nag; die huisgesin slaap. ’n Muskiet sweef by die slaapkamer in, terwyl haar vlerke tussen 200 en 500 keer per sekonde klap. Sy dors na mensebloed. Sy gaan sit saggies op ’n seun se arm. Aangesien sy slegs ’n 3/1000 gram weeg, roer die seun nie. Dan ontbloot sy in die doringrige punt van haar monddele ’n saagtandstilet waarmee sy oor ’n haarvaatjie ’n gaatjie in die seun se vel steek. Twee pompe in haar kop suig sy bloed uit. Terselfdertyd beland malariaparasiete vanuit die muskiet se speekselkliere in die seun se bloedstroom. Die proses is gou oor; hy voel niks nie. Die muskiet vlieg weg, trommeldik met bloed van tot drie keer haar liggaamsgewig. Binne ’n paar dae is die seun dodelik siek. Hy het malaria.

Dit is ’n toneel wat hom al duisendmiljoene kere herhaal het. Die gevolg is lyding en dood op ’n baie groot skaal. Malaria is ongetwyfeld ’n wrede en genadelose vyand van die mensdom.

’n Geduldige soeke na die vyand

Een van die belangrikste ontdekkings in die stryd teen malaria is nie deur die groot wetenskaplikes van Europa gedoen nie, maar deur ’n chirurg van die Britse Leër wat in Indië gestasioneer was. Wetenskaplikes en dokters van die 19de eeu het, in ooreenstemming met die mening van die vorige tweeduisend jaar, aangeneem dat mense die siekte opdoen deur besoedelde moeraslug in te asem.a In teenstelling hiermee was dr. Ronald Ross van mening dat muskiete die siekte van een persoon na ’n ander oordra. Selfs nadat dit bekend was dat malaria met parasiete in die menslike bloedstroom gepaard gaan, het navorsers steeds in die lug en water van moerasland na leidrade gesoek. Dr. Ross het intussen muskiete se mae ondersoek.

Aangesien hy net primitiewe laboratoriumtoerusting gehad het om mee te werk, was dit nie maklik om muskiete se mae te ondersoek nie. Terwyl hy gewerk het, was daar swerms muskiete en muggies om hom, wat volgens dr. Ross vasbeslote was om wraak te neem “vir die dood van hulle vriende”.

Eindelik, op 16 Augustus 1897, het dr. Ross in die maagwande van die anofelesmuskiet bolvormige organismes ontdek wat oornag groter geword het. Dit was malariaparasiete!

Dr. Ross het vol vreugde in sy aantekeningboek geskryf dat hy die geheim ontdek het wat “tallose mense” se lewe sou red. Hy het ook ’n teks uit die Bybelboek Korinthiërs neergeskryf: “Dood, waar is jou angel? Doderyk, waar is jou oorwinning?”—1 Korinthiërs 15:55.

Malaria se verwoestende gevolge

Dr. Ross se ontdekking was ’n mylpaal in die stryd teen malaria en het gehelp om die weg te baan vir die mensdom se eerste volskaalse aanval op die siekte en die insekte wat dit oordra.

Deur die grootste deel van die geskiedenis heen het malaria die mensdom swaar en langdurige neerlae laat ly. Egiptiese hiërogliewe en papirusse getuig van die slagting wat malaria aangerig het 1500 jaar voordat Christus op die aarde was. Dit het verwoesting aangerig in pragtige, laaggeleë stede van antieke Griekeland en het Alexander die Grote in sy fleur laat sterf. Dit het mense in Romeinse stede afgemaai en die rykes na die hoogliggende gebiede laat trek. Tydens die Kruistogte, die Amerikaanse Burgeroorlog en die twee wêreldoorloë het meer mense daaraan gesterf as wat in talle groot veldslae gesneuwel het.

