Gʼoeˬ siˬ ba la

Miˬyehˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ shaˬ zahˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ nehˬ nya˗eu baoˬ biꞈ nehˬ taˬ. Yeˬsuˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗euˬ gaˇ haw ngeh, tsawˇ haˬ zaˬ neh tiˬ jeˬ˗iˬ gʼeh nehˬ˗iˬ maˬ laˆ byoˆ nya˗eu shaˬ zahˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ laˆ byoˆ nehˬ nya˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, jeˬ biˇ za taˬ˗euˬ iˬ baˇ hawˇ˗eu iˬ baˇ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ shiˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu naˇ˗eu gawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ dui˗ahˇ bi buˬ˗iˇ nya˗eu baoˬ Yeˬsuˇ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu meh. (Tehˬ. 9:1-6; Maˆ. 5:12, 18, 19) Yeˬsuˇ neh jahˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ heu naˇ, “naˇ gawˇ gʼawˬ mya jeˬ”˗ahˇ laˆ saˆ taˬ nehˬ nya˗awˇ, shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ nya˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. (Tehˬ. 4:23; Yoˇ. 11:43, 44) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ laꞈ kʼoeˇ jaˬ lehˇ lehˇ ma˗ahˇ laˆ naˬ nya˗eu, nehꞈ deuˬ˗ahˇ teh doˆ nya˗eu baoˬ jiˇ ahˇ˗eu meh. (Kuˆ. 4:37-39; Luˇ. 8:2) Yeˬhawˇbaˬ Zaˬmaˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu baoˬ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ lehˇ ya siˬ˗euˬ heu naˇ gʼaˬ ahˇ dui dui laˇ miˇ˗a. Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ dzaˬ taˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ deuˬ mˇ byah nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ jah ziꞈ nya. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗awˇ jawˇ ngeh, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ teu naˆ ni jahˇ nya naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ Sahˬpaˬ geuꞈ˗awˇ, miˇ tsaˬ tiˬ siˬ siˬ lah ni˗ahˇ uˆ lahˇ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ aˇ naˆ ni jahˇ nya paˬ nga! w23.04 3-4 ¶5-7

Mehˇ nmˇ deuˬ yaw myaˬ jawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ yaw myaˬ miˇ neh, yawˬ ha˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ kuˇ nehˬ laꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Nawˇ teu loˆ˗ehˇ ya puˬ naˇ, dawˬ kʼoꞈ maˬ paˇ biꞈ mawꞈ ni aˬ cawˬ biꞈ gaˇ tehꞈ˗ehˇ naˇ haˬ naˇ haˬ˗ehˇ jawˇ mawꞈ laˇ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ lehˇ gʼeh kʼawꞈ, dawˬ kʼoꞈ maˬ biꞈ ni nmˇ taˬ gʼeh. Mehˬ bawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ dawˬ kʼoꞈ gʼawˬ mya hmˬ lehˬ hmˬ taˬ nya˗eu meh. Dahˬ beh laˇ ngeh maˬ ya biꞈ˗euˬ kʼawꞈ, aˇ nah paw dzaˬ˗ahˇ ya biꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Loꞈ˗eu nymˇgoˇ gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ ngeh aˇ deuˆ aˬ yawꞈ deuˆ yawꞈ gaˇ kawˆ daˬ ma hmˬ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ taꞈ˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ haw. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ gaˇ kawˆ teu laꞈ kʼoeˇ tiˬ tsahˇ maˬ ngeuˇ naˇ tiˬ tsahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu jaˆ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ cawˬ dawˬ kʼoꞈ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ biꞈ˗eu dawˬ tsuiꞈ yaw naꞈ ahˇ˗eu aˇ deuˇ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ taˬ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu aˇ deuˆ deuˬ˗ahˇ naˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu deuˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ jawˇ˗eu miˇ neh meh. Nymˬ˗mˇ ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ jahˇ haw˗euˬ kʼawꞈ, dawˬ kʼoꞈ maˬ ya biꞈ naˇ tawˇ neh? Dzaw˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ˗ahˇ mehˬ bawˬ maˬ beh mi naˆ˗ehˇ aˬ geu deuˆ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ mawꞈ nya lehˇ ehˇ nehˬ˗iˇ nya meh. w23.04 21-22 ¶9-10

Yoˇsehˆ Yeˬhawˇbaˬ neh ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ yaw kawˇ ma˗ehˇ mˇ caw˗euˬ meh. Teu miˇ neh muiˬ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu meh. Yoˇsehˆ nymˇ jiˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ yaw teˬ 3 poˆ Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ za˗euˬ meh. Yawˬ poˆ na luꞈ laˆ poˆ laˆ paˇ˗eu jeˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ ya mˇ kʼawꞈ ni, taˆ lehˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ mˇ caw˗euˬ meh. (Tehˬ. 1:20; 2:13-15, 19-21) Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ Yoˇsehˆ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ˗euˬ miˇ neh Maˬliˇ˗ahˇ haw piˇ nehˬ nya˗eu meh. Maˬliˇ Yoˇsehˆ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ naˆ ni yaw zeu taˬ˗awˇ aˇ poeˬ taˬ baw paˬ nga? Nymˇ sahˇ aˬ da deuˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ haw saˆ˗eu gʼaˇ duˬ, Jaˇliꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ poˆ˗eu heu neh Yoˇsehˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. Laˆ poˆ laˆ paˇ˗eu jeˬ ya mˇ˗eu kʼawꞈ ni Jaˇliꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu heu naˇ miˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ nymˇ dahˬ ziꞈ dah ni bi gʼeh˗eu meh. Sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ 20 kʼoꞈ dzehˬ ni byah laˇ˗euˬ Baˬnmˇgʼaoˬtuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ “Ngaˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ poˆ˗awˇ mˇ caw˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw dzehˬ laˇ nyaˬ. Aˬ yawꞈ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ nui ma taˬ coeˇ dzehˬ laˇ nyaˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. w23.05 21 ¶5

Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh gʼoꞈ leˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ ‘muiˬ˗eu shawˇ˗eu tsawˇ haˬ’ pyeuꞈ laˇ˗eu meh. (Mehˬ. 7:6) Ehˇ kʼawꞈ toˆ˗ehˇ nga lehˇ˗aˬ, aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ nui kʼahˇ bi shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ tiˬ jeˬ˗iˬ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗eu maˬ loˬ˗a lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ dehꞈ le˗euˬ miˇ neh, Baˬbuˇloˬ˗euˬ noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ hawˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ deuˬ˗ahˇ daˬ laˇ taˬ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ dahˬ beh˗eu muˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ˗awˇ, Neˬhaˬmiˇ Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ ngeh, Iˬsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ dehꞈ le˗euˬ zaˬ deuˬ kʼawꞈ Heˬbyehˇ dawˬ maˬ ngehˬ nya gaˇ ya mawˇ ngeh zahˬ dui dui leˇ˗euˬ meh. (Mehˬ. 6:6, 7; Neˬ. 13:23, 24) Maˇ diˇ naˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ myaˬ tiˬ paˆ Heˬbyehˇ˗euˬ dawˬ neh boꞈ taˬ˗euˬ meh. Zaˬ teu deuˬ Heˬbyehˇ˗euˬ dawˬ maˬ gʼoꞈ shaw nya naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˬ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ nya˗eu? (Eˇ. 10:3, 44) Teu miˇ neh Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ laˆ poˆ laˆ paˇ ya mˇ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ muiˬ˗eu shawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ laˆ muiˬ kʼoꞈ luꞈ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu miˇ neh laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗eu yaw awˬ meh.—Neˬ. 8:8, 9. w23.05 15-16 ¶6-7

Aˬ dui nui ma aˇ naˆ ni keuˆ˗awˇ leh jeh kʼawꞈ, yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ aˇ naˆ ni gʼaˬ leˇ kʼawꞈ, shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ maˬ ngeuˇ naˇ tiˬ jeˬ jaˆ meh siˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, “maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ maˬ noeˬ˗eu jeˬ keuˆ le nya”˗eu miˇ neh, daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗eu aˇ yamˬ maˬ jaˆ ni bi pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh. (Tsoˆ. 9:11, MS) Maˬ ngeuˇ naˇ shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ na baˬ da neh aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ baˬ laˇ nya˗eu meh. (Dawˬ. 24:10) Maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ jeˬ nehˬ˗ehˇ bi kaˬ˗iˇ nya˗eu yaw bahˬ jeˬ mˇ laˇ nya˗eu meh. (Maˆ. 7:23) Maˬ ngeuˇ naˇ gʼaˬ doeˇ doeˇ laˇ nya˗eu meh. (Tehˬ. 26:43) Coˬ˗iˇ ngeh tsawˬ tuˇ kʼoꞈ laˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Coˬ˗iˇ˗euˬ heu naˇ maˬ paˇ pyeuꞈ leˇ nya˗euˬ lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a lehˇ noeˬ taˬ. Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ dui shaˬ zahˬ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ya puˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui coˬ˗iˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˬ baˬ da neh tsawˬ tuˇ kʼoꞈ laˇ nya meh lehˇ jiˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Ga coˬ˗euˬ kʼawꞈ ni daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ˗ahˇ le keuˆ nya ni leh jeh˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ dehꞈ mawꞈ˗eu lehˇ bi mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ gaˇ le keuˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˇ naˆ ni shaˬ kʼawꞈ, nawˇ leh jeh luꞈ gaˇ Yeˬhawˇbaˬ ya mawˇ ngeh aˬ yawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu yaw duˬ baw meh. w23.05 30-31 ¶14-15

Huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ mˇ˗eu heu naˇ, tsawˇ haˬ gʼawˬ mya jeˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ nya laˇ ni maˬ ehˇ, pyuˇ yaw muiˬ˗ehˇ zmˬ nya laˇ ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ˗eu meh. (Piˆ. 4:11-13) Tiˬ poˆ na huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ˗eu dahˬ beh˗eu kuiˇ toꞈ pyeuꞈ meh. Teu naˇ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ dah laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ laˇ shaw˗euˬ naˇ, tsoˆ˗eu paw maˬ ehˇ, Beˬdeˬlaˇ gaˇ mˇ˗eu maˬ ehˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni gʼawˬ mya jeˬ lehˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ gaˇ ma dahˇ laˇ˗eu meh. Mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li deuˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ pyaˇ daˬ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh luꞈ˗eu deuˬ naˇ, “muiˬ dui dui˗eu gaˇ˗ahˇ poˆ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (1 Tiˆ. 3:1) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ maˬ geuꞈ mi na˗ehˇ aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˬ geuꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ ya leh jeh˗eu meh. Aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu deuˬ naˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ caw ba˗eu meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu caw ba˗eu deuˬ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba˗awˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ leh jeh˗eu meh. w23.12 27-28 ¶14-16

Sahˬ paˬ Yawˇshiˆ zaˬ guˬ guˬ zaˬ pyeuꞈ ngeh neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ poˆ dahˬ beh˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ siˬ nya mawꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ yaw awˬ nmˇ maˬ ngeuˇ˗a. Aˇ yamˬ teu yamˬ laꞈ kʼoeˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ byah jiˇ taˬ˗euˬ miˇ neh, muiˬ˗eu shawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ laˆ saˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ, nui kʼaˬ ya ahˇ˗eu meh. Ehˇ loꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ kʼoꞈ 20 kʼoꞈ maˬ byah laˇ mi naˆ˗ehˇ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ jaˆ˗eu zahˇ kʼawꞈ deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ dahˬ beh laˇ˗euˬ meh. (2 Laˬ. 34:1, 2) Nawˇ jiˇ Yawˇshiˆ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˇ kʼoꞈ yaw nyiˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ˗ahˇ pyehˆ tseˇ nya meh. Ngehˬ˗ehˇ pyehˆ tseˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dehꞈ ziˇ a nehˬ mawꞈ laˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ dzeuˇ ngeh, nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ aˬ jeˬ paˇ laˇ˗eu nga? Aˇ kʼoꞈ 14 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh neh iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ Luˇ˗kiˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˇ iˬ nah neh taꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ baˬ tiꞈ taˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ nui kʼahˇ shiˇ ni mˇ ma.” (Kuˆ. 12:30) Nawˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ tsehˆ taˬ naˇ guiˬ lahˬ za˗eu yaw duˬ baw meh. w23.09 11 ¶12-13

Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Teˇsaˬloˇni aˇ muˇ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ gʼeh ngeh, teu gaˇ aˇ muˇ beh˗euˬ tiˬ kʼoꞈ jiˇ maˬ byah laˇ˗aˬ siˬ. Teu miˇ neh sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ noeˬ dahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ doe laˇ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ mˇ lehˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ yaw zeu baw˗eu jeˬ˗ahˇ za geuˇ˗eu meh. Huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ ngehˬ˗ehˇ peh laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ aˬ dui aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ neh, sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ nymˬ˗mˇ naˆ maˬ tseˇ loˬ laˇ˗eu meh. Teu ngeh aˬ dui saˇ naˇ dawˬ pehˬ hmˬ hawˇ˗eu Beˬdeˬlaˇ nehˬ˗ehˇ maˬ paˇ ngehˬ cawˬ nya ni pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui nymˬ˗mˇ neh aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ yaw zeu baw˗eu uˬ taꞈ, gʼoeˇ nya gaˬ nya ni jahˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ lehˇ gʼeh˗eu maˬ kaˬ, aˬ dui saˇ tiˇ ya taˬ˗eu meh. Aˬ dui aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ haw haw˗ehˇ maˬ ya jawˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ sheuˬ gʼeh luꞈ gaˇ ya haw tsoˆ taˬ˗eu meh. Shmˇ uˬ kʼoˆ yehˇ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ˗ahˇ haw piˇ nehˬ˗eu loꞈ˗ehˇ ka kʼoꞈ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ heu jiˇ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ haw piˇ nehˬ nya˗eu meh. Aˬ dui miˇ tsaˬ neh kʼaˇ biꞈ˗euˬ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ yaw ngehꞈ yaw kuˬ pyeuꞈ meh lehˇ jah˗eu meh. (Piˆ. 3:8) Noeˬ tmˬ˗eu jeˬ heu aˬ dui˗ahˇ maˬ bi suˬ saˬ˗eu uˬ taꞈ, nui ma saˇ ni jiˇ caw ba nehˬ˗eu meh. w23.06 11-12 ¶11-12

Shaꞈ dawˇ˗eu maˬ siˬ nya˗eu zaˬ miˬ zaˬ kuˇ gaˇ ya gaˬ˗euˬ deuˬ, iˇ caw maˬ iˇ caw laˬ lehˇ ya noeˬ tsehˆ˗eu meh. Aˬ dui˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ ya noeˬ tsehˆ laˇ˗eu jaˆ meh. Aˬ dui dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ baˬ da neh yahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. “Shaꞈ dawˇ˗eu maˬ siˬ nya˗eu zaˬ miˬ zaˬ” “kʼoeˬ dawˇ˗eu iˇ cuꞈ coeˇ dzehˬ” meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Dawˬ. 9:17) “Kʼoeˬ dawˇ˗eu iˇ cuꞈ” heu naˇ aˬ jeˬ nga? Jaˇliꞈ˗ahˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ hawˇ˗eu miˬ zaˬ yuꞈ taꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ shiˬ keuˇ ni bi gʼeh laˇ˗eu iˇ cuꞈ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬ. 5:15-18) Yuꞈ taꞈ˗eu jeˬ heu naˇ, laꞈ ma dehˬ˗awˇ yuˇ taˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ hawˇ˗eu miˬ zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ meh. “Kʼoeˬ dawˇ˗eu iˇ cuꞈ” naˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Teu naˇ laꞈ ma maˬ dehˬ taˬ gaˇ ciˬ cuˇ saˆ ni dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ gaˇ ehˇ˗eu meh. Yawˬ ha neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ mawˇ˗a lehˇ kʼaˇ noeˬ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni kʼoeˬ dawˇ˗eu iˇ cuꞈ heu yaw coeˇ˗ahˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ dawˬ teu naˇ jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ maˬ mawˇ˗eu tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jaˆ˗a. Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ cawˆ iˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ kʼaˬ jawˆ ni gʼeh˗eu jeˬ maˬ paˇ jaˆ meh. Teu ngeh tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ paˇ “coeˇ” nya meh.—1 Gawˇ. 6:9, 10. w23.06 22-23 ¶7-9

Aˇ yamˬ myahˇ laˇ ngeh, guiˬ lahˬ yaw beh loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ shaˇ ni, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu laˬ kʼaˬ maˬ cehˇ ni pyeuꞈ laˇ naˇ tawˇ neh? Yeˬhawˇbaˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ maˬ paˇ biꞈ nehˬ laꞈ ngaˇ lehˇ taˬ noeˬ siˬ. Aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh nui ma gʼaˬ kʼaˆ laˇ˗eu baw˗eu loꞈ˗ehˇ, nui ma gʼaˬ baˬ laˇ˗eu jiˇ baw˗eu meh. Nawˬ˗ahˇ gʼaˬ baˬ laˇ shaw˗euˬ naˇ, gʼaˬ kʼehˇ Pawˆluˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ nya meh. Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu leh jeh dui dui kʼawꞈ, tiˬ poˆ na˗aˬ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu nui ma shaˬ dehꞈ maꞈ dehꞈ˗eu jiˇ baw˗eu meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yaw awˬ˗ehˇ ya ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maˬ mˇ mawꞈ kʼawꞈ, nui ma aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ luꞈ kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ byah ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ meh. Maˬ byah kuꞈ˗eu nawˬ˗euˬ nui noeˬ nui ma˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ taˬ noeˬ tsehˆ. Nui ma aˬ jeˬ lehˇ pyeuꞈ luꞈ kʼawꞈ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ˗eu lehˇ ya noeˬ tsehˆ taˬ˗eu meh. Yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ maˬ naˬ leˇ ni mˇ daˆ leꞈ naˇ, nui noeˬ nui ma paˇ laˇ nya˗awˇ laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ nya˗eu meh.—1 Gawˇ. 9:16. w24.03 11-12 ¶12-13

