Praag—Kom besoek ons historiese juweel

DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKER IN DIE TSJEGGIESE REPUBLIEK

HOE sal jy daarvan hou om ’n stad met ’n geskiedenis van meer as ’n duisend jaar te besoek—’n stad met argitektuur in die 10de-eeuse Romaanse styl, sowel as style soos Goties, Renaissance, barok, rokoko, klassiek, neoklassiek en die 20ste-eeuse Art Nouveau? Kom dan saam met ons na Praag, ’n juweel van Sentraal-Europa. Tsjeggies is allesbehalwe maklik; bring dus gerus ’n fonetiese fraseboek saam, dit sal baie handig te pas kom. Maar eerstens, waar is Praag?

Kyk na ’n kaart van Europa. Vind Berlyn, die hoofstad van Duitsland, in die ooste. Volg ’n reguit lyn ongeveer 300 kilometer suid, en die eerste groot stad wat jy op die kaart in die Tsjeggiese Republiek sal sien, is Praag, die hoofstad. Verder suid en oos sal jy Wene, Oostenryk, en dan Boedapest, Hongarye, sien. Al hierdie stede is ’n paar uur uitmekaar as jy per motor reis.

Praag is aan weerskante van die Vltavarivier (Moldau in Duitsland) geleë. Ter wille van ons besoek kan ons die sentrale deel van Praag in vyf gebiede verdeel. (Sien die kaart op bladsy 23.) Die eerste gebied is op die wesoewer, hoog op ’n heuwel. Hier sal jy die Praag-kasteel en Hradc̆any sien, die dorp wat omstreeks 1320 net buite die kasteel gestig is. Binne-in die kasteelterrein is die ontsaglike Gotiese St. Vitus-katedraal, waaraan konstruksie in 1344 begin is, maar dit is eers in 1929 voltooi. Dit is waar die kroonjuwele en die graf van prins Wenceslas gevind kan word. As jy die kasteel wil besoek, kan jy openbare vervoer gebruik of soontoe stap. Maar maak seker dat jy gemaklike skoene dra, want die pad is nogal steil! Vir besoekers aan die kasteelterrein is die merkwaardige miniatuurhuisies en die geskenkwinkels op die Goue Laan eenvoudig ’n moet (Zlatá Ulic̆ka in Tsjeggies). Dit is in die laat 1500’s vir lede van die koninklike wag gebou. Later, in die 17de eeu, het goudsmede daar gewoon. Dit is waar die naam vandaan kom.

Suid van die kasteelterrein is die Klein Buurt, Malá Strana. Een reisgids sê: “Die buurt het talle pragtige Barokpaleise en ou huise met mooi tekens.” Praag staan bekend as die Stad met ’n Honderd Toringspitse, hoewel daar baie meer is, wat ons aan ’n tyd herinner toe baie Tsjegge godsdienstig was. Hier in die Klein Buurt vind ons sommige van hierdie kerke, hoewel die bywoning deesdae in die post-Kommunistiese era maar swak is. Een van die bekendstes is die Kerk van St. Nikolaas. Konstruksie daaraan het in 1703 begin, en dit is in 1761 voltooi. Hoewel die kerk se argitekte ’n vader-en-seun-span was, het die bouwerk so lank geneem dat nie een van hulle lank genoeg gelewe het om die voltooiing daarvan te sien nie.

Oor die Vltava

Daar is ten minste sewe brûe oor die Vltava wat ’n mens na die oostekant van Praag neem. Die bekendste is die Karlsbrug (Karlu̇v Most), wat uitsluitlik deur voetgangers gebruik word. As jy nie oor hierdie brug, wat ongeveer 520 meter lank is, gestap het nie, het jy Praag nog nie beleef nie. Doen dit gerus vroeg in die oggend en in die aand. Die verskillende ligeffekte maak dit die moeite werd.

Die brug verbind die Klein Buurt aan die linkeroewer met die Ou Stad aan die oostelike regteroewer. Die Karlsbrug wemel gewoonlik van toeriste, straatkunstenaars en straatverkopers, wat alles tot die ontspanne en gesellige atmosfeer bydra. Jy sal waarskynlik ’n baie talentvolle Tsjeggiese jazzgroep hoor wat geliefkoosde New Orleans-deuntjies speel. Hulle verkoop selfs laserplate en kassette van hulle entoesiastiese uitvoerings. Op ander plekke sal jy dalk studente vind wat ’n bietjie geld probeer maak deur pragtige porseleinminiature van die bekendste geboue in die Ou Stadsplein te verkoop. Jy kan die plein, insluitende die beroemde astronomiese klok, amper herskep in jou aandenkingskabinet by die huis!