In Afrika het malaria daartoe bygedra dat Wes-Afrika die bynaam “Die wit man se graf” gekry het. Trouens, die siekte het die Europese stormloop om Afrika te koloniseer só gestrem dat een universiteit in Wes-Afrika die muskiet tot nasionale held verklaar het! In Sentraal-Amerika het malaria bygedra tot die mislukking van die Franse se pogings om die Panama-kanaal te bou. In Suid-Amerika het malaria glo, met die bou van die Mamoré-Madeira-spoorlyn in Brasilië, ’n menselewe geëis vir elke dwarslêer wat onder die spoorstawe gelê is.

Die stryd om oorwinning

Deur die millenniums heen het die mens beskermingsmaatreëls getref teen die muskiet, maar nie doelbewus teen malaria nie. In die 16de eeu v.G.J. het Egiptenaars die boom Balanites wilsoniana se olie as ’n muskietverdrywer gebruik. Duisend jaar later het Herodotus geskryf dat Egiptiese vissers saans hulle nette om hulle beddens gedraai het om die insekte weg te hou. Sewentien eeue later het Marco Polo gesê dat ryk Indiërs op beddens geslaap het met beskermende gordyne wat hulle saans kon toetrek.

Elders het mense natuurlike geneesmiddels ontdek wat baie nuttig was. In China is malaria meer as 2000 jaar lank suksesvol behandel met ’n plant genaamd kinghaosoe, ’n kruiemiddel wat in onlangse jare herontdek is. In Suid-Amerika het Peruaanse Indiane die bas van die kinaboom gebruik. In die 17de eeu is kinabas na Europa geneem en in 1820 het twee Paryse aptekers ’n alkaloïedaftreksel daarvan gemaak wat kinien genoem word.

Nuwe wapens

Dit het lank geduur voordat mense kinien se waarde in die voorkoming en behandeling van malaria besef het, maar toe hulle dit eers besef, is dit honderd jaar lank algemeen as geneesmiddel gebruik. Toe, vroeg in die Tweede Wêreldoorlog, het Japannese troepe belangrike kinaplantasies in die Verre-Ooste verower. Die gevolglike, ernstige tekort aan kinien in die Verenigde State het aanleiding gegee tot intensiewe navorsing om ’n sintetiese malariamiddel te ontwikkel. Dit het gelei tot die ontwikkeling van chlorokien, ’n middel wat veilig, hoogs doeltreffend en goedkoop was om te maak.

Chlorokien het gou ’n belangrike wapen teen malaria geword. Die insektedoder DDT, ’n kragtige muskietdoder, het ook gedurende die veertigerjare sy verskyning gemaak. DDT maak nie net tydens bespuiting muskiete dood nie, maar die neerslag op mure wat daarmee bespuit is, maak ook later insekte dood.b

’n Optimistiese teenaanval

Ná die Tweede Wêreldoorlog het wetenskaplikes wat met DDT en chlorokien gewapen was ’n wêreldwye teenaanval teen malaria en muskiete georganiseer. Die stryd sou uit twee fronte gevoer word—medisyne sou gebruik word om die parasiete in die mens se liggaam dood te maak, terwyl grootskaalse bespuiting met insektedoders die muskiete sou uitwis.

Die doelwit was ’n algehele oorwinning. Malaria moes heeltemal uitgewis word. Die aanval is onder leiding van die pas gestigte Wêreldgesondheidsorganisasie (WGO) gedoen wat die hoogste voorkeur aan die uitwissingsprogram gegee het. Die vasbeslotenheid is deur geld gesteun. Van 1957 tot 1967 het die nasies 3,5 miljard rand aan die wêreldwye veldtog bestee. Aanvanklik was die resultate uitstekend. In Europa, Noord-Amerika, die Sowjetunie, Australië en party Suid-Amerikaanse lande is die siekte oorwin. Professor L. J. Bruce-Chwatt, wat al jare by die bestryding van malaria betrokke is, het gesê: “Vandag sal dit moeilik wees om te beskryf tot watter wêreldwye entoesiasme hierdie uitwissingsidee gedurende daardie tyd van kalmte gelei het.” Malaria was besig om die stryd te verloor! Die WGO het met trots gesê: “Die uitwissing van malaria is nou ’n werklikheid wat binne ons bereik is.”

