’n Koning se soeke na wysheid

DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKER IN SPANJE

DIE 13de eeu was ’n tyd van bittere onverdraagsaamheid en uiterste geweld. Europa was verwikkel in die berugte Inkwisisie en die dodelike Kruistogte. Maar te midde van hierdie bloedige era het ’n Spaanse koning die wêreld om hom tot besinning probeer bring. Sy naam was Alfonso X, en hy is ook Alfonso die Wyse genoem.

’n Kulturele herlewing wat soms die 13de-eeuse renaissance genoem word, word aan hierdie koning toegeskryf. Hy het nuwe kennis uit verre lande na Spanje gebring. Hy het veral belangstelling getoon in die kunste, die geskiedenis, die regte en die wetenskap. Dit het ’n diepgaande invloed gehad op die kulturele ontwikkeling van Spanje sowel as die res van Europa. Maar wat dit betekenisvoller maak, is die feit dat hy, deur sy soeke, belangstelling in die Woord van God, die Heilige Bybel, bevorder het.

Alfonso het bygedra tot die stigting van ’n akademie waar geleerde Jode, Moslems en “Christene” kon saamwerk. Om hulle met hulle werk te help, het die koning een van die wêreld se eerste staatsbiblioteke gestig en gefinansier.

Alfonso was self grootliks betrokke by die opskrifstelling sowel as die samestelling van ’n groot verskeidenheid werke oor die regsgeleerdheid, die wetenskap en die geskiedenis. Hy het die ontwikkeling van die letterkunde en die poësie bevorder, gebiede waarop hy self uitgeblink het soos gesien kan word uit sy bekende cantigas.a Dit is geskryf in Gallego (Galisies), die taal wat destyds vir liriese komposisies gebruik is.

’n Skool van vertalers

Alfonso het finansiële steun aan die Skool van Vertalers in Toledo verleen. “Die koning se werk het behels dat hy die vertalers gekies het sowel as wat vertaal sou word”, verduidelik die boek La Escuela de Traductores de Toledo (Die Skool van Vertalers in Toledo). “Hy het die vertalings hersien, intellektuele debatte aangemoedig en die skryf van nuwe werke geborg.”

Die geleerdes in Toledo het eerstens ’n groot hoeveelheid Arabiese werke vertaal. Moslemgeleerdes het reeds die belangrikste werke van die Griekse, Indiese, Persiese en Siriese beskawings in Arabies vertaal. Die gevolglike skatkamer van kennis was nuttig in die Moslemgeleerdes se voortdurende ontwikkeling op die gebied van wiskunde, sterrekunde, geskiedenis en aardrykskunde. Die skool in Toledo wou op sy beurt gebruik maak van hierdie skatkamer. Hoe? Deur belangrike Arabiese werke in Latyn en Spaans te vertaal.

Nuus omtrent die prestasies van Toledo se geleerdes het na ander lande versprei. Kort voor lank het geleerde manne van universiteite in Noord-Europa na Toledo gestroom. Dit alles het ’n belangrike rol gespeel in die wetenskaplike en letterkundige vooruitgang van die Weste. Trouens, die resultate wat voortgespruit het uit hierdie ontsaglike vertaalonderneming het ’n impak op die verloop van die Renaissance gehad.

As gevolg van die werk van Toledo se vertalers kon dokters die mediese werke lees van Galenus, Hippokrates en Avicenna, wie se Kanon van Geneeskunde tot die 17de eeu as die vernaamste mediese handboek in Westerse universiteite gebruik is. Sterrekundiges kon Ptolemeus se werke lees en baat vind by Arabiese trigonometrie en die sterrekundige tabelle van el-Khowarizmi.b

Alfonso wou hê dat daardie vertalings deur gewone mense verstaan moes word. Hierdie inisiatief het Spaans as ’n wetenskaplike en letterkundige medium gevestig. Die werk waarmee Alfonso begin het, het gehelp om die algemene beskouing te verander dat Latyn die taal van geletterdheid was.

