Sien en hoor die “koning van horlosies”

TOE die Paleis van Westminster in 1834 deur ’n brand verwoes is, het Brittanje se politici besluit om ’n kompetisie te hou. Wie kon met die beste ontwerp vir ’n nuwe parlementsgebou vorendag kom? Die weninskrywing, deur sir Charles Barry, was ’n swierige, Gotiese paleis met ’n indrukwekkende viersydige kloktoring. Die agentskap wat na koninklike en regeringseiendom omgesien het, het die opdrag gegee dat “’n koning van horlosies, die grootste wat die wêreld nog gesien het”, gebou word.

Hierdie horlosie is een van Londen se beroemde landmerke, en sy kenmerkende klokkespel is regoor die wêreld bekend. Sy naam is Big Ben—hoewel die naam oorspronklik net na sy grootste klok verwys het. Hierdie wêreldberoemde horlosie is ’n ingenieurswonder.

’n Reuse-uitdaging

Werk aan die 96 meter hoë kloktoring het in 1843 begin. Drie jaar later het die soeke begin na ’n vakman wat ’n horlosie kon bou wat so akkuraat is dat dit nie meer as ’n sekonde per uur sou wen of verloor nie. Dit was ’n reuse-uitdaging. In ’n hoë, oop toring sou die wysers van die horlosie aan wind, sneeu en ys blootgestel word—sowel as aan duiwe wat daarop wou sit! Sulke faktore sou ’n uitwerking hê op die horlosie se pendulum, wat reëlmatig moes swaai om akkuraat tyd te hou. Terwyl deskundiges gedebatteer het oor hoe om die probleme op te los, het die horlosieontwerper Edmund Beckett Denison ’n geskikte ontwerp voorgelê, waarna ’n vooraanstaande horlosiemaker die opdrag gekry het om die horlosie te bou.

Ná twee jaar was die horlosie gereed, maar dit het ’n verdere vyf jaar in die horlosiemaker se werkswinkel gestaan en stof opgaar terwyl die bouwerk aan die kloktoring voltooi is. In dié tyd het Denison ’n toestel uitgevind wat die pendulum teen eksterne steurnisse sou beskerm en sou verseker dat die horlosie akkuraat tyd hou.

Big Ben maak sy verskyning

Toe die horlosiemeganisme gereed was, moes die klokke gegiet word. ’n Smeltery in die noordooste van Engeland het die uurklok gegiet. Dit was baie groter as wat verwag is en het meer as 16 ton geweeg! Die klok was so swaar dat dit die dek van die skip wat dit na Londen moes vervoer, beskadig het. Die skip het mettertyd daar aangekom. Nadat die klok aan wal gebring is, is dit op ’n wa vervoer wat spesiaal daarvoor gemaak is en deur 16 wit perde getrek is. Daarna is dit voor die parlementsgebou aan ’n raamwerk gehang om getoets te word.

Talle groot klokke het ’n naam, en hierdie enorme klok is Big Ben genoem. Waarom? Niemand is seker nie. Party sê dat die klok dalk vernoem is na sir Benjamin Hall, ’n groot man wat vir die Parlement gewerk het. Ander meen dat die klok vernoem is na Benjamin Caunt, ’n welbekende swaargewigbokser van daardie tyd. Hoe dit ook al sy, Big Ben—wat nie meer die naam van net die uurklok is nie—verwys nou oor die algemeen na die hele horlosie en kloktoring.

Rampspoed

Big Ben se eerste hamer was skynbaar te lig, en daarom is dit met ’n enorme hamer van 660 kilogram vervang. Maar nadat dit maande lank getoets is, het iets rampspoedigs gebeur. Die klok het gekraak en kon nie herstel word nie. Big Ben moes afgehaal word. Die metaal van die klok is gesmelt en toe weer gegiet in ’n klok wat 13,7 ton geweeg het. Menigtes het weer eens langs die strate gestaan terwyl die nuwe klok op ’n wa na die parlementsgebou vervoer is.

’n Paar maande later was die toring gereed. Etlike spanne mans het onvermoeid gewerk om Big Ben tot in die klokkamer te hys. Uiteindelik het die groot klok by die vier kleiner klokke gehang wat elke kwartier moes lui. Die swaar horlosiemeganisme is hierna geïnstalleer. Uiteindelik was die “koning van horlosies” gereed vir aksie—of so het almal gedink.

In Julie 1859 het Big Ben op die uur begin slaan. Maar hierdie prestasie was van korte duur. Aan die begin van Oktober het die groot klok weer gekraak! Dit was buite die kwessie om die klok uit die toring te verwyder. Werkers het die klok eerder ’n kwartdraai gegee sodat die hamer nie die kraak sou raakslaan nie. ’n Ligter hamer is toe geïnstalleer om toekomstige probleme te voorkom. Binne drie jaar was Big Ben weer in werking! Die kraak is nog steeds daar, en dit is wat die klok sy kenmerkende “dong”-geluid gee.

Geskiedkundige mylpale

In 1924 het die BBC, die Britse Uitsaaikorporasie, ’n permanente mikrofoon in die kloktoring geïnstalleer en Big Ben se klokkespel gereeld as die nasionale tydsein begin uitsaai. Agt jaar later kon luisteraars in die hele Britse Statebond die uitsending hoor, en vandag word Big Ben se deuntjie oral in die wêreld gehoor danksy die BBC World Service.

Al het die horlosie en die klokke die bomaanvalle van die Tweede Wêreldoorlog oorleef, het metaaltamheid in die meganisme wat die klokke laat lui, in 1976 meganiese probleme veroorsaak wat daartoe gelei het dat ’n groot deel van die klokkamer vernietig is. Die groot klok is egter nie beskadig nie, en binne ’n paar weke het dit weer eens op die uur begin slaan. Dit het nege maande geneem om die horlosie weer in werkende orde te kry.

Big Ben was ’n tyd lank die grootste horlosie in die wêreld en is nog steeds die akkuraatste meganiese stadshorlosie. Sy kenmerkende melodie is al dikwels nagemaak en word in baie lande deur klein sowel as groot horlosies gespeel. Dit is dus geen wonder dat Big Ben ’n simbool van Engeland en sy hoofstad geword het nie. Dit is waarlik ’n “koning van horlosies”!

[Venster/Prente op bladsy 18]

HOE BIG BEN AKKURAAT TYD HOU

’n Tegnikus klim drie keer per week teen die 300 trappies van die spiraalkliptrap op om die kabel met die swaar gewig wat die tydmeganisme aandryf, met die hand op te wen. Die tegnikus kyk ook of die horlosie akkuraat tyd hou. Die vier meter lange pendulum swaai elke twee sekondes. Op ’n lysie naby die bokant daarvan lê ’n paar ou pennies en halfpennies. As die horlosie tyd verloor, sit die tegnikus nog ’n muntstuk op. As dit tyd wen, haal hy een af.

[Prent]

Ou pennies help die horlosie om akkuraat tyd te hou

[Erkennings]

Horlosie wat opgewen word: AP Photo/Lefteris Pitarakis; muntstukke op lysie: Parliamentary copyright images are reproduced with the permission of Parliament

[Prent op bladsy 19]

Die groot klok (Big Ben) weeg 13,7 ton en slaan op die uur

[Erkenning]

Popperfoto/Getty Images