Malaria slaan terug

Maar hulle sou nie die oorwinning behaal nie. Geslagte muskiete wat die chemiese aanval oorleef het, het ’n weerstand teen insektedoders opgebou. DDT het hulle nie meer so maklik soos voorheen doodgemaak nie. Malariaparasiete in mense het eweneens ’n weerstand teen chlorokien opgebou. Dít en ander probleme het verskriklike terugslae tot gevolg gehad in sommige lande waar oorwinning skynbaar ’n uitgemaakte saak was. In Sri Lanka, waar malaria skynbaar in 1963 feitlik uitgeroei was, het daar byvoorbeeld slegs vyf jaar later ’n epidemie uitgebreek waartydens miljoene mense malaria opgedoen het.

Teen 1969 is daar algemeen aanvaar dat malaria ’n vyand is wat nie verslaan kan word nie. Pleks van die woord “uitwissing” het mense die term “beheer” begin gebruik. Wat word met “beheer” bedoel? Dr. Brian Doberstyn, hoof van die WGO se malaria-eenheid, verduidelik: “Al wat ons nou kan doen, is om die sterfgevalle en lyding so ver moontlik te beperk.”

’n Ander WGO-amptenaar sê: “Ná die pogings wat gedurende die vyftigerjare aangewend is om malaria uit te wis en die gebruik van DDT teen insekte het die internasionale gemeenskap die stryd feitlik gewonne gegee. Armoede, ’n gebrek aan infrastruktuur sowel as weerstand teen geneesmiddels en insektedoders het daartoe gelei dat die siekte voortduur. Ons het inderdaad die stryd teen die siekte verloor.”

Maar nog ’n faktor is die feit dat die farmaseutiese maatskappye hulle navorsing gestaak het. Een malariawetenskaplike het gesê: “Die probleem is dat dit baie geld verg, maar daar is geen wins of aanmoediging nie.” Ja, hoewel daar al talle oorwinnings was, is die stryd teen malaria nog lank nie verby nie. Maar die Bybel wys daarop dat ’n tyd binnekort gaan aanbreek wanneer “geen inwoner sal sê: Ek is siek nie” (Jesaja 33:24). Tot dan toe sal siekte en die dood steeds op delikate vlerke kom.

[Voetnote]

[Venster op bladsy 14]

Die muskiet teen die mens

Malaria is ’n regstreekse bedreiging vir byna die helfte van die mensdom in meer as honderd lande waarvan die meeste in die trope geleë is. Veral Afrika is ’n vesting.

Dit is bekend dat muskiete in vliegtuie beland wat hulle van tropiese gebiede af vervoer, en hulle het al mense besmet wat naby internasionale lughawens woon.

Verliese wat gely word. Dit tas jaarliks 270 miljoen mense aan, en tot 2 miljoen sterf daaraan. Dit is veral ongenadig teenoor swanger vroue en kinders—gemiddeld twee kinders sterf elke minuut daaraan.

Dit val mense aan wat die trope besoek. Daar word jaarliks sowat 10 000 “ingevoerde” malariagevalle in Europa en meer as 1000 in Noord-Amerika aangemeld.

Taktiek. Die anofelesmuskietwyfie besmet mense meestal snags. Malaria word ook deur bloedoortappings en, in seldsame gevalle, deur besmette naalde oorgedra.

Die mens het eers in onlangse jare die kennis en middele gehad om terug te veg. Maar ondanks die gesamentlike pogings van 105 lande wat die siekte probeer uitroei, is die mensdom besig om veld te verloor.

[Venster/Prent op bladsy 15]

Tref voorsorg teen muskietbyte

Slaap met ’n net oor jou bed. Nette wat deurtrek is van insektedoder is die beste.

Gebruik saans ’n lugversorger indien een beskikbaar is of slaap in kamers met gaasdraad voor die vensters en deure. Hou die deure en vensters toe as hulle nie gaasdraad voor het nie.

Dit is raadsaam om ná sononder langmouklere en langbroeke te dra. Donker kleure lok muskiete.