Aˬ dui˗euˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ˗euˬ jawˇ duˬ jawˇ zaˇ, dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ maˬ duˇ leˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ jawˇ˗eu meh. (2 Gawˇ. 6:11-13) Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗eu heu neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ nya dzehˬ laˇ˗eu meh. Huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ aˇ yamˬ beh laˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nehˬ˗eu nga? Baˬbuˇloˬ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ deuˆ laˇ ngeh, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Ngaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗oˇ, kuˆ lawˆ˗ahˇ uˇ leˇ˗awˇ laˇ gʼoˆ kaꞈ tehˬ˗awˬ. Miˬyehˇ nui ma pehˇ˗eu jeˬ iˇ dzeuˇ ngeh keuˆ ni, dzuˇ zaꞈ˗awˇ jawˇ tawˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yaˇ. 26:20) Huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ keuˆ le ngeh, aˬ dui nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ ya mˇ caw˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. w23.07 6-7 ¶14-16

Gaˇ kahˇ dahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ teˇ doˆ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ya naˇ haˬ-eu meh. ‘Ngaˇ gaˇ kahˇ dahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ laˆ tsaˬ˗eu uˬ taꞈ, oˇ oꞈ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ cawˬ haw ngaˇ laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ yawˬ ha˗euˬ nui ma tehꞈ˗ehˇ geuꞈ˗awˇ, aˬ cawˬ˗euˬ laꞈ oˆ maˬ jawˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ cawˬ˗ahˇ yawˬ ha mˇ˗eu loꞈ˗ehˇ mˇ ni ka tiˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya laˬ? Aˬ cawˬ ehˇ gaˇ naˇ haˬ nehˬ miˇ˗a laˬ? Gʼeh nya naˇ ngaˇ aˬ cawˬ˗euˬ nui noeˬ nui ma geuꞈ nehˬ miˇ˗a laˬ?’ Aˬ dui gaˇ kahˇ dahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ ngehˬ˗ehˇ pyeuꞈ naˇ ngehˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. Dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, aˬ yawꞈ gaˇ yawꞈ haw tsaˬ˗awˇ gaˇ kahˇ dahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ bi shaˬ laˇ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ naˇ laˇ gawˇ laˇ˗awˇ, aˬ dui jawˇ luꞈ˗eu jawˇ kʼahˬ˗ahˇ mˇ dzaˬ kʼawꞈ dawˇ˗eu shaˬ laˇ˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ duiˬ lehˇ deuˬ˗eu miˇ kʼahˬ poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Tsoˆ. 9:11) Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ laꞈ kʼoeˇ poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu heu jiˇ aˬ dui˗ahˇ lawˬ haw laˇ˗eu tiˬ jeˬ jiˇ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, nui noeˬ nui duˇ heu 4 hmˬ˗ahˇ mˇ caw naˇ laˆ poˆ laˆ paˇ caw˗eu yaw awˬ meh. (1) Kʼaˇ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ ha geuꞈ. (2) Mehˬ hu paw haw tsoˆ taˬ. (3) Yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ noeˬ. (4) Aˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ. w23.07 21-22 ¶7-8

Daˬyeˬlaˇ yawˬ ha˗euˬ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ neh gaˇ mahˇ kaˬ gaˇ jaˆ˗eu Baˬbuˇloˬ˗ahˇ bi nyehꞈ laꞈ ngeh zaˬ guˬ tehꞈ˗aˬ siˬ. Baˬbuˇloˬ˗euˬ yaw huiˬ yaw mahˇ deuˬ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ “laꞈ nyiˇ aˇ gʼehˇ˗ahˇ” haw˗awˇ ya leˇ shaw˗euˬ meh. Daˬyeˬlaˇ naˇ “tsawˇ haˬ aˇ gʼehˇ muiˬ”˗eu uˬ taꞈ, aˇ jeuˬ aˇ ca jiˇ yaw huiˬ yaw mahˇ aˇ jeuˬ aˇ ca pyeuꞈ˗eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 16:7) Teu miˇ neh Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ Baˬbuˇloˬ˗euˬ haw nymˇ˗ahˇ gaˇ bi mˇ˗eu gʼaˇ duˬ dzaw nehˬ˗euˬ meh. (Daˬ. 1:3, 4, 6) Yeˬhawˇbaˬ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ gaˬ˗eu heu naˇ, Daˬyeˬlaˇ gaˬ laˇ paˬ˗ehˇ dehꞈ˗eu miˇ neh meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ Noˇaˬ hawˇ˗eu Yawˇbaˆ maꞈ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh, teu ngeh Daˬyeˬlaˇ˗euˬ aˇ kʼoꞈ 20 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni tehꞈ˗aˬ siˬ. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ gʼawˬ mya kʼoꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ uˬ duˬ tahˬ laꞈ˗euˬ Noˇaˬ hawˇ˗eu Yawˇbaˆ maꞈ loꞈ˗ehˇ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw˗eu meh. (Beh. 5:32; 6:9, 10; Baˆ. 42:16, 17; Yeˬ. 14:14) Daˬyeˬlaˇ ziˇ jiˇ ngeh keuˆ ni Miˬyehˇ˗euˬ nui gaˬ˗ahˇ za˗euˬ meh.—Daˬ. 10:11, 19. w23.08 2 ¶1-2

Nawˇ nymˇ tiˬ nymˇ zeuˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ ngeh mehˬ hu paw nawˬ˗euˬ nymˇ pyeuꞈ laˇ˗eu nymˇ teu nymˇ˗ahˇ yawˬ jeˬ na luꞈ yaw muiˬ˗ehˇ haw˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ gui˗awˇ pyehˆ tseˇ ngeh teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu meh. Nawˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ tehˬ law baw law˗ehˇ gui naˇ, “Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ dzaw dahˬ ya beh˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ” tehꞈ˗ehˇ ya dzaw˗eu tehꞈ meh. (Heˬ. 5:12) Teu miˇ neh nymˇ laꞈ kʼoeˇ le ahˇ˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw˗eu loꞈ˗ehˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ gʼoˆ shaw nya˗eu gʼaˇ duˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ ya pyehˆ tseˇ˗eu meh. Pyehˆ tseˇ nya˗eu kʼaˇ muiˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ taꞈ˗eu nga lehˇ haw. Nawˇ jah˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ gʼoˆ shaw nya ni leh jeh˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, aˬ jeˬ miˇ neh jah˗eu lehˇ gʼoˆ shaw nya ni jiˇ ya leh jeh˗eu meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ˗ahˇ yawˬ paw na luꞈ gʼoˆ shaw˗eu gʼaˇ duˬ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ naꞈ suiˇ ni gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya pyehˆ tseˇ˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Ka li zaˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ ‘aˇ naˆ ni huiˬ, aˇ naˆ ni mahˇ˗awˇ, aˇ naˆ ni naꞈ, aˇ naˆ ni goˇ˗eu gaˇ kawˆ, gʼoˆ shaw nya’ ni Jaˇliꞈ pyehˆ tseˇ˗eu leh jeh lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nui jah˗euˬ “dawˬ pehˬ” ziꞈ dah ni gʼeh laˇ˗eu meh. (Peˇ. 3:14-19) Aˬ dui jiˇ toˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu meh. w23.10 18 ¶1-3

Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ nui ma mahˇ˗eu yaw myaˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ahˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ haw˗awˬ tawˇ. Yaw jeˬ ma jeˬ, Daˬbiˇ nyiˇ ngeh neh Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ sahˬ paˬ geuꞈ˗eu lehˇ bi tseˇ˗euˬ kʼawꞈ, sahˬ paˬ ya geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ naˇ gʼawˬ mya kʼoꞈ ya dawˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Suˇmoˬ hawˇ˗eu Aˬnaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ jiˇ ahˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Meˬsiˇya˗ahˇ dawˬ ba jawˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗euˬ meh. (Luˇ. 2:25, 36-38) Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ ngeh ‘Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma mahˇ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ yawꞈ maꞈ nui ma mahˇ˗eu baˬ da neh aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?’ lehˇ ehˇ˗eu naˇ haˬ˗eu jeˬ heu˗euˬ dawˬ kʼoꞈ˗ahˇ poˆ. Kʼoeˇ naˇ nui ma maˬ mahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ neh jiˇ aˬ dui dzaw geuꞈ nya meh. (1 Saˬ. 13:8-14) Aˬ dui ‘Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ miˇ neh nui ma maˬ mahˇ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ nui ma maˬ mahˇ˗eu baˬ da neh aˬ jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ nga?’ lehˇ naˇ haˬ nya meh. w23.08 25 ¶15

Gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ baˬ da neh maˬ kaˬ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah maˬ caw teh ni maˬ gʼeh˗a. Gaˇ kawˆ heu Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ maˬ gʼoˆ shaw nya˗eu gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na ngehˬ ngeh pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. (Yoˇ. 6:68) Zaˬ lahˇ gʼawˬ mya gʼaˬ Yeˬsuˇ dzawˇ mehˬ nehˬ gaˇ jiˇ maˬ naˇ haˬ duˬ ni byehˇ dzeh˗awˇ cah˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh˗aˬ. Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ˗awˇ Yeˬsuˇ jawˇ gaˇ tehꞈ˗ehˇ “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu dawˬ” jaˆ meh lehˇ ehˇ˗eu meh.Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ nui deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ byehˇ dzeh meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ nawˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ gʼoꞈ laˇ meh, saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ meh, lehˇ ngaˇ jah ma lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇ. 22:31, 32) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ “nui ma keuˆ kʼawꞈ, gʼawˇ mawˇ gʼaˬ baˬ meh” lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Kuˆ. 14:38) Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya nya lehˇ pyehˇ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ noeˬ tmˬ luꞈ˗a siˬ. Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gʼaˬ naˇ Beˬtuˆluˆ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ gaˇ bi mawˇ˗iˇ˗euˬ meh. (Kuˆ. 16:7; Luˇ. 24:34; 1 Gawˇ. 15:5) Teu ngeh nui ma cawˆ dui dui luꞈ˗eu Beˬtuˆluˆ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ dui dui leˇ˗euˬ yaw duˬ baw meh. w23.09 22-23 ¶9-10

Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ jah˗eu deuˬ˗euˬ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗awˇ dehˬ kaˬ nehˬ˗euˬ meh. Iˬ baˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ paˇ ahˇ meh lehˇ haw˗eu meh. (Ceuˬ. 32:1, 2) Jah˗eu jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ taˬ kʼaˇ maˬ za˗eu tsawˇ haˬ hawˇ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ lehˇ sawˇ˗eu meh. Aˬbyaˬhaˬ hawˇ˗eu Daˬbiˇ uˬ taꞈ, saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ nui deuˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ lehˇ bi sawˇ˗euˬ kʼawꞈ, maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ luꞈ˗a siˬ. Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ jah˗eu jeˬ˗ahˇ hawˇ˗awˇ neh iˬ baˇ taˬ kʼaˇ maˬ za˗eu deuˬ lehˇ sawˇ˗eu meh. Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ tahˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ naˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ iˬ baˇ taˬ kʼaˇ maˬ za˗eu deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ mawˇ duˬ laˇ˗eu meh. (Peˇ. 2:12) Gʼaˬkʼehˇ Pawˇluˆ neh Loˇmaˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu gʼaˇ duˬ naˇ, nui jah ahˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Aˬbyaˬhaˬ hawˇ˗eu Daˬbiˇ jah˗eu jeˬ ziꞈ˗eu miˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ cawˬ ya pyeuꞈ˗euˬ meh. Aˬ dui jiˇ nui jah ahˇ naˇ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ nya˗eu meh. w23.12 3 ¶6-7

Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gʼaˇ duˬ gʼaˬ maˬ ehˇ, aˇ yamˬ maˬ ehˇ, pyuˇ shuiˇ maˬ ehˇ, lawˇ nehˬ˗eu muiˬ dui dui˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu heu neh aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ ya tahˬ˗eu guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a lehˇ mˇ mawˇ nya meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ neh Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ jiˇ leˇ dzaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ ngeh aˬ myah luꞈ ya mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Heˬ. 10:22-25) Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu, tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu, mehˬ bawˬ˗ahˇ˗iˇ˗eu, ‘Sahˬpaˬ Miˬyehˇ yaˇ kʼaˬ daˇ le˗eu aˇ nah dawˬ peh peh le˗euˬ siˬ luꞈ mawˇ luꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼaˬ biꞈ tehˇ tehˬ˗eu’ heu deuˬ pyeuꞈ meh. Gaˇ kawˆ teu naˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Aˬ dui Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ nyiˬ poˆ byah ni “Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ gaˇ ya mawˇ˗eu meh. (Pah. 19:10; 22:9) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ huiˬ dui dui˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu naꞈ suiˇ ni gʼeh˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ taˬ˗awˇ, huiˬ dui dui˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ ya tahˬ gaˇ aˇ poeˬ taˬ baw luꞈ˗uˇ. w23.10 29 ¶17-18

Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ ‘tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ daˆ leꞈ’ mawꞈ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ neh “tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ coꞈ˗iˇ tehꞈ˗a” lehˇ saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya noeˬ taˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 24:12) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ maˬ paˇ gaˬ meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗eu jeˬ maˬ ahˇ˗eu Saˬdaˬ neh uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu miˇ neh teu deuˬ˗euˬ nui noeˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ bi nyawˬ laˇ ni ya yahˇ˗eu meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ teu˗ahˇ shaˇ noeˬ haw ngeh, aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ gaˬ luꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga lehˇ ehˇ˗eu naˇ haˬ˗eu jeˬ heu˗ahˇ ja sawˇ ma. Aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ jeˬ paˬ pyeuꞈ laˇ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ maˬ gaˬ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (2 Gawˇ. 8:8) Gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ “dawˬ tawˆ luꞈ kʼoeˇ taˆ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ˗aˬ, naw maꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ziꞈ dah ni gaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗aˬ, myaˬ dui dui˗eu iˬ baˇ˗ahˇ dehˬ kaˬ zaꞈ nya˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Beˬ. 4:8) Teu miˇ neh aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ ya mawˇ ngeh maˬ ehˇ, mehˇ nmˇ deuˬ aˬ dui˗ahˇ laˆ naˇ nehˬ laꞈ ngeh maˬ ehˇ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ mˇ kʼoꞈ nehˬ˗eu teu naˇ, aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ maˬ gaˬ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. w23.11 10 ¶12-13

Aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ gaˬ naˇ, aˬ dui Yeˬsuˇ neh tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ caw luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ gʼoeˇ dzehˬ˗eu heu naˇ yaw lehˬ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬsuˇ jiˇ aˬ yawꞈ gʼoeˇ dzehˬ˗eu zaˬ lahˇ jawˇ yaꞈ˗euˬ meh. (Yoˇ. 13:23; 20:2) Ehˇ kʼawꞈ Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ “Ka li˗ahˇ jah˗eu tsawˇ haˬ cawˬ cawˬ gaˬ˗awˬ gʼoeˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗awˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ gaˬ˗awˬ lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh(1 Beˬ. 2:17) Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ “tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ keuˆ ni ziꞈ dah ni gaˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Beˬ. 1:22) “Ziꞈ dah ni gaˬ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu dawˬ naˇ, aˬ myah myah naˆ maˬ tseˇ gaˬ gaˇ ehˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ aˬ dui˗ahˇ laˆ deuˬ laˆ naˇ laˇ ngeh, aˬ myah myah naˇ aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu naˆ maˬ tseˇ laꞈ poˆ poˆ kʼoꞈ nehˬ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ Miˬyehˇ naˇ laˆ poˆ poˆ kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ya leˇ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ meh. (Yoˇ. 18:10, 11) Beˬtuˆluˆ “aˬ cawˬ yaw doeˇ jahˇ laˇ gaˇ yaw doeˇ taˬ jahˇ kʼoꞈ nehˬ. Aˬ cawˬ yaˬ kʼehˇ yaˬ laˇ gaˇ yaˬ kʼehˇ maˬ yaˬ kʼoꞈ nehˬ˗ehˇ, Miˬyehˇ guiˬ lahˬ biꞈ nehˬ ni dawˬ ngehˬ gʼeh nehˬ˗awˬ” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (1 Beˬ. 3:9) Ziꞈ dah ni gaˬ˗eu jeˬ heu yaw muiˬ jeˬ hawˇ˗eu gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ ni bi laˆ noeˬ luꞈ˗uˇ. w23.09 28-29 ¶9-11

Zaˬ tiˬ gʼaˬ kawˇ ma˗ehˇ huiˬ laˇ gaˇ ya mawˇ ngeh zahˬ leˇ nya˗eu meh. Heu naˇ aˬ yawˇ yawꞈ huiˬ laˇ gaˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ noeˬ dahˇ doe laˇ˗eu Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗eu heu naˇ, saˇ suˬ ni aˬ yawˇ yawꞈ pyeuꞈ laˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. (1 Gawˇ. 13:11; Heˬ. 6:1) Noeˬ dahˇ doe laˇ˗eu gʼaˇ duˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ ya gʼoeˇ˗awˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ ya jaˆ˗eu meh. Aˬ dui muiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ ahˇ laˇ ni leh jeh gaˇ, maˇ diˇ zmˬ˗iˇ nya˗eu nui gahˇ deuˬ dzaw geuꞈ gaˇ, mehˬ hu paw˗euˬ gaˇ gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ gaˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi caw ba˗eu loˬ meh. (Dawˬ. 1:5) Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ zaˬ yo aˬ li hawˇ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ lehˇ beh˗euˬ meh. (Beh. 1:27) Zaˬ yo aˬ li hawˇ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ mawˇ do maˬ duˇ leˇ˗eu tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a. Maˬ duˇ leˇ˗eu nui jeˬ gʼawˬ mya jiˇ paˇ jaˆ˗a siˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬhawˇbaˬ zaˬ yo aˬ li hawˇ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ˗euˬ gaˇ lehˇ laˆ baw taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh gaˇ deuˬ˗ahˇ mˇ pyeuꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ hawˇ˗eu bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ ya ahˇ˗eu meh.—Beh. 2:18. w23.12 18 ¶1-2

