Мүәллифсиз нијјәт?

ЧАРЛЗ ДАРВИНИН һәјатын мүрәккәблијини вә мүхтәлифлијини тәбии сечмә илә изаһ етмәјин мүмкүн олдуғуну ирәли сүрмәсиндән тәхминән 150 ил кечмишдир. Лакин һејрәтамиз дәгиг гурулуша малик олан ҹанлы организмләрин мәгсәдјөнлү нијјәтин олдуғуна ишарә етдијинә инананлар бу јахынларда Дарвинин тәкамүл нәзәријјәсини вә онун мүасир вариантларыны тәнгид атәшинә тутмаға башламышлар. Һәтта бир чох мө’тәбәр алимләр белә јер үзүндә ҝөрдүјүмүз чохсајлы нөвләрин тәкамүл нәтиҹәсиндә пејда олдуғуну гәбул етмирләр.

Бу алимләрдән бә’зиләри дүшүнүлмүш нијјәт кими танынан башга бир фикри ирәли сүрүрләр. Онлар иддиа едирләр ки, биолоҝија, ријазијјат, о ҹүмләдән, сағлам дүшүнҹә һәр шејин нијјәтин нәтиҹәсиндә јарандығыны тәсдигләјир. Һәтта бу анлајышы мәктәбин тәдрис програмына да салмаға ҹалышырлар. Тәкамүл мүһарибәси адланан мүбаһисәләр әсасән Бирләшмиш Штатларда баш версә дә, охшар һаллар Инҝилтәрә, Нидерланд, Пакистан, Сербија вә Түркијәдә дә мүшаһидә едилир.

Чашгынлыг јарадан сәһв

Дүшүнүлмүш нијјәти әсаслы сурәтдә мүдафиә едәнләр адәтән бир ваҹиб шејдән јан кечирләр. Онлар бу нијјәтин кимә аид олдуғундан данышмырлар. Сизин фикринизҹә, нијјәт өз-өзүнә пејда ола биләрми? Бир журналда дејилир ки, дүшүнүлмүш нијјәт идејасыны ирәли сүрәнләр «бу нијјәтин кимә вә ја нәјә аид олдуғу һагда һеч бир фикир сөјләмирләр» («The New York Times Magazine»). Јазычы Клаудија Уолисин сөзләринә ҝөрә, дүшүнүлмүш нијјәтин тәрәфдарлары «Аллаһ һаггында мөвзуја тохунмамаг үчүн әлләриндән ҝәләни едирләр». «Нјусуик» журналында да гејд едилир ки, «ады чәкилән идејада нијјәтин мүәллифинин мөвҹудлуғу вә шәхсијјәти һаггында һеч бир шеј сөјләнилмир».

Анҹаг јәгин сиз дә анлајырсыныз ки, нијјәтин јарадыҹысы мөвзусундан гачмаг мүмкүн дејил. Онун мөвҹудлуғу вә кимлији ҝизләдилсә вә ја нәзәрә алынмаса, каинатда нијјәтин олмасыны вә үмумијјәтлә һәјатын мөвҹудлуғуну һәртәрәфли изаһ етмәк олармы?

Јарадыҹынын олдуғуну е’тираф едиб-етмәмәк һаггында мүбаһисәләр бу суалларын әтрафында дөвр едир: Илаһи јарадыҹынын мөвҹудлуғуну гәбул етмәк елми вә интеллектуал инкишафа мане олаҹагмы? Шүурлу јарадан мөвзусуна башга һеч бир ағлабатан изаһат олмајандамы мүраҹиәт едилмәлидир? Нијјәтин олмасы онун мүәллифинин дә мөвҹудлуғуну ҝөстәрмирми? Нөвбәти мәгаләдә бу кими суаллар мүзакирә олунаҹаг.

[3-ҹү сәһифәдәки шәкил]

Чарлз Дарвин инанырды ки, һәјатын мүрәккәблији тәбии сечмә илә изаһ олунур.

[Иҹазә илә]

Дарвин: From a photograph by Mrs. J. M. Cameron/U.S. National Archives photo