Gebruik insekverdrywer op liggaamsdele wat nie deur klere beskerm word nie. Kies een wat óf diëtieltoluamied (deet) óf dimetielftalaat bevat.

Gebruik muskietspuitmiddels, insektedoders of muskietspirale.

Bron: Wêreldgesondheidsorganisasie.

[Erkenning]

H. Armstrong Roberts

[Venster op bladsy 16]

“Geen ‘wonderkoeël’”

Hoewel die kans op algehele oorwinning skynbaar gering is, duur die stryd teen malaria voort. By ’n internasionale konferensie oor malaria wat in Oktober 1991 in Brazzaville, Kongo, gehou is, het WGO-verteenwoordigers gevra dat mense die “heersende fatalisme” moet laat vaar en het hulle ’n nuwe wêreldmobilisasie aanbeveel om malaria te beheer. Hoe suksesvol sal sulke pogings wees?

“Daar is geen ‘wonderkoeël’ teen malaria nie”, het die WGO se direkteur-generaal Hirosji Nakadjima onlangs gesê. “Ons moet dit dus aan talle fronte beveg.” Hier volg drie gevegsfronte wat onlangs baie publisiteit gekry het:

Entstowwe. Wetenskaplikes is al jare lank op soek na ’n entstof teen malaria, en die media berig nou en dan oor “deurbrake” in navorsing. Om oordrewe optimisme te voorkom, waarsku die WGO teen die “wanbegrip dat ’n entstof teen malaria in die nabye toekoms beskikbaar sal wees”.

Een van die probleme met betrekking tot die ontwikkeling van ’n entstof is dat die malariaparasiet in die mens nog altyd met groot welslae voorkom het dat dit deur die menslike immuunstelsel vernietig word. Selfs na baie jare van herhaalde aanvalle ontwikkel mense slegs ’n beperkte immuniteit teen die siekte. Dr. Hans Lobel, ’n epidemioloog verbonde aan die Amerikaanse Sentrums vir Siektebeheer in Atlanta, sê: “’n Mens ontwikkel nie immuniteit ná slegs ’n paar aanvalle nie. [As ’n mens ’n entstof probeer ontwikkel] probeer jy dus die natuur oortref.”

Geneesmiddels. Met die malariaparasiet se groeiende weerstand teen bestaande geneesmiddels staan die WGO nou ’n nuwe geneesmiddel voor wat arteether genoem word en van die Chinese kruie-ekstrak kinghaosoec verkry word. Die WGO hoop dat kinghaosoe die bron sal wees van ’n splinternuwe reeks natuurlike geneesmiddels wat moontlik binne tien jaar vir die wêreldgemeenskap beskikbaar sal wees.

Muskietnette. Hierdie tweeduisend jaar oue beskerming teen muskiete is steeds doeltreffend. Malariamuskiete steek mense gewoonlik snags en ’n net hou hulle weg. Nette wat in ’n insektedoder soos permethrin gedompel is, is die doeltreffendste. Studies in Afrika toon dat malariasterfgevalle met 60 persent afgeneem het in dorpe waar mense sulke

[Voetnoot]

[Venster/Prent op bladsy 17]

Gaan jy na die trope reis?

As jy van plan is om na ’n gebied te reis waar malaria ’n bedreiging is, moet jy die volgende doen:

1. Raadpleeg jou dokter of ’n inentingskliniek.

2. Volg hulle instruksies noukeurig, en as jy ’n malariamiddel drink, moet jy dit nog vir vier weke drink nadat jy die malariagebied verlaat het.

3. Beskerm jou teen muskietbyte.

4. Wees bekend met malariasimptome: koors, hoofpyne, spierpyne, braking en/of diarree. Onthou dat malaria hom tot ’n jaar ná jou vertrek uit ’n malariagebied kan manifesteer, selfs al het jy malariamiddels gebruik.

5. Gaan spreek ’n dokter as jy die simptome het. Malaria kan vinnig vererger en kan binne 48 uur nadat die eerste simptome verskyn het die dood meebring.

Bron: Wêreldgesondheidsorganisasie.

[Foto-erkenning op bladsy 13]

H. Armstrong Roberts