Motors, destyds en vandag — Wagtoring

Motors, destyds en vandag

VAN die vroegste tye af het die mens in vervoermiddele belanggestel. Aanvanklik het hy op diere staatgemaak vir vervoer. Maar daar was ’n behoefte aan doeltreffender vervoermiddele. ’n Sleutelfaktor was die wiel, wat tot die ontwikkeling van die perdekar en -koets gelei het. Maar uitvindings in die 19de eeu het veranderinge in die vervoerwese meegebring wat voorheen ondenkbaar was.

Verbeterde enjins

In die tweede helfte van die 19de eeu het ’n Duitser met die naam Nikolaus August Otto ’n gasaangedrewe vierslagenjin ontwikkel, wat uiteindelik die stoom- sowel as die elektriese enjin vervang het. Carl Benz en Gottlieb Daimler van Duitsland was belangrike pioniers in die Europese motorvervaardigingsbedryf. In 1885 het Benz ’n driewielmotor gery wat deur ’n tweeslagenjin met een silinder aangedryf is en 250 rewolusies per minuut bereik het. Daimler het sedert 1872 vaste gasaangedrewe enjins gebou. Meer as ’n dekade later het hy en Wilhelm Maybach ’n hoëspoed-binnebrandenjin met ’n vergasser ontwikkel wat dit moontlik gemaak het om petrol as brandstof te gebruik.

Kort daarna het Daimler en Maybach ’n enjin gebou wat 900 rewolusies per minuut bereik het. Later het hulle ’n tweede enjin gebou en dit op ’n fiets gemonteer wat vir die eerste keer op 10 November 1885 gery is. In 1926 het die Daimler- en Benz-maatskappye saamgesmelt en hulle produkte onder die naam Mercedes-Benz verkoop.a Dit is interessant dat die twee mans mekaar nooit ontmoet het nie.

In 1890 het twee Fransmanne—Emile Levassor en René Panhard—’n vierwielvoertuig met ’n enjin wat in die middel van die onderstel gemonteer is, in hulle werkswinkel gebou. Die volgende jaar het hulle die enjin vorentoe geskuif sodat dit beter beskerm sou wees teen die stof en modder van die ongeteerde paaie.

Meer bekostigbare motors

Die eerste motors was nogal duur, en gevolglik kon die meeste mense dit nie bekostig nie. Maar dit het in 1908 verander toe Henry Ford begin het met die monteerbaanproduksie van die Model T, wat as die “tin lizzie” bekend geword het. Hierdie motor het ’n omwenteling in die motorbedryf veroorsaak. Dit was goedkoop, veelsydig en maklik om te onderhou. Selfs mense met ’n beskeie inkomste kon dit bekostig.b Volgens die boek Great Cars of the 20th Century het die Model T “Amerika—en uiteindelik die wêreld—wiele gegee”.

Nou, byna ’n eeu later, beskou baie mense die motor as ’n noodsaaklikheid, nie as ’n luuksheid nie. Trouens, ’n studie wat in die Londense dagblad die Independent gepubliseer is, toon dat mense dit partykeer selfs gebruik vir afstande van minder as ’n kilometer.

Tegnologiese vooruitgang het motors nie net vinniger gemaak nie maar ook veiliger. Om die waarheid te sê, in onlangse jare het die aantal noodlottige ongelukke in sommige lande afgeneem. Vir party het die veiligheid van ’n motor groter bemarkingswaarde as die voorkoms daarvan. Danksy verbeterde frommelsones absorbeer sekere dele van die onderstel byvoorbeeld die meeste van die impak van ’n botsing, terwyl die stewiger dele om die bestuurder en passasiers ’n veiligheidskapsule vorm. Sluitweerremme maak dit makliker om ’n voertuig op ’n glibberige oppervlak te beheer. Driepuntveiligheidsgordels hou die bolyf sowel as die heupe teen die sitplek vas, terwyl lugsakke kan voorkom dat die kop gedurende ’n botsing teen die stuurwiel of die paneelbord stamp.c

Daar is natuurlik nie ’n plaasvervanger vir goeie bestuurgewoontes nie. “Dit help nie om motors veiliger te maak as ons onverskillig bestuur nie; nie eers die gevorderdste veiligheidstegnologie sal ons kan red as ons sekere fisiese wette oortree nie”, sê El Economista van Mexikostad.

