“Sit stil en let nou op!”

Die lewe met aandagtekortsteurnis met hiperaktiwiteit

“Jim het die hele tyd gesê dat Cal maar net bederf is en dat hy sal regkom as ons—eintlik ek—hom kortvat. En hier sê die dokter nou vir ons dat dit nie ek is nie, nie ons is nie, nie Cal se onderwysers is nie: daar was werklik iets fout met ons seuntjie.”

CAL ly aan aandagtekortsteurnis met hiperaktiwiteit (ATSH), ’n toestand wat gekenmerk word deur onoplettendheid, impulsiewe gedrag en hiperaktiwiteit. Daar word geskat dat die steurnis 3 tot 5 persent van alle kinders van skoolgaande ouderdom raak. “Hulle verstand is soos ’n TV-stel met ’n foutiewe kanaalkieser”, sê leerspesialis Priscilla L. Vail. “Die een gedagte lei tot die volgende sonder enige orde of dissipline.”

Kom ons kyk kortliks na drie vername simptome van ATSH.

Onoplettendheid: Die kind met ATSH kan nie onbelangrike besonderhede uitsif en op een onderwerp konsentreer nie. Sy aandag word dus maklik afgetrek deur dinge wat hy sien, hoor en ruik.a Hy let wel op, maar daar is nie ’n spesifieke aspek van sy omgewing wat uitstaan nie. Hy kan nie bepaal watter aspek allereers sy konsentrasie verdien nie.

Impulsiewe gedrag: Die ATSH-kind tree op voordat hy dink, sonder om die gevolge te oorweeg. Hy openbaar swak beplanning en oordeel, en soms is sy optrede gevaarlik. “Hy hardloop die straat in, klouter tot bo-op die vensterbank of in die boom op”, skryf dr. Paul Wender. “Hy kry gevolglik baie snye, kneusplekke en skaafwonde en kom gereeld by die dokter.”

Hiperaktiwiteit: Hiperaktiewe kinders vroetel voortdurend. Hulle kan nie stilsit nie. “Selfs wanneer hulle ouer is”, skryf dr. Gordon Serfontein in sy boek The Hidden Handicap, “sal jy die een of ander vorm van voortdurende beweging van die bene, voete, arms, hande, lippe of tong opmerk as jy hulle fyn dophou.”

Tog is sommige kinders wat onoplettend en impulsief is nie hiperaktief nie. Soms word daar na hulle steurnis net as aandagtekortsteurnis, of ATS, verwys. Dr. Ronald Goldberg verduidelik dat ATS “sonder enige hiperaktiwiteit kan voorkom. Of dit kan met enige graad van hiperaktiwiteit gepaardgaan—van skaars waarneembaar tot nogal lastig tot uiters beperkend.”

Wat veroorsaak ATSH?

Deur die jare heen is aandagprobleme al aan alles en nog wat toegeskryf, van slegte ouerskap tot fluoorverligting. Daar word nou gemeen dat ATSH verband hou met versteurings in sekere breinfunksies. In 1990 het die Nasionale Instituut van Geestesgesondheid 25 volwassenes met ATSH-simptome getoets en gevind dat hulle glukose stadiger verwerk in juis dié dele van die brein wat beweging en konsentrasie beheer. Dit lyk asof die individu se genetiese samestelling in ongeveer 40 persent van ATSH-gevalle ’n rol speel. Volgens The Hyperactive Child Book is ander faktore wat met ATSH geassosieer kan word die gebruik van alkohol of dwelms deur die moeder gedurende swangerskap, loodvergiftiging en, in enkele gevalle, dieet.

Die ATSH-adolessent en -volwassene

In onlangse jare het dokters gevind dat ATSH nie net onder kinders voorkom nie. “Dit is glad nie ongewoon nie”, sê dr. Larry Silver, “dat ouers ’n kind vir behandeling bring en sê: ‘Ek was dieselfde toe ek ’n kind was.’ Dan erken hulle dat hulle dit steeds moeilik vind om in ’n tou te staan en wag, deur vergaderinge te sit en take af te handel.” Daar word nou gemeen dat ongeveer die helfte van alle kinders met ATSH ten minste ’n paar van hulle simptome as adolessente of volwassenes behou.

Gedurende adolessensie kan die gevaarlike gedrag van diegene met ATSH oorgaan in misdaad. “Ek was altyd bekommerd dat hy nie kollege toe sal kan gaan nie”, sê die ma van ’n ATSH-adolessent. “Nou bid ek net dat hy uit die tronk sal bly.” Dat sulke vrese moontlik gegrond is, word getoon deur ’n studie wat 103 hiperaktiewe jongmense vergelyk het met ’n kontrolegroep van 100 kinders wat nie die steurnis het nie. “Teen hulle vroeë twintigerjare”, berig Newsweek, “was die kans twee keer groter dat kinders uit die hiperaktiewe groep ’n rekord van inhegtenisneming gehad het, vyf keer groter dat hulle al vir ’n misdaad gevonnis is en nege keer groter dat hulle al tronkstraf uitgedien het.”

ATSH lewer vir die volwassene unieke probleme op. Dr. Edna Copeland sê: “Die hiperaktiewe seun word dalk ’n volwassene wat gereeld van werk verander, baie afgedank word, wat die hele dag vroetel en rusteloos is.” Wanneer die oorsaak nie verstaan word nie, kan hierdie simptome druk op ’n huwelik plaas. “In eenvoudige gesprekke”, sê die vrou van ’n man met ATSH, “het hy nie eers alles gehoor wat ek gesê het nie. Dit was asof hy altyd êrens anders was.”

Hierdie karaktertrekke word natuurlik deur baie mense geopenbaar—ten minste in ’n sekere mate. “’n Mens moet uitvind of die simptome nog altyd daar was”, sê dr. George Dorry. Hy sê byvoorbeeld dat ’n man wat vergeetagtig is slegs vandat hy sy werk verloor het of sedert sy vrou geboorte gegee het, nie ’n steurnis het nie.

Daarbenewens, as iemand waarlik ATSH het, raak die simptome byna elke aspek van die persoon se lewe. Dit was die geval met die 38-jarige Gary, ’n intelligente, energieke man wat nie ’n enkele taak kon afhandel sonder dat iets sy aandag aftrek nie. Hy het al meer as 120 betrekkinge gehad. “Ek het net die feit aanvaar dat ek glad nie sukses kan behaal nie”, het hy gesê. Maar Gary en baie ander—kinders, adolessente en volwassenes—is al gehelp om ATSH die hoof te bied. Hoe?

[Voetnoot]