Maar kyk nou na die tientalle standbeelde van Katolieke “heiliges” aan weerskante van die brug. Soveel van die Tsjeggiese godsdiensgeskiedenis word hierin saamgevat. Hulle is oor ’n lang tydperk opgerig; van Johannes Nepomuk (1683) tot Cyrillus en Metodius (1938). Maar die treffendste figuur vir baie Bybelstudente is dié van Christus, wat uit 1629 dateer. Wat maak dit so besonders?

Daar is vergulde Hebreeuse teks al om die standbeeld wat die Tetragrammaton, vier Hebreeuse letters, insluit. Dit verteenwoordig God se naam Jehovah, wat byna 7 000 keer in die Hebreeuse Geskrifte verskyn.

Die Ou Stad sal jou werklik verras

Nadat jy die Karlsbrug oorgesteek en onderdeur die Ou Stad se brugtoring geloop het (wees op die uitkyk vir die gebeeldhoude visvanger op die oostelike fasade, Wenceslas se geliefkoosde persoonlike simbool), sal jy in die Ou Stad wees, waar jy jou kamera nie sal kan neersit nie! Die area is ’n eindelose argitektoniese fees vir die oog. As jy reguit aanloop wanneer jy van die brug af kom, sal jy in Karlstraat (Karlova) wees, wat verbind is met ’n doolhof van nou, kronkelende straatjies propvol klein winkeltjies en klante. Maar kyk om jou na die verskillende Renaissance- en barokstyle.

Terwyl jy rondwandel en jou verwonder oor wat jy sien, sal jy skielik op die Ou Stadsplein afkom, en die eerste ding wat jy moontlik sal sien, is ’n skare mense wat na ’n klok staan en kyk, veral net voordat dit die uur slaan. Dit is die Stadsaalklok, ’n fassinerende astronomiese klok. Maar moenie astronomiese akkuraatheid verwag nie. Hierdie klok is ontwerp toe mense nog geglo het dat die aarde die middelpunt van die heelal is en dat die son en die sterre daarom draai. Dit is nietemin ’n meesterstuk van die klokmakerskuns en ’n briljante stukkie ingenieurswerk.a—Sien die venster op hierdie bladsy.

Nou gaan ons na die Ou Stadsplein, wat asemrowend is met sy pragtige geboue en uiteenlopende argitektuur. Die plein is so groot dat selfs skares klein lyk daarop. Daar is baie om te sien. Neem jou tyd en raadpleeg jou reisgids om uit te vind waarna jy kyk. Daardie enorme kerk in die verte met die twee torings en talle toringspitse word die Týn-kerk genoem en dateer uit 1365. Ons het nie genoeg plek om meer te sê oor die indrukwekkende geboue in hierdie ongelooflike plein nie, soos die Golz-Kinský-paleis in die rokoko-styl.

In die middel van die plein is ’n ontsaglike monument vir die Tsjeggiese godsdienshervormer Johannes Hus (1372-1415). Hoewel hy ’n Katolieke priester was, het hy hom die misnoeë van die hiërargie op die hals gehaal omdat hy die verdorwenheid van die geestelikes blootgelê het en die verkoop van aflate gekritiseer het. Al is Hus die versekering gegee dat hy veilig sou wees as hy die Konsilie van Konstanz bywoon om sy opvattings te verduidelik, is hy as ’n ketter veroordeel en op die brandstapel verbrand.

Praag se Joodse verlede

Die vierde gebied, wat eenvoudig besoek moet word, is die Joodse Buurt, wat Josefov in Tsjeggies genoem word. Dit is in 1784 na Josef II vernoem toe diskriminasie teen die Jode afgeneem het. Een van die vernaamste besienswaardighede van hierdie buurt is die Ou-Nuwe Sinagoge. Dit is omstreeks 1270 gebou en is die oudste sinagoge in Europa wat nog gebruik word. Dit is ook een van die oudste Gotiese geboue in Praag. Jy kan in die sinagoge ingaan, en as jy mooi kyk, sal jy ’n voorbeeld van God se naam in Hebreeus vind—maar moenie foto’s probeer neem nie. ’n Wag sal jou onmiddellik van die perseel verwyder as jy dit doen, aangesien dit daar verbied word.

