Tseˇ siˬ ba la

Tiˬ poˆ na nawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ shaˇ noeˬ haw maˬ loˇ? Sahˬ paˬ Daˬbiˇ kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ haw˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ “nawˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ nya ni ngaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ” lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 51:12) Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu kʼawꞈ tiˬ poˆ na˗aˬ, ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ dui˗ahˇ kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui dehꞈ le ngeh neh ehˇ dawˬ˗ahˇ leuˇ mawꞈ˗eu nui ma dehꞈ ahˇ le˗euˬ miˇ neh meh. Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ bi puiˬ˗eu gʼaˇ duˬ, maˬ tsehˆ leˇ ni leh jeh˗eu meh. (2 Gawˇ. 11:3) Smˇ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, aˬ dui tiˬ jawˬ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ myaˬ myaˬ ni naˇ, ehˇ dawˬ leuˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui ma pyeuꞈ˗eu “yaw sahˇ kʼoeˇ˗aˬ, nymˬ˗mˇ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗eu deuˬ˗ahˇ uˆ lahˇ luꞈ˗eu meh.” (Peˇ. 2:2) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ neh uˆ lahˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ deuˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ˗euˬ iˬ baˇ mˇ mawꞈ˗eu nui ma nehˬ˗ehˇ ya deuˆ ceh ceh˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, Saˬdaˬ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ nyehꞈ suꞈ laˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ ya deuˆ ceh ceh˗eu meh. w23.10 6 ¶1

Aˬ dui Yeˬsuˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ iˇ cuꞈ˗ahˇ aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ laˆ pyeuꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Taˬ aw˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ neh jahˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ˗aˬ. Maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ aˬ jeˬ mˇ˗eu maˬ kaˬ tiˬ jawˇ˗iˬ kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ˗a. Taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ Aˬda Miˬyehˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu meh. (Yoˇ. 5:19, 30; 8:28) Aˬ dui jiˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ taˬ aw naˇ yawˬ ha neh mˇ pyeuꞈ˗euˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ˗a. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ ni, huiˬ dui dui˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ aˬ dui ya tsaꞈ gaˬ gaˇ kʼahˬ sehˇ jehˆ luꞈ˗uˇ. (Miˇ. 9:23, 24) Miˬyehˇ maˬ caw ba naˇ, aˬ dui tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ mˇ pyeuꞈ nya˗a. Teu miˇ neh Miˬyehˇ˗ahˇ ciˬ huiˬ kaˇ˗euˇ. (1 Gawˇ. 1:26-31) Aˬ dui taˬ aw˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ˗a. Yawˬ ha neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ mawˇ meh, aˇ poeˬ taˬ baw meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh nui kʼahˇ shiˇ˗eu meh. (Tehˬ. 6:2-4; Heˬ. 13:16) Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, taˬ aw˗eu jeˬ mˇ mawˇ ngeh tiˬ jawˇ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu meh.—1 Beˬ. 5:6. w23.04 4-5 ¶9; 5 ¶11-12

Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Ka li zaˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ noeˬ keuˆ lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Nui noeˬ nui duˇ heu˗ahˇ aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ nya˗eu nga? Mehˇ nmˇ nui deuˬ jiˇ yawˬ ha loꞈ˗ehˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ mawꞈ meh lehˇ noeˬ taˬ˗eu heu neh meh. Yaw jeˬ ma jeˬ nawˇ cawˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ ngeh, cawˬ deuˬ maˬ bi ngehˬ ni yawˬ ha tehꞈ˗ehˇ ngehˬ ngehˬ˗ehˇ jawˇ ma laˬ? Toˆ˗ehˇ maˬ jahˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Nawˇ nawˬ˗euˬ cawˬ deuˬ jiˇ bi ngehˬ mawꞈ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui mehˬ bawˬ laꞈ kʼoeˇ mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ bi za mawꞈ˗eu ma. Maˇ diˇ naˇ aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ nya˗eu kʼaˇ muiˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ nui jah ngehˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ˗eu heu meh. (1 Gawˇ. 10:24) Teu miˇ neh aˬ dui mehˇ nmˇ nui deuˬ jiˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, leh jeh˗awˇ yaw nymˇ nymˇ lehˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu ma. Nawˇ dawˬ kʼoꞈ yaw nymˇ nymˇ lehˇ biꞈ ngeh kʼawꞈ, gʼawˬ mya tsahˇ˗ahˇ maˬ ngehˬ keuˆ ni ya yahˇ˗eu meh. Nawˇ tiˬ deuˆ deuˆ lah ni dawˬ kʼoꞈ biꞈ jiˇ naˇ nui deuˬ biꞈ˗eu maˬ paˇ jaˆ meh. w23.04 22-23 ¶11-13

Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ˗eu heu neh aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ya noeˬ taˬ˗eu meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh aˬ yawꞈ gaˇ yawꞈ haw tsaˬ˗awˇ, laˆ poˆ laˆ paˇ ya mˇ˗eu meh. Aˬ dui tsaꞈ gaˬ ngeh jah jeˬ jah kawˆ noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ hawˇ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ beu gaˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ ya puˬ˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ naˇ aˬ yawꞈ gaˇ yawꞈ haw tsaˬ˗awˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ neh jiˇ dzaw geuꞈ nya meh. Yeˬsuˇ Pawˇluˆ˗ahˇ “Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ gʼaˇ duˬ gaˇ mˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ” bi geuꞈ˗euˬ meh. (Maˆ. 11:13) Teu miˇ neh Pawˇluˆ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Gaˬliˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ dzaw˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, maˬ dzaw˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ beu gaˇ˗eu deuˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw leˇ ni tsaꞈ gaˬ nya˗eu heu naˇ, ‘tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ gʼaˇ duˬ yawˬ jeˬ na luꞈ geuꞈ doe˗eu’ miˇ neh meh. (1 Gawˇ. 9:19-22) Pawˇluˆ aˬ yawꞈ neh ya puˬ ya mawˇ˗eu deuˬ˗euˬ nui jah hawˇ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ, aˬ yawꞈ gaˇ yawꞈ haw tsaˬ˗awˇ laˆ poˆ laˆ laˇ˗awˇ mehˬ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui jiˇ naˇ haˬ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗awˇ aˬ yawꞈ gaˇ yawꞈ haw tsaˬ˗awˇ laˆ poˆ laˆ paˇ˗awˇ tsaꞈ gaˬ naˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ keuˆ nya dzehˬ laˇ˗eu meh. w23.07 23 ¶11-12