Yeˬsuˇ aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗euˬ tsawˇ myahˇ bi zmˬ mawꞈ ngaˇ laˬ? Bi zmˬ mawꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ zahˇ mehˬ˗eu saˬ laˬ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ maˬ kuˇ kʼmˬ˗a lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ maˬ tsaˬ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ baˬ da neh Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ maˬ ja ceuˬ ni maˬ gʼeh˗aˬ. Yeˬsuˇ neh Geˬlaˬsaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu aˬ li tiˬ gʼaˬ˗ahˇ uˇ leˇ taˬ˗euˬ nehꞈ teh doˆ nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Kʼoeˇ gaˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya siˬ ngeh, guˆ˗eu miˇ neh Yeˬsuˇ˗ahˇ meuˬ˗ahˇ neh doˆ˗iˇ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ meuˬ˗ahˇ neh ya doˆ˗iˇ˗euˬ meh. (Kuˆ. 5:16, 17) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ teu gaˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ bi siˬ nya mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ li heu gʼaˬ˗ahˇ, aˬ yawꞈ neh aˬ jeˬ mˇ nehˬ˗euˬ lehˇ maˬ ngeuˇ ni Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ jeˬ mˇ nehˬ˗euˬ lehˇ aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ iˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Kuˆ. 5:19) Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ bi jahˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui miˇ kʼahˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ bi siˬ nya mawꞈ˗eu ma. (Tehˬ. 24:14; 28:20) Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, aˬ dui˗euˬ Sahˬ paˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. w24.02 10 ¶10

Aˬ dui aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ yamˬ saˇ ka pyeuꞈ˗eu shaˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ ya jawˇ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ dui dui miˇ˗a. Miˇ tsaˬ heu siˬ tiˬ nah saˇ˗i tiˬ nah doeˇ laˇ luꞈ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ nymˇ jiˇ loꞈ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu nui jah taꞈ˗awˇ mehˬ bawˬ gm˗eu mehˇ nmˇ deuˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 133:1) Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu nymˇ jiˇ za nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Peˇ. 5:33–6:1) Kʼoeˇ naˇ Miˬyehˇ aˬ dui maˇ diˇ nui saˇ oꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, noeˬ siˬ noeˬ mawˇ nya˗eu jeˬ hawˇ˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh ya mˇ daˆ leꞈ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, tiˬ poˆ na aˬ cawˬ aˬ dui˗ahˇ ngehˬ deuˬ mˇ deuˬ laˇ nya˗eu miˇ neh meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui mˇ lehˬ ngeh jiˇ nui ma cawˆ laˇ nya˗eu miˇ neh meh. Gaˇ kawˆ aˬ yawꞈ tiˬ kawˆ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ yaw myaˬ poˆ mˇ lehˬ naˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ meh. Aˬ dui (1) mehˇ nmˇ deuˬ nui ma laˆ cawˆ nehˬ laꞈ ngeh, (2) yawˬ ha˗euˬ nymˇ dahˬ nui ma laˆ cawˆ nehˬ laꞈ ngeh, (3) aˬ dui yawˬ ha baˬ da neh nui ma ya cawˆ ngeh, heu loꞈ˗ehˇ ya puˬ ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ nui ma gʼawˬ mahˇ ni ya taˬ˗eu meh. w24.03 14 ¶1-2

Aˬ dui tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ huiˬ gʼeh˗eu leh jeh˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu Dzaw nymˇ˗ahˇ daˆ˗iˇ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ loˬ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ pawˇ˗iˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, ya gaˬ˗eu meh. Yehꞈ laˇ naˇ nawˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ pyaˇ daˬ taˬ nya˗eu meh. Aˬ myah myah naˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ huiˬ˗eu gʼaˇ duˬ nui ma keuˆ dui dui˗eu meh. (Kʼehˇ. 16:9) Nawˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ jahˇ nya naˇ tawˇ neh? Aˬ jeˬ lehˇ gʼeh kʼawꞈ, mehˇ nmˇ nui deuˬ loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ nya nya lehˇ noeˬ˗awˇ gʼaˬ taˬ baˬ. Aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, oˇ coeˇ˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ˗eu heu meh. (Tehˬ. 10:22) Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ yawˬ ha kʼaˇ gʼeh nya˗eu tiˆ˗ahˇ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ya haw teˬ˗a. Teu naˇ nawˇ iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ gʼaˬ˗euˬ naˇ kʼah Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ nya˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Ceuˬ. 26:1. w24.03 10 ¶11

Mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ naˇ, aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 86:5) Teu miˇ neh aˬ dui mˇ lehˬ˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ maˇ diˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ ma lehˇ ehˇ˗eu saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ aˬ dui jah ziꞈ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ naˇ gaˇ kahˇ dahˇ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ meh lehˇ ya noeˬ mawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ naˇ aˬ dui maˬ gʼeh nya gaˇ keuˆ ni tiˬ jawˇ˗i maˬ shaˇ˗a. Kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ mˇ˗euˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ shaˇ noeˬ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ uˬ taꞈ gʼawˬ mya kʼoꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh dui dui˗awˇ mˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ aˇ heˇ laˇ ehˇ gʼaˬ naˆ ni kaˬ gaˇ cah cah˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗awˇ, aˇ muˇ beh beh˗ehˇ cah˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ, aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ yaw beh loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ nya ni pyeuꞈ˗iˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui kʼahˇ maˬ shiˇ˗a lehˇ noeˬ ngaˇ laˬ? Maˬ noeˬ˗a. Pawˇluˆ aˬ yawꞈ yawˬ ha kʼaˇ mˇ nya˗eu jeˬ mˇ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 28:30, 31) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ biꞈ˗eu jeˬ jiˇ poˆ laˇ paˇ laˇ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh mˇ˗eu heu meh. w24.03 27 ¶7, 9

Yeˬsuˇ neh guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ zaˬ lahˇ deuˬ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh, tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ myah luꞈ gaˇ myaˬ˗awˇ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ jawˇ gaˇ aˬ myah luꞈ oe˗eu miˇ neh, Yeˬsuˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu aˇ yamˬ biˇ doˆ taˬ˗euˬ meh. (Kuˆ. 6:31, 45, 46) Yeˬsuˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ guiˬ lahˬ yaw muiˬ muiˬ˗ehˇ shaˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ uˬ shawˬ yaw naꞈ˗ehˇ tuˇ˗eu meh. Tiˬ poˆ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ Yeˬsuˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ maˬ noeˬ tsehˆ˗eu mi naˆ˗ehˇ uˬ ciꞈ miˇ lah˗ehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ meh. (Luˇ. 6:12, 13) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ luiˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ, dehꞈ saˬ saˬ ngeh miˇ guiˬ lahˬ shaˇ dui dui˗euˬ meh. (Tehˬ. 26:39, 42, 44) Yeˬsuˇ neh mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ jeˬ heu naˇ, aˬ dui gaˇ aˇ naˆ ni myaˬ kʼawꞈ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ ya laˆ baw taˬ˗eu lehˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni, aˬ myah luꞈ guiˬ lahˬ shaˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ ya laˆ baw taˬ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ uˬ shawˬ yaw naꞈ˗ehˇ ya tuˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, maˬ ngeuˇ naˇ uˬ ciꞈ paw jeˬ nah ui cuiˆ na ya yuꞈ ga˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ laꞈ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ heu˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. w23.05 3 ¶4-5