Party hedendaagse voertuie lyk soos huise op wiele. Van hulle is toegerus met ’n laserskyfspeler, televisie, telefoon en afsonderlike klank- en temperatuurbeheer vir voor en agter. Daar is ook motors met ’n satellietgesteunde globale posisioneringstelsel wat bestuurders in staat stel om die maklikste roete na hulle bestemming te vind. Party stelsels gee die bestuurder die jongste inligting oor probleme op die pad. Die nuutste bybehore en die jongste model het natuurlik vir baie mense ’n statussimbool geword—’n tendens wat vervaardigers en adverteerders nie geïgnoreer het nie.

Soos ons gesien het, het die motor ver gevorder sedert dit meer as ’n eeu gelede op die toneel verskyn het. As dit op ’n verantwoordelike en veilige manier gebruik word, kan dit baie nuttig wees vir werk of plesier.

[Voetnote]

a Emil Jellinek, ’n vername belegger in Daimler, het voorgestel dat hierdie reeks voertuie na sy dogter Mercedes vernoem word. Hy was bang dat die Duitse naam Daimler nie goed sou verkoop in Frankryk nie.

b Die Model T het eers $850 gekos, maar in 1924 kon ’n splinternuwe Ford vir so min as $260 gekoop word. Produksie van die Model T het 19 jaar lank voortgegaan, waartydens meer as 15 miljoen vervaardig is.

c Lugsakke kan gevaarlik wees as dit as die enigste veiligheidstoestel gebruik word, veral vir kinders en kleingeboude volwassenes.

[Tabel/Prente op bladsy 22-25]

Jaartalle dui vervaardigingstydperk aan

1885 Benz-motor

Die wêreld se eerste praktiese motor

1907-25 Rolls-Royce Silver Ghost

Vinnig, kragtig, stil, luuks en betroubaar

1908-27 Model T-Ford

Het tot massaproduksie gelei; meer as 15 000 000 motors is verkoop

Agtergrond: Ford-monteerbaan

1930-7 Cadillac V16 7.4-L

Wêreld se eerste en suksesvolste 16-silinderenjin

1939–vandag Volkswagen-kewer

Meer as 20 000 000 is vervaardig. Die nuwe kewer (links onder) is in 1998 bekend gestel

1941–vandag Jeep

Moontlik die bekendste motor in die wêreld

1948-65 Porsche 356

Gebaseer op Volkswagen-kewer; was die begin van Porsche se sukses

1952-7 Mercedes-Benz 300SL

Dit is die Gullwing genoem en was die eerste motor met ’n buisraam en ’n enjin met brandstofinspuiting

1955-68 Citroën DS 19

Het hidrouliese stuur, remme, 4-spoedratwisselaar en selfgelykmakende veringstelsel gehad

1959–vandag Mini

Hierdie aanpasbare en gewilde motor was ook baie suksesvol in wedrenne en tydrenne

1962-4 Ferrari 250 GTO

’n V-12 wat 224 kilowatt lewer, baie goeie sportmotor

1970-3 Datsun 240Z

’n Betroubare en bekostigbare sportmotor

1970–vandag Range Rover

Word beskou as die wêreld se beste 4-wielaangedrewe nutsvoertuig

1984–vandag Chrysler-minibus

Het gehelp om die minibusgier te begin

Thrust SSC

Op 15 Oktober 1997 het dit ’n amptelike spoedrekord van 1 228 km/h in die Black Rock-woestyn, Nevada, VSA, opgestel

[Erkennings]

Benz-motor: DaimlerChrysler Classic; agtergrond: Brown Brothers; Model T: Courtesy of VIP Classics; Rolls-Royce: Photo courtesy of Rolls-Royce & Bentley Motor Cars

Jeep: Courtesy of DaimlerChrysler Corporation; swart kewer: Courtesy Vintage Motors of Sarasota; geel kewer: VW Volkswagen AG

Chrysler-minibus: Courtesy of DaimlerChrysler Corporation; Datsun: Nissan North America; Thrust SSC: AP Photo/Dusan Vranic