Die cochenille—’n baie spesiale insek
DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKERS IN MEXIKO EN PERU
HOE kry ons die helderrooi kleure in party lipstiffies en ander skoonheidsmiddels? Jy sal dalk verbaas wees om te weet dat die karmosynrooi kleurstof in sommige blossers en lipstiffies van die cochenille kom, ’n skildluis wat op die turksvyboom leef. Kom ons bekyk hierdie baie spesiale insek van naderby.
Skadelik of nuttig?
Die volwasse cochenillewyfie is ongeveer ’n derde van ’n sentimeter lank, wat omtrent so groot is soos ’n vuurhoutjie se kop. Cochenillemannetjies is net sowat die helfte van die wyfies se grootte. Maar moenie dat die grootte van die cochenille jou flous nie. Een naslaanwerk sê: “Hulle is van die vernietigendste insekte.” Maar ten spyte van hierdie reputasie is daar boere wat hulle in werklikheid kweek. Waarom? Sodat hulle karmyn kan verkry, ’n pragtige rooi kleurstof wat berei word uit die gedroogde, fyngemaakte liggame van cochenillewyfies.
Sedert die dae van die eertydse Mixtek-bevolking, wat gewoon het in die hedendaagse staat Oaxaca, Mexiko, is die cochenille vir kleurstowwe gebruik. Spaanse veroweraars was baie beïndruk deur die cochenille se karmosynrooi kleur, en kort voor lank het baie Europeërs wat van ryk kleure gehou het, hierdie natuurlike kleurstof na willekeur begin aanskaf. Brittanje het cochenille gebruik vir die tradisionele skarlakenrooi kleur van hulle militêre uniforms. Cochenille is op so ’n groot skaal gebruik dat dit van omstreeks 1650 tot 1860 net deur goud en silwer oortref is as Mexiko se waardevolste uitvoerproduk.
Verdwyning en terugkeer
Teen die middel van die 19de eeu het sintetiese kleurstowwe natuurlike kleurstowwe begin vervang. Baie faktore het hiertoe bygedra. John Henkel van die tydskrif FDA Consumer verduidelik: “Chemies saamgestelde kleurstowwe was eenvoudig makliker om te produseer, was goedkoper en het beter kleureienskappe gehad.” Daarom het sintetiese kleurstowwe binne ’n kort tydjie die mark vir kleurmiddels in voedsel, medisyne en skoonheidsmiddels oorgeneem. “Maar”, sê Henkel, “die toename in die gebruik daarvan het ook kommer oor veiligheid laat toeneem.”
Studies in die 1970’s het daarop gedui dat sekere sintetiese kleurstowwe moontlik kanker veroorsaak. Namate hierdie potensiële gesondheidsgevare bekend geword het, het natuurlike kleurstowwe weer gewild begin raak. Peru vervaardig byvoorbeeld tans omtrent 85 persent van die wêreld se cochenille. Die Kanariese Eilande is bekend vir hulle cochenille-oes, en so ook suidelike Spanje, Algerië en lande in Sentraal- en Suid-Amerika. Die hedendaagse vraag na karmyn is egter groter as die aanbod, en daarom probeer die Mexikaanse regering hulle produksie vermeerder.
Hoe karmynkleurstof vervaardig word
Die cochenille bring sy hele lewe op die blare van die turksvy deur. Hy beskerm homself teen vyande deur ’n poeierige, wasagtige stof af te skei. Hierdie donsagtige stof bedek die insek en dien as sy tuiste. Maar dit maak dit ook maklik om die insek gedurende die oestyd te vind.
Net cochenillewyfies bevat die rooi pigment, karmynsuur. Dragtige cochenillewyfies bevat die hoogste konsentrasie daarvan. Om dus kleurstof van die hoogste gehalte te kry, probeer werkers seker maak dat hulle dragtige cochenillewyfies oes net voordat hulle hulle eiers lê. In die Andes van Peru word daar omtrent drie keer binne ’n periode van sewe maande geoes. Die insekte word met ’n harde borsel van die plant afgeborsel of met ’n stomp lem afgeskraap. Nadat hulle gedroog, skoongemaak en fyngemaal is, word die verpoeierde insekliggame in ammonia of ’n natriumkarbonaatoplossing gegooi. Vaste stowwe word deur filtrering verwyder, sodat die oorblywende vloeistof dan gesuiwer is. Kalk kan ook bygevoeg word om skakerings van pers te verkry.
Die idee om grimering aan te sit wat van insekte gemaak is, klink dalk nie so goed nie, maar jy kan daarvan seker wees dat natuurlike “kleurmiddels van die middels is wat die deeglikste nagevors is”, sê Henkel. “Hierdie kleure is al bestudeer, bestudeer en weer bestudeer, soms tientalle kere.” As jy derhalwe ’n kompliment kry oor hoe pragtig jy lyk, kan dit deels te danke wees aan die cochenille, ’n baie spesiale insek!
[Prente op bladsy 23]
1. Cochenille-insekte op ’n turksvyblaar
2. Naby foto van dragtige wyfies
3. Gedroogde cochenille-insekte
4. Vloeistof vir skoonheidsmiddels wat vervaardig word
[Erkennings]
Foto’s op bladsy 23: #1: The Living Desert, Palm Desert, CA; #3 en produkte: Cortesía del Centro de Investigaciones Económicas, Sociales y Tecnológicas para la Agroindustria y la Agricultura Mundial, Universidad Autónoma de Chapingo, fotografía de Macario Cruz; #4: David McLain/AURORA
[Prent op bladsy 23]
Produkte wat met die kleurstof gemaak word