Jaˇliꞈ dawˬ tsuiꞈ puiˇ kʼawˬ˗eu paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ “shehˆ ahˇ” lehˇ ehˇ˗eu Jaˇliꞈ heu deuˆ˗euˬ dawˬ heu dawˬ˗ahˇ “yoeˇ ka luꞈ˗eu lawˇ gawˆ” lehˇ pah mehˬ taˬ˗euˬ meh. Heu loꞈ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu lehˇ mawˇ laˇ˗eu meh. Tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Yuˇ. 1) Gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ “Aˬda Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu gaˇ kawˆ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu miˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lehˇ myahˇ nehˬ laꞈ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗awˇ, tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗euˬ nui noeˬ nui ma˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (1 Yoˇ. 3:1) Yeˬhawˇbaˬ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ gaˬ nga laˬ? Maˬ, maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ jiˇ gaˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ maˇ jawˆ bi siˬ laˇ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Ka kʼoꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Boeˬ boeˬ luˆ luˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui˗ahˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ gaˬ nya˗eu maˬ paˇ jawˇ meh.—Yoˇ. 3:16; Maˆ. 5:8. w24.01 28 ¶9-10

Heu deuˆ˗ahˇ Daˬbiˇ˗ahˇ guˆ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Daˬbiˇ shiˇ kʼawˇ keuˆ le taˬ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ nehˬ˗eu lehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ˗eu meh. Aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ ka kʼoꞈ nehˬ laꞈ meh lehˇ Daˬbiˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Daˬbiˇ˗ahˇ Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ sahˬ paˬ bi geuꞈ ma lehˇ ehˇ taˬ dzeuˇ˗euˬ miˇ neh meh. (1 Saˬ. 16:1, 13) Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ byah laˇ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jeˇ jahˇ nehˬ˗eu lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ shaˬ zahˬ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ bi jaˆ ni laˆ piˇ nehˬ gaˇ maˬ noeˬ tmˬ. Aˬ dui haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu maˬ kaˬ, miˇ shuiꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ shaˬ zahˬ heu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ nehˬ jiˇ meh. (Yaˇ. 25:7-9) Yeˬhawˇbaˬ naˇ Beh˗euˬ yaw sahˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh baoˬ ahˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ nya˗awˇ, naˇ˗eu gawˇ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ laˆ saˆ taˬ nehˬ nya˗eu uˬ taꞈ, muiˇ˗eu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ nehˬ nya˗eu meh.—1 Yoˇ. 4:4. w24.01 6 ¶12-13

Aˬ jeˬ miˇ neh a nehˬ˗awˇ, iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ poˆ kʼoꞈ. Nawˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ teu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw jawˇ mawꞈ˗eu miˇ neh meh. Yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ poˆ mawˇ shaw˗euˬ ma lehˇ nawˬ˗ahˇ bi jah ziꞈ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ shaˇ noeˬ poˆ kʼoꞈ. Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ˗ahˇ ya siˬ nya laˇ ngeh tiˬ jawˇ, mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw zeu baw laˇ˗awˇ gaˬ laˇ˗euˬ meh. Nawˇ nui jah ahˇ laˇ˗awˇ, iˬ baˇ noeˬ poˆ mawꞈ laˇ˗euˬ uˬ taꞈ, maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ byehˇ dzeh mawꞈ laˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Miˬyehˇ nui ma tsaˬ˗eu jeˬ˗ehˇ dehꞈ mawꞈ laˇ˗awˇ, Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ ngaˇ lehˇ ya siˬ ngeh tiˬ jawˇ nui ma saˇ laˇ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 32:2) Kʼoeˇ gaˇ neh naˇ mehˬ bawˬ˗ahˇ daˆ laˇ˗awˇ, ya siˬ˗euˬ jeˬ aˬ cawˬ˗ahˇ dzawˇ gaˬ dahˬ beh laˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ nawˇ a nehˬ˗awˇ iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ˗awˇ, nymˬ˗mˇ naˇ nawˇ Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗awˇ, dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu gaˇ ma˗ahˇ cah luꞈ˗eu meh. Cah daˆ leꞈ˗eu lehˇ jiˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 7:13, 14) Aˬ dui ziꞈ dah ni yawꞈ daˆ leꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ daˆ leꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw daˆ leꞈ kaˇ˗euˇ. w23.07 17-18 ¶14; 19 ¶19

A nehˬ ngeh dzaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗eu heu naˇ, nawˬ˗ahˇ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh deuˆ gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˇ nymˇ dahˬ baw dzeuˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ niˇ gʼa maˇ laˬ? Nawˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ jahˇ lehˇ Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ miˇ neh, nawˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ jahˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ dahˬ beh ngeh neh maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ nui kʼahˇ heu maˬ bi ahˇ laˇ naˇ, teu nehˬ˗ehˇ gʼaˬ doeˇ doeˇ doeˇ˗ehˇ deuˆ ceh ceh˗eu maˬ paˇ loˬ meh. “Haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gaˇ ma˗ahˇ” iˇ˗eu maˬ paˇ loˬ meh. (Dawˬ. 4:14, 15) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ mˇ ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh, aˬ dui jiˇ Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ aˬ dui neh a nehˬ taˬ˗euˬ mˬ taˆ Aˬda maˬ ya leˇ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ maˬ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, maˬ ha geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, ya noeˬ tsehˆ taˬ˗eu meh. (Tehˬ. 4:10; Yoˇ. 8:29) Shaˬ zahˬ hawˇ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah aˬ myah luꞈ caw teh mawꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ bi za˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. w24.03 9-10 ¶8-10