In dieselfde buurt kan jy deur die hekke na ’n ou Joodse begraafplaas kyk en duisende grafstene met Hebreeuse inskripsies sien. Daar naby is die Joodse Stadsaal met sy twee klokke—een met Romeinse syfers en die ander met Hebreeuse letters.

Die nabygeleë Pinkas-sinagoge “is nou ’n gedenkteken vir die 77 297 Boheemse en Morawiese Jode wat hulle lewe in die Nazi-gaskamers verloor het”. Hulle name, insluitende 36 000 Jode van Praag, is op die binnemure gegraveer.—Prague Art and History.

Die ou “Nuwe Stad”

Die laaste gebied wat ons sal besoek, is die Nuwe Stad (Nové Mĕsto). Hoewel dit die Nuwe Stad genoem word, is dit in werklikheid in 1348 deur Karl IV as ’n perdemark gestig. Die bekendste landmerk in hierdie deel van die stad is Wenceslas-plein, wat beskryf word as “die verbruikersentrum van die hedendaagse Praag”. Daar is ’n paar Art Nouveau-fasades, soos dié van die pragtige Hotel Evropa, maar die ruiterstandbeeld van Wenceslas wat in 1912 opgerig is, trek die meeste aandag.

Ons kan Praag nie besoek sonder om aan sy kultuurerfenis te dink nie, veral wat musiek betref. Besoek dus gerus die Nasionale Teater en die Staatsoperahuis. Miljoene liefhebbers van klassieke musiek het al na die “Nuwe Wêreld-simfonie” deur Antonin Dvorak geluister. Jy sal die Dvorak-museum in ’n rooi-en-geelbruin barokherehuis vind. Die erkende “vader van Tsjeggiese musiek” is Bedr̆ich Smetana, “’n komponis met ’n ware Tsjeggiese hart”, soos Franz Liszt geskryf het. Hy is veral bekend vir sy siklus van simfoniese gedigte “Má Vlast” (My tuisland) en die deel wat Vltava genoem word, ’n musikale beskrywing van die rivier wat deur Praag loop. Die Smetana-museum is op die waterfront in die Ou Stad geleë.

Daar is soveel ander dinge wat in Praag besigtig en geniet kan word! Jy moet dit self sien. Kom en beleef ’n duisend jaar van geskiedenis en kultuur!

[Voetnoot]

[Venster/Prent op bladsy 23]

Die astronomiese klok

Die klok bestaan uit drie dele. Op die uur gaan die twee vensters in die boonste deel oop sodat ’n mens ’n optog van die 12 apostels kan sien. Dit is interessant dat Judas Iskariot en Jakobus die seun van Alféus deur Paulus en Barnabas vervang is, wat nie in die Bybel onder die 12 apostels getel word nie. Net onder die apostels is ’n geraamte, die simbool van die Dood. Hy lei die apostels in deur die proses te begin. Hy lig ’n uurglas in sy linkerhand op en draai dit dan om. Ander bewegende figure is ’n haan wat kraai, ’n Turk wat sy kop skud, Ydelheid wat in ’n spieël kyk en Gierigheid in die vorm van ’n hebsugtige geldskieter.

Die astronomiese klok dui onder meer drie soorte tyd aan—ou Boheemse tyd in Arabiese syfers, ons hedendaagse tyd in Romeinse syfers en die 12-uurverdeling van dagligtyd volgens die Babiloniese stelsel. Nou verstaan jy waarom ’n mens tyd moet neem om hierdie ryklik versierde klok te bestudeer!

[Kaart op bladsy 23]

(Sien publikasie vir oorspronklike teksuitleg)

Sentrale deel van Praag

Praag-kasteel en Hradčany

Klein Buurt

Vltavarivier

Joodse Buurt

Ou Stad

Nuwe Stad

[Prent op bladsy 22]

Die Hebreeuse skrif sluit die Tetragrammaton in

[Prent op bladsy 24]

Art Nouveau-paleis met barokkenmerke

[Prent op bladsy 24, 25]

Karlsbrug

[Prent op bladsy 25]

Stadsaalkloktoring in die Ou Stad en Kerk van St. Nikolaas

[Prent op bladsy 25]

Binne-in die St. Vitus-katedraal

[Prent op bladsy 25]

Wenceslas-plein