Guam se raaiselagtige siektes
DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKER IN GUAM
SY HET dit vermoed. Die dokter se woorde het haar nietemin geskok. “Dit lyk asof al ons toetse bevestig dat jou vader lytico en bodig het.” Sy het geweet dat albei terminale siektes is.
Guam het die hoogste voorkomssyfer van hierdie siektes ter wêreld, baie keer hoër as die Verenigde State. Maar wat is hierdie gevreesde siektes wat uiteindelik die lewe van hierdie vrou se vader sal neem? Wat is die oorsaak van hierdie siektes? En wat kan sy doen om die res van haar vader se tyd draaglik te maak?
Wat is lytico en bodig?
Lytico en bodig is albei degenerasiesiektes van die neuromuskulêre stelsel. In die mediese wêreld staan lytico as amiotrofiese laterale sklerose (ALS) of Lou Gehrig se siekte bekend. Toe die beroemde New Yorkse Yankee-bofbalspeler Lou Gehrig in 1941 aan hierdie siekte gesterf het, is dit na hom genoem. Lytico is die plaaslike benaming vir ALS.
ALS tas die motorneurone en senuwees in die rugmurg aan. Die spiere van die hande, bene en keel raak geleidelik verlam. Tog funksioneer die vermoë om te voel en voort te plant, sowel as die urinêre en rektale beheerfunksies, ’n tyd lank goed. Trouens, ALS-pasiënte het al aan ’n aantal kinders geboorte geskenk. Een vrou het gedurende die 14 jaar wat sy aan ALS gely het aan ses normale kinders geboorte geskenk voordat sy op 43-jarige ouderdom gesterf het. Maar gedurende die gevorderde stadiums van ALS sal urinekanaalinfeksies, longontsteking of respiratoriese probleme tot die dood aanleiding gee. ALS kom meestal by volwassenes tussen 35 en 60 jaar voor. In Guam was die jongste slagoffer ’n 19-jarige vrou.
Bodig is die plaaslike benaming vir atrofie van die brein. Die mediese term hiervoor is Parkinsonisme-dementia (PD), en dit word beskryf as ’n kombinasie van die simptome van Parkinson se siekte en Alzheimer se siekte. Óf die Parkinson-simptome (bewegingsvertraging, styfheid van die spiere, tremors) óf die verstandelike veranderings (geheueverlies, disoriëntasie, persoonlikheidsveranderinge) kan eerste verskyn. Soms kom die simptome van albei siektes gelyktydig voor. In die gevorderde stadiums kry die pasiënt druksere, inkontinensie van urine en faeces, osteoporose, frakture van die bene,
bloedarmoede en uiteindelik sterf die pasiënt aan infeksies.
Lytico en bodig word as twee siektes beskou. Maar na aanleiding van navorsing wat gedoen is, is party van mening dat dit een siekte met verskillende simptome is.
Die raaisel verdiep
Onder die vernaamste vrae waaroor navorsing gedoen word, is die volgende: (1) Waarom is 98 persent van die ALS- en PD-slagoffers op die Mariana-eilande suiwer Chamorros en die oorblywende slagoffers Filippyners
wat reeds lank in Guam woon? (2) Waarom is al die ander gebiede met ’n hoë voorkomssyfer op dieselfde lengtelyn geleë? (3) Waarom het ’n aantal slagoffers op die Mariana-eilande ALS sowel as PD, terwyl pasiënte op ander plekke slegs een van die twee het? (4) Hoe beland gekonsentreerde aluminium in die sentrale senustelsel van hierdie slagoffers? (5) Waarom word daar min sink in die breinselle aangetref waar die aluminiumvlak hoog is? Omgewingstudies in die gebiede van die westelike Stille Oseaan waar daar ’n hoë voorkomssyfer is, het aan die lig gebring dat daar in die grond en water hoë vlakke van aluminium, mangaan en yster maar klein hoeveelhede kalsium, magnesium en sink voorkom.
Pogings word aangewend om die raaisel te ontrafel
Navorsers in Guam, Japan en Kanada probeer al baie jare lank om die feite agter hierdie raaiselagtige siektes te ontrafel. In etlike teorieë wat deur hierdie navorsingspanne aan die hand gedoen is, word verskillende faktore genoem: ’n seldsame genetiese faktor, ’n stadige virusinfeksie en chroniese spoormetaalvergiftiging.
’n Farmakoloog het beweer dat net twee tot drie milligram aluminium in die breinselle die normale werking van die brein kan ontwrig. Buiten die grond en water word groot hoeveelhede aluminiumverbindings by bakpoeiers, koek- en pannekoekmengsels, bruismeel, bevrore deeg, party teensure, reukweermiddels en aambeipreparate gevoeg. Aluminiumfoelie en -kookgerei dra ook hiertoe by omdat aluminium veral afgegee word wanneer suur of alkaliese kossoorte daarin gekook word.