Die Alfonsynse Bybel

Die ondervinding wat die geleerdes in Toledo opgedoen het toe hulle hierdie geweldige hoeveelheid materiaal vertaal het, moes baie nuttig gewees het toe Alfonso beveel het dat gedeeltes van die Bybel in Spaans vertaal moet word. Volgens die Spaanse geskiedkundige Juan de Mariana het die koning hierdie Bybelvertaling geborg in die hoop dat Spaans daardeur verfyn en verryk sal word. Hierdie vroeë vertaling van die Bybel het ongetwyfeld bygedra tot die ontwikkeling van Spaans as ’n taal.

Die koning het die Bybel beskou as iets wat waardevol was vir die onderrigting van die mensdom. Hy het in die voorwoord van Crónica de España geskryf: “As ons dink aan die voordeel van die Heilige Skrif, sien ons dit lê in die onderrigting wat dit ons gee aangaande die skepping van die wêreld, die verskyning van die aartsvaders, . . . die beloofde koms van ons Here Jesus Christus sowel as sy lyding, opstanding en hemelvaart.”

Hy het ook toesig gehou oor die voorbereiding van die veeleisende letterkundige projek wat hy die General Estoria genoem het. Dit het ’n Spaanse vertaling van gedeeltes van die Hebreeuse Geskrifte ingesluit. (’n Vertaling van gedeeltes van die Griekse Geskrifte is later bygevoeg.) Hierdie indrukwekkende werk, wat bekend staan as die Alfonsynse Bybel (Biblia Alfonsina), was die grootste van sy soort wat in die Middeleeue beskikbaar gestel is. Dit is heelwat kere gekopieer en gedeeltelik vertaal in Portugees en Katalonies.

Die erfenis van Alfonso

Die Middeleeuse manuskripte van Alfonso se tyd het skriftuurlike kennis lewend gehou in ’n tydperk van geestelike duisternis. Danksy hierdie vertalings is belangstelling daarin gewek om die Bybel in die volkstaal te hê. Gedurende die volgende twee eeue is ander Bybelvertalings in Spaans beskikbaar gestel.

Die uitvinding van die drukpers en die onvermoeide arbeid van 16de-eeuse Bybelvertalers in Spanje sowel as ander Europese lande het die werk voortgesit wat Alfonso en sy tydgenote begin het. Mense regoor Europa kon uiteindelik ’n eksemplaar van die Bybel in hulle eie taal besit. Hoewel daar gedurende Alfonso X se heerskappy oorloë en opstande was, het sy soeke na kennis daartoe bygedra dat die meeste mense toegang tot goddelike wysheid kon kry.

[Voetnote]

[Venster/Prent op bladsy 14]

VROEË SPAANSE VERTALINGS VAN DIE BYBEL

Die werke van Alfonso X was nie die eerste wat Spaanse vertalings van gedeeltes van die Skrif ingesluit het nie. ’n Paar jaar vroeër het Hermannus Alemannus, een van die vertalers wat by die skool in Toledo gewerk het, die Psalms direk uit Hebreeus in Spaans vertaal. Ook vroeg in die 13de eeu is die Biblia medieval romanceada Prealfonsina (Pre-Alfonsynse Middeleeuse Romaanse Bybel) vertaal. (Sien foto aan linkerkant.) Dit word as die oudste volledige Spaanse Bybel beskou. Dit het ongetwyfeld ’n invloed gehad op die Bybelvertaling wat Alfonso X ’n paar jaar later geborg het.

Die geleerde Thomas Montgomery sê van hierdie Pre-Alfonsynse Bybel: “Die vertaler van hierdie Bybel het ’n bewonderenswaardige werk voortgebring wat akkuraatheid sowel as elegante taalgebruik betref. Die vertaling volg die betekenis van die Vulgaat nougeset sonder ’n oormatige gebruik van Latynse uitdrukkings of terme. Die taal is eenvoudig en duidelik, wat nodig was vir ’n Bybel wat voorberei is vir mense wat nie Latyn geken het nie.”

[Erkenning]

Bybel: Patrimonio Nacional. Real Biblioteca de El Escorial

[Prent op bladsy 12, 13]

Die standbeeld van Alfonso X by die ingang van die Spaanse Nasionale Biblioteek, Madrid

[Prente op bladsy 13]

Die koning saam met vertalers uit Toledo (bo); sy kalligrawe (onder); die Evangelie van Lukas in die “Biblia Alfonsina” (heel onder)

[Foto-erkenning op bladsy 13]

Al die foto’s behalwe die standbeeld van Alfonso X: Oronoz