Nahˬ yu ni gʼeh˗eu deuˬ naˇ gʼaˬ byehˆ byehˆ˗eu tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ ni, ziꞈ dah ni gʼeh˗eu deuˬ pyeuꞈ meh. Uˬ duˬ kawꞈ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ ngeh, nui ma coꞈ ngehˇ ni gʼeh nya˗eu gʼaˇ duˬ ziꞈ dah ni ya gʼeh˗eu meh. Nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu jeˬ heu naˇ ‘muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ siˬ le˗euˬ aˇ siˬ’ tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Gaˬ. 5:22, 23) Tiˬ poˆ na Gaˬliˇ dawˬ “nahˬ yu” ni gʼeh˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu dawˬ˗ahˇ, laˆ yah taˬ˗euˬ bawˇ tsahˬ˗euˬ mahˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh zmˬ˗eu meh. Bawˇ tsahˬ˗euˬ mahˬ teu naˇ laˆ yah taˬ dzeuˇ˗euˬ kʼawꞈ gʼaˬ nmˇ ahˇ dui dui luꞈ meh siˬ. Teu gaˇ duˇ ni nahˬ yu ni gʼeh kʼawꞈ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui˗euˬ gʼaˬ neh nmˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ leˇ nya˗a. Nahˬ yu ni gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ biꞈ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ya shaˇ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗awˇ neh nahˬ yu ni gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gʼawˬ mya ni jawˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ yaw myaˬ gʼaˬ aˬ cawˬ deuˬ ngehˬ doeˇ mˇ doeˇ laˇ kʼawꞈ nahˬ yu ni mˇ kʼoꞈ nehˬ˗eu mehˬ. Teu˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ noeˬ muiˬ laˇ˗eu meh.—2 Tiˆ. 2:24, 25.w23.09 14-15 ¶3

Gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ mˇ kʼoeˇ taˆ aˬ yuiꞈ aˬ tsu 24 gʼaˬ aw byaˆ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ luꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗awˇ “yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ maˬ ehˇ, taˬ huiˬ taˬ mahˇ˗eu jeˬ maˬ ehˇ, baoˬ maˬ ehˇ, nawˇ za geuˇ˗eu meh” lehˇ guˇ˗eu meh. (Pah. 4:10, 11) Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ gʼawˬ mya ni jaˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ mˬ kʼoeˇ taˆ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya jawˇ˗eu miˇ neh, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ˗euˬ meh. Kʼaˇ mˇ kʼaˇ shaˇ˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ˗ahˇ ya mawˇ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ mawꞈ dui dui˗eu meh. (Baˆ. 38:4-7) Aˬ dui jiˇ guiˬ lahˬ shaˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗awˇ yaw zeu aˇ naˆ ni baw˗eu lehˇ ehˇ nehˬ mawꞈ˗eu ma. Nawˇ Jaˇliꞈ gui˗awˇ pyehˆ tseˇ ngeh, yaw kʼaˆ˗ehˇ ya leˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ˗ahˇ poˆ mawˇ nya ni leh jeh. (Baˆ. 37:23; Maˆ. 11:33) Kʼoeˇ naˇ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nya lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ maˬ tsehˆ leˇ ni ngehˬ gʼeh bo saˆ luꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ ha gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ nya˗eu meh.—1 Saˬ. 2:1, 2. w23.05 3-4 ¶6-7

1919 kʼoꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh ya buˬ˗iˇ˗euˬ meh. Teu kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ “Saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu zaˬ kʼaˆ” jawˇ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nui ma dawˇ coe nui gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ ‘muiˬ˗eu shawˇ˗eu gaˇ ma’˗ahˇ cah dahˬ beh laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Tehˬ. 24:45-47; Yaˇ. 35:8) Gaˇ hu˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ neh, laˆ saˆ taˬ˗euˬ gaˇ ma heu naˇ, ahˇ laˇ˗eu yaw shuiꞈ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ nui kʼahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ yaw dehꞈ aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ˗eu lehˇ jiˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Dawˬ. 4:18) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ laˆ poˆ laˆ paˇ jiˇ gaˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ tiˆ saˇ˗iˬ tiˬ tiˆ muiˬ laˇ shawˇ laˇ ni jahˇ nehˬ˗eu meh. Aˬ dui neh kʼaˇ mˇ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ ngeh, aˇ naˆ ni laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇGaˇ ma aˬ geu kahˇ maˬ kaˬ aˬ myah luꞈ laˆ muiˬ laˆ saˆ˗eu loˬ meh. Tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni˗ahˇ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh oe doˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ noe˗eu zaˬ kʼaˆ 1919 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu gaˇ ma heu˗ahˇ laˆ muiˬ laˆ saˆ˗euˬ meh. w23.05 17-19 ¶15; 19 ¶16

Uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ, aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu gawˬmiˬtiꞈ deuˬ˗ahˇ dzaw nehˬ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ mehˇ nmˇ teu deuˬ huiˬ dui dui˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ Ka li˗euˬ yawˇ deuˬ˗ahˇ bo shaˆ daˆ leꞈ˗eu gʼaˇ duˬ yaw muiˬ˗ehˇ dzaw bym taˬ˗euˬ meh. Huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ jiˇ leˇ dzaˬ˗ahˇ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ mˬ kʼoeˇ taˆ daˆ leˇ jiˇ˗euˬ kʼawꞈ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ jaˆ gʼeh˗eu heu meh. Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ sheuˬ gʼeh luꞈ˗eu miˇ neh aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ daˆ leꞈ nya˗eu meh. Aˬ dui miˇ kʼahˬ gm leˇ˗eu aˇ maꞈ pyeuꞈ˗eu Maˬgawˇgaˆ˗euˬ Gawˇgaˆ deuˆ laˇ gaˇ nmˇ ya daˬ˗eu meh. (Yeˬ. 38:18-20) Ehˇ kʼawꞈ aˇ yamˬ teu yaw nymˇ nymˇ lehˇ gʼeh˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ deuˆ shmˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ bi tahˬ daˆ leꞈ ni nmˇ maˬ laˆ tsoeˬ nya˗a. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ka kʼoꞈ nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ yawˇ nui deuˬ pyeuꞈ˗eu ‘tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ maʼ “guˆ dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu” jeˬ˗ahˇ daˬ dzeuˇ laꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Pah. 7:9, 14) Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ka kʼoꞈ nehˬ˗eu yaw duˬ baw˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. w24.02 6 ¶13-14