Dr. Kwang-Ming Tsjen, ’n neuroloog en gesaghebbende oor hierdie seldsame siektes, het gesê: “Die raaisel in verband met hierdie uiters vernietigende en onbegryplike siektes van die sentrale senuweestelsel (SSS) wat aan die mens bekend is, is ondanks omvattende studies, wat oor [die] afgelope 30 jaar deur die Nasionale Instituut van Neurologiese en Oordraagbare Siektes en Beroerte (NINOSB) gedoen is, nog nie ontrafel nie.” Hy het egter te kenne gegee dat chroniese spoormetaalvergiftiging as ’n oorsaak van die siekte baie geloofwaardiger is as wat ’n seldsame genetiese faktor of ’n stadige virusinfeksie is. Navorsing word steeds gedoen. Totdat ’n antwoord gevind word, kan ’n mens maar net probeer om die probleme die hoof te bied en sover moontlik bystand te verleen aan diegene wat aan hierdie siektes ly.
Wat om te verwag en hoe om dit die hoof te bied
Hoewel die gesinne in Guam met wie daar onderhoude gevoer is bang en hartseer was toe hulle verneem het wat die diagnose is, het hulle gesê dat hulle die situasie aanvaar het. Hulle het geweet dat daar geen genesing is nie.
Die pasiënt sowel as sy gesin ondervind groot frustrasie en wanhoop. Toe daar aan een PD-slagoffer gevra is wat hom die meeste kwel, het hy gesê: “Dit frustreer my dat ek nie duidelik kan praat en in die huis kan rondbeweeg nie.” Persoonlikheidsveranderinge en geheueverlies maak dit vir die gesin moeilik. Druksere en inkontinensie van urine en faeces maak versorging moeiliker. Omdat die ALS-pasiënt se verstand nog helder is, gee hy oor die algemeen beter samewerking, maar hy is heeltemal hulpeloos in die gevorderde stadiums van die siekte.
’n Suigpomp is dikwels nodig om die ALS- of PD-pasiënt se keel te help skoonmaak. Kos moet sag wees en klein hoeveelhede moet diep in die keel geplaas word om verstikking te voorkom. Suurstof is nodig wanneer asemhaling moeilik word.
Fisioterapie, die behandeling van infeksies en emosionele ondersteuning word alles deur die Tuisversorgingsagentskap voorsien. Buiten ander noodsaaklikhede voorsien Guam se Lytico- en Bodig-vereniging stutte, spalke, hospitaalbeddens en matrasse, rystoele asook bedpanne. Sedert 1970 word PD-pasiënte met L-dopa behandel, wat die styfheid in hulle spiere verminder en stadige bewegings verbeter. Daar is ongelukkig geen doeltreffende medikasie vir die dementia of vir ALS-pasiënte nie.
Oor die algemeen gee gesinne uitstekende samewerking wanneer hierdie siektes ’n gesinslid tref. ’n Vrou wat haar vader, ’n suster en ses ander lede van haar familie deur ALS of PD verloor het, het haar familie geprys, en gesê: “Hulle was almal gewillig om te help.” Sy het met geneentheid gepraat van die hulp wat haar siek suster se man gebied het: “Hy was so liefdevol! Hy het haar elke dag in ’n rystoel gesit en haar vir ’n uitstappie geneem.”
Een vrou het besluit om baie jare ongetroud te bly sodat sy na haar moeder kon omsien. Drie lede van haar familie is reeds aan ALS dood en ander het simptome begin toon. ’n Ander vrou, wat 24 jaar lank heeltemal verlam was, het drie dogters gehad, en twee van hulle het die skool verlaat sodat hulle hulle moeder intensief kon versorg. Sy moes dag en nag elke 30 minute van die een sy na die ander sy gedraai word. Weens die eise wat voortdurende sorg aan die gesin stel, het sommige gesinne dit nodig gevind om pasiënte in hospitale te laat opneem waar opgeleide personeel in hulle behoeftes kan voorsien.
Gesinne wat die uitdagings van ALS en PD die hoof gebied het, gee die volgende wenke: Wees liefdevol maar ferm. Moenie ongeduldig wees of te veel van die pasiënt verwag nie. Stel geloof in God. Bid gereeld. Reël dat gesinslede wat die meeste tyd met die pasiënt deurbring tye van privaatheid geniet. Neem die pasiënt soms op uitstappies en help hom om dorps- of sosiale funksies by te woon. Moenie skaam wees dat julle ’n pasiënt in die gesin het nie. En moedig kinders, kleinkinders en vriende aan om hom te besoek, want slagoffers is dikwels eensaam.
Hoewel die mediese wetenskap nog nie ’n definitiewe verduideliking vir hierdie siektes gevind het nie, is daar hoop vir die pasiënte en hulle families. Die Bybel toon dat alle siektes, pyn en die dood binnekort in God se nuwe wêreld vir ewig weggeneem sal word. In die plek daarvan sal ons ’n volmaakte verstand en liggaam hê, met die ewige lewe in die vooruitsig. Selfs afgestorwe dierbares sal tot die lewe op aarde opgewek word. Lees asseblief God se Woord, die Bybel, vir ’n siek dierbare sodat hy kan leer van die wonderlike hoop wat voorlê.—Psalm 37:11, 29; Jesaja 33:24; 35:5-7; Handelinge 24:15; Openbaring 21:3-5.
[Prent op bladsy 20]
Sulke terminale siektes bied ’n uitdaging aan gesinslede