Aˬ dui muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ nya˗awˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ boꞈ taˬ˗euˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ gui nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ sheuˬ gʼeh luꞈ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ nehˬ˗ehˇ gm leˇ nya˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, aˬ dui˗euˬ laꞈ kʼoeˇ ‘yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ siˬ le˗eu aˇ siˬ’ deuˬ ahˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Gaˬ. 5:22, 23) Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ paw maˬ ehˇ, mˇ jeˬ shaˇ kawˆ paw maˬ ehˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ biꞈ nehˬ˗eu meh. Maˬ muiˬ maˬ shawˇ˗eu jeˬ noeˬ luꞈ˗awˇ mˇ luꞈ naˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ maˬ paˇ biꞈ meh. (1 Teˇ. 4:7, 8) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ dui muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ maˬ tsehˆ leˇ ni za daˆ leꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, ‘Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu tsawˇ haˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ maˬ gʼeh ni’ ya gʼeh˗eu meh. (1 Teˇ. 5:20, YB18) “Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu tsawˇ haˬ˗euˬ dawˬ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ Miˬyehˇ neh tsaꞈ leꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ehˇ˗eu meh. Dawˬ teu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ nah gaˇ kawˆ hawˇ˗eu aˬ dui˗euˬ saˇ ka laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ dawˬ jiˇ ahˇ˗eu meh. Aˬ dui Aˬmaˬgeˬdoˬ aˬ dui˗euˬ saˇ ka˗ahˇ maˬ oe˗a lehˇ maˬ noeˬ. Aˬ dui yawˬ nah na luꞈ aˇ nah teu nah keuˆ le shaw˗iˬ meh lehˇ noeˬ noeˬ˗ehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu jeˬ mˇ mˇ˗ehˇ ‘Miˬyehˇ˗ahˇ a nehˬ taˬ˗euˬ tiˬ gʼaˬ loꞈ˗ehˇ dehꞈ’˗eu ma.—2 Beˬ. 3:11, 12. w23.06 12-13 ¶13-14

Aˬ dui maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ deuˬ ja pyuˬ ni cehˆ doˆ laˇ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga? Aˬ dui taˆ lehˇ yawˬ paw yawˬ ya ciˬ pyawˇ˗eu meh. Aˬ dui jaˆ˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ poeˬ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ noeˬ mawˇ˗eu heu naˇ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu meh. Aˇ baˇ tiˬ deuˬ na maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ, yuꞈ taꞈ mawꞈ˗eu nui ma˗ahˇ laˆ noeˬ nehˬ nya˗eu meh. Teu˗ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh ya yahˇ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ gaˇ sheuˬ gʼeh˗eu kuiˇ toꞈ toꞈ zaˬ tiˬ toꞈ tehꞈ˗ehˇ kʼawꞈ maˬ ciˬ mawꞈ˗eu miˇ neh ma. (Tehˬ. 5:28, 29) Taiˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Deˇbiˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “‘Yawˬ ha haw luꞈ˗eu heu naˇ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ teu˗ahˇ haw haw˗ehˇ jawˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ ya leˇ ngaˇ laˬ’ lehˇ shaˇ noeˬ˗eu ma. Teu loꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu jeˬ teu naˇ zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ ni laˆ noeˬ nehˬ laꞈ nya.” Yeˬhawˇbaˬ maˬ ya leˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ gaˇ guˆ˗eu nui ma heu naˇ yaw gahˇ gahˇ lehˇ tseˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ guˆ˗eu jeˬ˗aˬ, zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ˗euˬ dawˬ pehˬ duˬ puˇ meh.” w23.06 23 ¶12-13

“Kuˆ lawˆ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˇ muˇ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu naˇ aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ yaw gʼoeˇ yaw gm gm˗ehˇ jawˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ neh haw piˇ nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ za gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui nymˬ˗mˇ neh mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ oˇ oꞈ nehˬ nya ni tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ gaˬ nya ni jiˇ ya leh jeh˗eu meh. Aˬ dui ka kʼoꞈ˗eu jeˬ za maˬ za˗eu teu naˇ, teu gaˇ neh iˇ˗eu meh. ‘Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ nah nah huiˬ’ heu naˇ, tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. (Niˇ. 1:14, 15) Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ kʼawꞈ ni shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui nymˬ˗mˇ neh lehˬ hmˬ dah taˬ naˇ, huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ keuˆ le ngeh nui ma coꞈ ngehˇ ni jaˆ nya˗awˇ, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ caw ba nehˬ nya˗eu meh. Aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu maˬ kaˬ, kamˬ daˬ coeˇ meh. Shaˬ zahˬ puˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ caw ba nehˬ nya˗eu meh. Aˬ dui nymˬ˗mˇ neh mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu leh jeh naˇ, mehˬ hu paw jiˇ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu yaw awˬ meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ, naˇ˗eu gawˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu meh.—Yaˇ. 65:17. w23.07 7 ¶16-17

Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼaˆ˗eu deuˬ lehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ gʼaˬ kʼaˆ˗eu deuˬ jiˇ gʼaˬ baˬ˗eu aˇ yamˬ baw meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, sahˬ paˬ Daˬbiˇ “gawˬ jawˬ” loꞈ˗ehˇ ziꞈ dah ni gʼeh kʼawꞈ, tiˬ poˆ na naˇ “nui ma shaˬ zahˬ naꞈ dui dui”˗eu meh. (Ceuˬ. 30:7) Saˬsoˬ jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ baˬ da neh gʼaˬ kʼaˆ kʼawꞈ, Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ gʼaˬ maˬ paˇ ahˇ naˇ, “aˬ cawˬ loꞈ˗ehˇ gʼaˬ baˬ˗eu tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗iˇ meh” lehˇ ha geuꞈ˗eu meh. (Daˇ. 14:5, 6; 16:17) Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ heu deuˬ Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ gʼaˬ baˬ da neh gʼaˬ kʼaˆ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni mawˇ laˇ ˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ gʼaˬ loˬ meh lehˇ ha geuꞈ˗eu meh. (2 Gawˇ. 12:9, 10) Pawˇluˆ jawˇ saˇ maˬ doˆ˗a. (Gaˬ. 4:13, 14) Aˬ yawꞈ gʼaˇ duˬ tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu tiˬ poˆ na yaw shaˬ meh. (Maˆ. 7:18, 19) Mehˬ hu aˬ jeˬ ya puˬ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗eu miˇ neh kʼahˬ lahˇ˗eu lehˇ jiˇ baw˗eu meh. (2 Gawˇ. 1:8, 9) Pawˇluˆ gʼaˬ baˬ luꞈ ngeh kʼawꞈ gʼaˬ kʼaˆ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ loˬ luꞈ˗eu gʼaˬ biꞈ nehˬ˗eu miˇ neh meh. w23.10 12 ¶1-2

Tiˬ poˆ na nawˬ˗ahˇ yawˬ ha aˇ poeˬ maˬ baw nya lehˇ noeˬ laˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh nawˬ˗ahˇ sheuˬ laꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ mawˇ. (Yoˇ. 6:44) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ maˬ haw mawˇ nya kʼawꞈ aˬ yawꞈ haw mawˇ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu meh. (2 Laˬ. 6:30) Teu miˇ neh Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ dui aˇ poeˬ baw meh lehˇ ehˇ naˇ jah coeˇ kʼawꞈ gʼaˬ˗aˇ. (1 Yoˇ. 3:19, 20) Aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ maˬ siˬ nya laˇ ngeh, tiˬ gʼaˬ na mˇ lehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni nui ma cawˆ˗eu meh. (1 Beˬ. 4:3) Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Ka li zaˬ deuˬ kʼawꞈ, yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ ya deuˆ ceh ceh luꞈ˗a siˬ. Nawˬ˗ahˇ tawˇ neh? Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ iˬ baˇ maˬ pyehˬ nehˬ˗a lehˇ noeˬ laˇ miˇ˗a laˬ? Toˆ˗ehˇ naˇ nawˇ tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a. Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ nui deuˬ jiˇ toˆ˗ehˇ noeˬ haw˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ aˬ yawꞈ yawˬ ha˗euˬ iˬ baˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ naˇ doeˇ˗eu lehˇ miˇ˗a lehˇ noeˬ˗eu meh. (Maˆ. 7:24) Maˇ diˇ naˇ, Pawˇluˆ iˬ baˇ˗ahˇ neh noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ “gʼaˬ kʼehˇ dawˬ tawˆ luꞈ laꞈ kʼoeˇ ngaˇ aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ teˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗awˇ, “iˬ baˇ zaˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ iˬ baˇ huiˬ dzehˬ˗eu gʼaˬ˗aˬ, ngaˇ ma” lehˇ ha geuꞈ˗eu meh.—1 Gawˇ. 15:9; 1 Tiˆ. 1:15. w24.03 27 ¶5-6.

Aˬ dui Sahˬ paˬ Yawˇshaˆ neh noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh ya siˬ˗euˬ tiˬ jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ ni mˇ mawꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui˗ahˇ muiˬ˗eu jeˬ mˇ ni caw ba nehˬ˗eu cawˬ deuˬ˗ahˇ ya tseˇ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ aˇ shehˆ deuˬ nehˬ˗ehˇ tehꞈ˗ehˇ cawˬ˗eu maˬ loˬ˗a. Shaˇ noeˬ haw sheˇ, Yawˇshaˆ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ Yeˬhawˇyaˬdaˬ taꞈ˗ehˇ aˇ kʼoꞈ gʼawˬ naˆ ni nyiˇ˗eu meh. Cawˬ tseˇ ngeh yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ. ‘Cawˬ heu gʼaˬ ngaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ ngaˇ laˬ? Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw mawꞈ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ ngaˇ loˇ? Aˬ yawꞈ maꞈ dawˬ ja ja ngeh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ ahˇ ngaˇ laˬ? Ngaˇ mˇ bahˬ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ ngaˬ˗ahˇ laˆ tsaˬ laˆ tsahˇ nehˬ ngaˇ laˬ?’ (Dawˬ. 27:5, 6, 17) Nawˬ˗euˬ cawˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ gaˬ naˇ, tiˬ jeˬ˗i gʼeh neh˗iˬ cawˬ taˬ cawˬ. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗awˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ nawˬ˗euˬ muiˬ˗eu cawˬ pyeuꞈ˗eu yaw duˬ baw meh.—Dawˬ. 13:20. w23.09 9-10 ¶6-7

Gaˬliˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ Aˬlaˬpaˇ naˇ aˇ dahˬ beh˗eu dawˬ pyeuꞈ˗awˇ, Oˇmeˬgaˇ naˇ aˇ saˬ saˬ˗eu dawˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ “Ngaˇ˗aˬ, Aˬlaˬpaˇ hawˇ˗eu Oˇmeˬgaˇ ma” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ gaˇ tiˬ hmˬ˗ahˇ dawꞈ leˇ shaw˗euˬ naˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ luiˆ mˇ pyeuꞈ nya gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗ahˇ beh gʼaˬ ngeh “Jeuˬ le o le˗awˬ. Naw maꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ byah laˇ˗awˇ, miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ luꞈ˗uˇ” lehˇ ehˇ˗euˬ meh. (Beh. 1:28) Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ “Aˬlaˬpaˇ” lehˇ ehˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗euˬ byah kuꞈ˗eu zaˬ deuˬ miˇ tsaˬ heu siˬ˗ahˇ jawˇ byah jiˇ˗awˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ pyeuꞈ laˇ ngeh teu ngeh˗aˬ “Oˇmeˬgaˇ” lehˇ ehˇ˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ ‘mˬ hawˇ˗eu miˇ’ beh gʼaˬ ngeh tiˬ jawˇ tsawˇhaˬ zaˬ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ heu siˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗eu jeˬ maˇ diˇ byah laˇ meh lehˇ kamˬ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ shiꞈ nah aˬ yawꞈ nah jiˇ ngeh byah laˇ jiˇ˗eu meh.—Beh. 2:1-3. w23.11 5 ¶13-14

Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ˗eu ba la oeˬ siˬ ya cah˗eu meh. Gaˇ ma teu jiˇ shaˬ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ gaˇ ma˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu shaˬ zahˬ guˆ gaˆ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ laˆ luiˆ nehˬ taˬ ma lehˇ Yeˬhawˇbaˬ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ ya byehˇ dzeh˗eu jeˬ gʼawˬ mya jaˆ kʼawꞈ ni, Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ naˇ guiˬ lahˬ gʼawˬ mya ni za meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Huiˬ˗eu guiˬ lahˬ tiˬ jeˬ naˇ, uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu meh. Baˬbuˇloˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ maˬ jaˆ˗a. Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ lawˇ˗eu shehˇ˗eu lawˇ duˬ maˬ jaˆ˗a. Lawˇ˗eu shehˇ˗eu gʼaˇ duˬ yaw muiˬ˗ehˇ muˇ taˬ˗euˬ bawˇlawˇpeh deuˬ jiˇ maˬ jawˇ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsaˬ˗euˬ dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ aˇ poeˬ maˬ taˬ baw˗eu, maˇ diˇ miˬ yehˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ byah˗eu Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ yawˬ ha˗euˬ jawˇ kʼahˬ pyeuꞈ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gʼoꞈ leˇ˗awˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ muiˬ kʼoꞈ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ dui dui luꞈ˗eu meh. w23.05 14-15 ¶3-4

Aˬ dui “yaw shehꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ dehꞈ”˗eu gʼaˇ duˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh caw ba nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, yaw cawˆ jeˬ tehꞈ˗ehˇ byah jiˇ taˬ˗euˬ Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ yaw muiˬ yaw shawˇ shawˇ lehˇ dehꞈ˗eu maˬ awˬ˗eu miˇ neh meh. (1 Teˇ. 4:3-5, 7, 8) Miˬyehˇ˗euˬ nui noeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ tsaˬ˗eu miˇ tsaˬ heu˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ caw ba nehˬ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ aˬ dui “yaw muiˬ yawˬ jeˬ na luꞈ, yaw tsaˬ yaw dawˇ yawˬ jeˬ na luꞈ”˗ahˇ mˇ nya ni jiˇ caw ba nehˬ nya˗eu meh. (Peˇ. 5:9) Aˬ dui muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ “aˬ yawꞈ˗ahˇ kʼaˇ shaˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ” biꞈ nehˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Luˇ. 11:13) Aˬ dui mehˬ bawˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ja ceuˬ ngeh jiˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za˗eu meh. (Peˇ. 5:19, 20) Muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za naˇ, aˬ dui Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ dehꞈ nya˗eu meh. w24.03 23-24 ¶13-15

Nawˬ˗ahˇ nui ma mahˇ nya dzehˬ laˇ mawꞈ miˇ˗a laˬ? Ngeuˇ naˇ, guiˬ lahˬ shaˇ˗awˬ. Nui ma mahˇ˗eu jeˬ heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ neh siˬ le˗euˬ aˇ siˬ tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Gaˬ. 5:22, 23) Teu miˇ neh aˬ dui nui ma mahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ mawꞈ naˇ, Miˬyehˇ jawˇ gaˇ neh muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ ya shaˇ˗eu meh. Aˬ dui nui ma mahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, nui ma mahˇ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ “shaˇ” daˆ leꞈ˗eu meh. (Luˇ. 11:13) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ haw mawˇ˗eu loꞈ˗ehˇ haw mawˇ nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui yawˬ ha jawˇ paw neh jiˇ yawˬ nah na luꞈ nui ma mahˇ nya ni ya leh jeh˗eu meh. Aˬ dui nui ma mahˇ˗eu gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ leh jeh naˇ, nui ma mahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ nui ma mahˇ˗eu yaw myaˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ahˇ˗eu meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ teu˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗awˇ nui ma mahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya meh. w23.08 22-23 ¶10-11

Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ ngehˬ gʼeh nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ leˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gʼaˬ ngeh Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ ngaˬ shaˬ gʼawˬ mya ni tiˬ poˆ paˇ bi nyehꞈ mi˗euˬ meh. (Yoˇ. 21:4-6) Gaˇ kawˆ teu naˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw awˇ laꞈ˗ehˇ ngehˬ gʼeh nehˬ nya ngaˇ lehˇ jah ziꞈ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Teu ngeh Beˬtuˆluˆ Yeˬhawˇbaˬ ‘Miˬyehˇ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ jeˬ huˬ poˆ˗eu’ deuˬ˗ahˇ loˬ˗eu jeˬ jaˆ ni ngehˬ gʼeh nehˬ meh lehˇ Yeˬsuˇ neh ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Tehˬ. 6:33) Teu miˇ neh Beˬtuˆluˆ ngaˬ shaˬ poˆ˗eu gaˇ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu gaˇ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ˗euˬ meh. A.D. 33 Beˬdeˬgoˇdeˬ aˇ nah˗ahˇ Beˬtuˆluˆ kʼaˬ duˬ ni tsaꞈ gaˬ˗euˬ miˇ neh tsawˇ haˬ aˇ heˇ aˇ heˇ gʼaˬ˗ahˇ neh guiˬ lahˬ dawˬ ha geuꞈlaˇ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 2:14, 37-41) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ Saˬmaˬliˆ tsawˇ haˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ yaw myaˬ gʼaˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 8:14-17; 10:44-48) Yeˬhawˇbaˬ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ zmˬ˗awˇ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ maˬ duˇ leˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ kuˇ uiˬ laꞈ˗euˬ meh. w23.09 20 ¶1; 23 ¶11

Baˬbuˇloˬ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ laˇ˗euˬ gaˇ neh nyiˬ kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ Daˬyeˬlaˇ nui kʼaˬ mˇ mawˇ˗euˬ meh. Teu ngeh sahˬ paˬ Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu huiˬ dui dui˗eu tsawˇ haˬ mawˇ kawˇ kawˇ ma gaˇ kawˆ yuꞈ maˆ maˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ yuꞈ maˆ˗euˬ dawˬ tsuiꞈ heu maˬ dzawˇ nehˬ nya naˇ, Daˬyeˬlaˇ hawˇ˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ sehꞈ jiˇ de lehˇ lmˬ˗eu meh. (Daˬ. 2:3-5) Daˬyeˬlaˇ tiˬ jeˬ na yaw kawˇ ma˗ehˇ maˬ jahˇ naˇ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ ya shiˇ jiˇ˗eu lehˇ gʼeh luꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ shaˬ paˬ jawˇ gaˇ le˗awˇ, “yuꞈ maˆ˗euˬ dawˬ tsuiꞈ sahˬ paˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ ehˇ mehˬ nehˬ nya ni, aˇ yamˬ tiˬ kʼehˬ biꞈ laꞈ˗eu gʼaˇ duˬ shaˇ leˇ˗euˬ meh.” (Daˬ. 2:16) Daˬyeˬlaˇ nui kʼaˬ hawˇ˗eu nui jah ahˇ˗eu miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ shaˇ peuˬ˗euˬ meh. Teu˗euˬ jeˬ hu Jaˇliꞈ˗ahˇ Daˬyeˬlaˇ yuꞈ maˆ˗euˬ dawˬ tsuiꞈ jawˇ nehˬ nya˗eu lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ tiˬ gaˇ˗iˬ maˬ ya mawˇ˗a. Daˬyeˬlaˇ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ, gaˇ kawˆ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ tsuiꞈ ehˇ nehˬ laꞈ ni, mˬ taˆ Miˬyehˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Daˬ. 2:18) Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ caw ba˗eu miˇ neh Daˬyeˬlaˇ Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ˗euˬ yuꞈ maˆ˗euˬ dawˬ tsuiꞈ dzawˇ nehˬ nya˗euˬ meh. Teu miˇ neh Daˬyeˬlaˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ maˬ shiˇ ni ya buˬ iˇ˗euˬ meh. w23.08 2-3 ¶4

Nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh za˗euˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw. Aˬ dui nui ma mahˇ naˇ laˬ kʼaˬ kʼawꞈ cehˇ dzehˬ laˇ˗awˇ, nui saˇ kʼawꞈ za dzehˬ laˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui˗ahˇ nui ma gʼawˇ mawˇ˗ahˇ jawˇ saˇ doˆ ni jiˇ caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ nui ma mahˇ nehˬ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ jaˆ laˇ˗awˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jiˇ mehˬ bawˬ gm dzehˬ laˇ˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ gʼaˬ aˬ dui˗ahˇ nui ma laˆ pehˇ laˇ ngeh, aˬ dui nui ma pehˇ˗eu maˬ awˬ˗eu heu naˇ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ maˬ bi huiˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Ceuˬ. 37:8; Dawˬ. 14:29) Aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ bi gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Nui ma mahˇ˗eu jeˬ heu naˇ, muiˬ dui dui˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ pyeuꞈ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ dui dui˗eu meh. Aˬ dui aˬ myah luꞈ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu maˬ awˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ˗eu heu neh nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ daˆ leꞈ nya˗eu meh. Aˬ dui miˇ shuiꞈ keuˆ le gaˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni dawˬ luꞈ˗eu aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ myaˆ nuiˆ˗aˬ, yawꞈ˗ahˇ zeu˗eu tsawˇ haˬ hawˇ˗eu, yawꞈ gaˬ gaˇ gʼoe˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ, maˬ tsehˆ leˇ ni haw piˇ˗eu meh” lehˇ jah ziꞈ nya meh. (Ceuˬ. 33:18) Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ nui ma mahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ dm tsahˬ daˆ leꞈ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ kaˇ˗euˇ. w23.08 21-22 ¶7; 25 ¶16-17

Yaˬkoˆ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ nui jah ahˇ ma lehˇ ehˇ˗eu kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ haw ngeh nui jah maˬ ahˇ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Koˆ. 2:1-5, 9) Kʼoeˇ naˇ Yaˬkoˆ dm gʼaˬ dm lmˇ hawˇ˗eu dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ maˬ jaˆ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ kʼawꞈ, maˬ caw ba nehˬ˗euˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ jah ma lehˇ ehˇ˗eu kʼawꞈ, mˇ˗eu shaˇ˗eu jeˬ maˬ ahˇ˗eu miˇ neh tiˬ jeˬ˗iˬ gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗a. (Koˆ. 2:14-16) Yaˬkoˆ jah˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu shaˇ˗eu jeˬ neh mˇ mawˇ˗euˬ Laˬhaˇ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Koˆ. 2:25, 26) Laˬhaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ gaˬ haw˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ caw ba luꞈ˗eu lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh. (Shuˆ. 2:9-11) Aˬ yawꞈ kʼoeˬ sho haw laˇ˗euˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ nyiˬ gʼaˬ˗ahˇ caw ba˗eu heu neh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Laˬhaˇ maˬ byah kuꞈ kʼawꞈ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ Aˬbyaˬhaˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ lehˇ sawˇ˗eu meh. Jah˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ neh ya mˇ mawˇ˗eu lehˇ Laˬhaˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh siˬ laˇ˗eu meh. w23.12 5-6 ¶12-13

Aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dzaw dahˬ beh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ siˬ nya˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. “Naꞈ dui dui gaˇ zaꞈ taˬ˗euˬ Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ˗ahˇ kʼawꞈ” dzaw mawꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ aˬ dui˗ahˇ gʼoˆ shaw nya ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. (1 Gawˇ. 2:9, 10) Yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ pyehˆ tseˇ ngeh, nawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ pyehˆ tseˇ mawꞈ miˇ˗a laˬ? Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˇ Yeˬhawˇbaˬ gaˇ hu aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ nui gaˬ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗awˇ, nawˬ˗ahˇ jiˇ gaˬ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ pyehˆ tseˇ mawꞈ˗eu paˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ, nawˇ gaˇ hu Yeˬhawˇbaˬ neh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ sheu cehˆ nya˗eu nga lehˇ poˆ tseˇ nya˗eu meh. Maˬ ngeuˇ naˇ, nawˇ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ, Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga lehˇ duꞈ yawˇ ni poˆ tseˇ nya meh. Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ poˆ tseˇ˗eu keu ka zmˬ˗awˇ gaˇ kawˆ teu deuˬ˗ahˇ laˬ kaˬ tiˬ cehˇ poˆ tseˇ nya˗eu meh. Naꞈ suiˇ ni poˆ tseˇ˗eu teu naˇ nui jah ziꞈ dah ni bi gʼeh laˇ˗awˇ, “Miˬyehˇ neh beh taˬ˗euˬ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ” siˬ nya laˇ˗eu meh.—Dawˬ. 2:4, 5. w23.10 18-19 ¶3-5

Beˬtuˆluˆ neh “ziꞈ dah ni” lehˇ zmˬ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ Gaˬliˇ dawˬ paw neh “gʼeu jeh˗eu” lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu deuˆ˗euˬ aˇ saˬ saˬ leˇ dzaˬ˗ahˇ aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ziꞈ dah ni gaˬ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ dehˬ kaˬ zaꞈ nya˗eu meh lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Maˇ byawꞈ maˇ pehꞈ gʼawˬ mya ni baw˗eu hawˬ jeh tiˬ jeh˗ahˇ noeˬ mawˇ haw sheˇ. Gʼeu jeh nya˗eu shaˬ paˇ jaˆ naˇ, hawˬ jeh maˇ byawꞈ maˇ pehꞈ tiˬ hmˬ na˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ dehˬ kaˬ zaꞈ nya˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ziꞈ dah ni gaˬ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu maˬ muiˬ˗eu jeˬ tiˬ hmˬ nyiˬ hmˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, “myaˬ dui dui˗eu iˬ baˇ˗ahˇ dehˬ kaˬ zaꞈ nya˗eu meh.” Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ziꞈ dah ni gaˬ naˇ tiˬ poˆ na aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu maˬ awˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ maˬ byah kuꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Sehˇ. 3:13) Aˇ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ziꞈ dah ni gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ ni mˇ˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ meh. w23.11 10-11 ¶13-15

Sahˬ paˬ Yawˇshiˆ 26 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laˆ saˆ dahˬ beh laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh “Miˬyehˇ neh Moˇseˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ pyeuꞈ˗eu Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ sahˬ boꞈ mawˇ˗euˬ meh.” Sahˬ paˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ teu˗ahˇ gui gaˇ ya gaˬ ngeh taꞈ lehˇ mˇ caw˗euˬ meh. (2 Laˬ. 34:14, 19-21) Nawˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ yawˬ nah na luꞈ gui mawꞈ miˇ˗a laˬ? Nawˇ gui luꞈ naˇ gui˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ miˇ˗a laˬ? Nawˇ nawˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya˗eu Jaˇliꞈ aˇ deuˆ deuˬ boꞈ doˆ taˬ ma laˬ? Yawˇshiˆ 39 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh tiˬ jeˬ paˬ mˇ lehˬ˗awˇ ya shiˇ˗euˬ meh. Teu naˇ Miˬyehˇ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼoe˗eu jeˬ maˬ gʼoe ni, yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu miˇ neh meh. (2 Laˬ. 35:20-25) Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Aˬ dui aˇ kʼoꞈ aˇ naˆ ni kʼawˆ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, Jaˇliꞈ˗ahˇ aˇ naˆ ni siˬ nya kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ leh jeh˗awˇ ya poˆ daˆ leꞈ˗eu meh. Aˬ joˆ˗ehˇ ya poˆ˗eu nga? Miˬyehˇ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ myah luꞈ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, Jaˇliꞈ gui˗eu uˬ taꞈ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ neh nui noeˬ nui duˇ shaˇ. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, aˬ dui huiˬ˗eu iˬ baˇ maˬ mˇ ni yahˇ nya˗awˇ, laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ ya dehꞈ meh.—Koˆ. 1:25. w23.09 12-13 ¶15-16

Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ yaw myaˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ “noeˬ dahˇ doe˗awˇ” “yawˬ jeˬ na luꞈ laꞈ kʼoeˇ saˇ jaˇ jawˇ˗eu” meh. (1 Tiˆ. 3:11) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui˗euˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jiˇ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗awˇ noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ ya mawˇ˗eu meh. Mehˇ nmˇ aˬ buˇ zaˬ guˬ deuˬ˗oˇ nawˇ dzaw geuꞈ mawꞈ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ jawˇ ma laˬ? Aˬ yawꞈ maꞈ laꞈ kʼoeˇ muiˬ˗eu aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ ahˇ˗eu nga? Nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Taˬ aw˗eu jeˬ heu naˇ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ pyeuꞈ meh. Taˬ aw˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu nui deuˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ naˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, zaˬ yo aˬ li deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ bi pyeuꞈ˗eu lehˇ Yeˬhawˇbaˬ neh lehˬ hmˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. (1 Gawˇ. 11:3) Teu naˇ aˇ muˇ nehˬ-ehˇ maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ nehˬ-ehˇ maˬ ehˇ taꞈ-eu meh. w23.12 19 ¶3-5

Yeˬhawˇbaˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ miˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ ngehˬ gʼeh˗eu uˬ taꞈ, nui ma paw maˬ ehˇ, nui jah paw maˬ ehˇ, caw ba nehˬ lehˇ shaˇ taˬ˗euˬ meh. Noeˬ siˬ noeˬ mawˇ nya˗eu, zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ yaw zeu taˬ˗eu, nui ma taˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu, seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ heu deuˬ naˇ muiˬ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. Nawˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ dzeuˇ shaw˗euˬ naˇ, zaˬ jawˇ le˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Muiˬ˗eu nymˇ sahˇ aˬ da pyeuꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (Peˇ. 6:4) Yeˬhawˇbaˬ aˬ cawˬ˗euˬ mehˬ shi Yeˬsuˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ miˇ˗a lehˇ ehˇ doˆ leꞈ˗euˬ meh. (Tehˬ. 3:17) Nawˇ zaˬ˗euˬ aˬ da pyeuꞈ laˇ naˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ gaˬ nya lehˇ ehˇ doˆ nehˬ. Aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ja ceuˬ nehˬ. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu aˬ da deuˬ naˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Nawˇ nymˇ jiˇ hawˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗awˇ ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu heu neh maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ gaˬ˗eu lehˇ ehˇ doˆ nehˬ˗eu heu neh maˬ ehˇ, muiˬ˗eu aˬ da tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ nymˬ˗mˇ neh lehˬ hmˬ taˬ nya˗eu meh.—Yoˇ. 15:9. w23.12 28-29 ¶17-18

Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ kʼawꞈ, miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ ya tahˬ puˬ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ bye˗eu deuˬ neh laˆ tsoeˬ laˇ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ ya puˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ shaˬ zahˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ neh maˬ haw piˇ nehˬ kʼawꞈ, aˬ dui˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. (Yaˇ. 41:10) Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ naˇ, aˬ dui doeˇ dui dui˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ nya˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ “Miˬyehˇ˗euˬ nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ” biꞈ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. (Piˆ. 4:6, 7) Nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ jaˆ gaˇ neh laˇ˗eu nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh Nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ teu naˇ “tsawˇ haˬ zaˬ maˬ noeˬ doˆ coeˇ˗eu” nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Nawˇ shaˬ zahˬ ya puˬ ngeh nui ma keuˆ dui dui˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ gʼaˬ ngeh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ nui ma saˇ haw maˬ loˇ? Teu naˇ Miˬyehˇ˗euˬ nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. w24.01 20 ¶2; 21 ¶4

Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ ja ceuˬ˗eu meh. Sahˬ paˬ Daˬbiˇ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ya gaˬ˗eu nehˬ˗ehˇ, aˬ yawꞈ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu, aˬ jeˬ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ ahˇ˗eu, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗eu, lehˇ tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ taˆ lehˇ noeˬ doˆ laˇ˗eu meh. Daˬbiˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ yaw zeu baw˗awˇ ja ceuˬ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ” neh ja ceuˬ mawꞈ˗eu meh. Leˬbiˇ tsawˇ haˬ deuˬ jiˇ ni Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ja ceuˬ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dawˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ za geuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ ja ceuˬ keuˆ nya˗a lehˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗eu meh. (Neˬ. 9:5) Taˬ aw˗awˇ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ ja ceuˬ gaˇ Yeˬhawˇbaˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu yaw duˬ baw meh. w24.02 9 ¶6

Daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ gaˇ mahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ kaˬ˗eu miˇ neh maˬ le keuˆ nya ngeh tiˬ jawˇ Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ˗iˬ gaˇ maˬ pyeuꞈ˗eu tsawˇ haˬ nga lehˇ maˬ haw˗a. (2 Gawˇ. 8:12) Yawˬ ha˗ahˇ bi coˬ˗iˇ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ neh dzaw geuꞈ. Yawˬ ha neh le keuˆ nya˗euˬ aˇ pyaˇ deuˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Miˬyehˇ˗aˬ, dawˇ coe ni yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ meh. Naw maꞈ neh mˇ˗euˬ gaˇ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maˬ ngehˇ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Heˬ. 6:10) Teu miˇ neh nawˇ jiˇ maˬ ya ngehˇ˗a. Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu, aˬ cawˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu, iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ, heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu le keuˆ nya˗euˬ aˇ pyaˇ deuˬ˗ahˇ ya shaˇ noeˬ poˆ kʼoꞈ˗eu meh. Nawˇ gaˇ hu nui jah paw˗euˬ aˇ pyaˇ deuˬ˗ahˇ le keuˆ nya˗euˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni, nymˬ˗mˇ daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ le keuˆ nya˗eu yaw duˬ baw mehNoeˬ taˬ˗euˬ gaˇ le keuˆ nya˗euˬ saˇ baoˬ yeuꞈ˗eu deuˬ loꞈ˗ehˇ, Saˇ baoˬ neh gaˇ ma doˆ˗iˇ˗eu deuˬ myaˬ tiˬ paˆ, gaˇ pehˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ cehˇ cah˗eu meh. Nawˇ jiˇ nui jah paw˗euˬ aˇ pyaˇ deuˬ daˬ taˬ gaˇ le luꞈ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗awˇ guiˬ lahˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ˗awˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu taˬ ngehˇ. (2 Gawˇ. 4:7) Gʼaˬ maˬ baˬ ni leh jeh daˆ leꞈ naˇ, teu naˆ maˬ tseˇ muiˬ˗eu guiˬ lahˬ deuˬ jiˇ za˗eu meh.—Gaˬ. 6:9. w23.05 31 ¶16-18

Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, nui kʼahˇ shiˇ˗eu lehˇ mˇ doˆ leꞈ˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ, Yeˬsuˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ dui dui˗eu lehˇ nyiˬ poˆ byah ni ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 3:17; 17:5) Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ ehˇ gaˇ gaˬ haw mawꞈ miˇ˗a laˬ? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ do lehˇ maˬ ngehˬ cawˬ le kʼawꞈ, Jaˇliꞈ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ aˬ dui nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ˗eu meh. Laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ paˇ dmˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ gui ngeh, Yeˬhawˇbaˬ ngaˇ nawˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ miˇ˗a lehˇ ehˇ˗eu teˇ saˇ “gaˬ” laˇ˗eu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ dzaw geuꞈ˗eu meh. Maˬ byah kuꞈ kʼawꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ gaˬ nya lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ gaˇ ya gui ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ ehˇ luꞈ miˇ˗a lehˇ noeˬ mawˇ nya˗eu meh. (Yoˇ. 15:9, 15) Aˬ dui shaˬ zahˬ ya puˬ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ nui kʼahˇ maˬ paˇ shiˇ˗euˬ lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Maˇ diˇ naˇ teu loꞈ˗ehˇ ya puˬ˗eu teu naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ nui ma taˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jiˇ paˇ za˗eu meh.—Koˆ. 1:12. w24.03 27-28 ¶10-11