Дүзҝүн фасилә

НИТГДӘ лазыми јердә фасиләләр етмәк ваҹибдир. Бу, һәм мәрузәјә, һәм дә ади сөһбәтләрә аиддир. Фасиләләр едилмәсә, фикир ајдын баша дүшүлмәјәҹәк, әксинә, нитг сөз ахынына бәнзәјәҹәк. Дүзҝүн фасиләләр нитгин ајдын олмасына көмәк едир. Ондан, һәмчинин елә истифадә етмәк олар ки, әсас мәгамлар узун мүддәт јадда галсын.

Нә заман фасилә едәҹәјини неҹә мүәјјән едә биләрсән? Фасиләләрин узунлуғу нә гәдәр олмалыдыр?

Дурғу ишарәләринә ҝөрә фасиләләр. Дурғу ишарәләри јазылы дилин ваҹиб тәркиб һиссәсидир. Бу ишарәләр фикрин вә ја суалын битдијини билдирир. Бәзи дилләрдә онлардан ситатлары ҝөстәрмәк үчүн истифадә едирләр. Бәзи дурғу ишарәләри ҹүмләнин бир үзвү илә диҝәринин әлагәсини ҝөстәрир. Адам өзү-өзүнә охујанда дурғу ишарәләрини ҝөрүр. Анҹаг башгалары үчүн охујанда јазылы материалдакы дурғу ишарәләри онун интонасијасында әкс олунмалыдыр. (Әтрафлы мәлумат үчүн «Дүзҝүн охумаг» адлы 1-ҹи дәрсә бах.) Дурғу ишарәләринин тәләб етдији јердә фасилә етмәдикдә, охудуғун чәтин баша дүшүләр вә һәтта мәтнин мәнасы тәһриф олуна биләр.

Дурғу ишарәләриндән башга, ҹүмләдә фикрин ифадә олунма тәрзи дә һарада фасилә едәҹәјини мүәјјән едир. Бир дәфә танынмыш мусигичи демишди: «Мән бир чох башга пианочулардан һеч дә јахшы чалмырам. Анҹаг нотлар арасындакы фасиләләр ки вар, бах әсил сәнәт бурада башлајыр». Ејни шеји данышмаға да аид етмәк олар. Лазым ҝәлән јердә едилән фасиләләр јахшы һазырладығын нитгә ҝөзәллик вә мәна гатаҹаг.

Үзүндән охујаҹағын чап олунмуш материалда ишарәләр гојмаг аудиторија гаршысында охумаға һазырлашаркән сәнә көмәк едә биләр. Гыса фасилә тәләб олунан јердә кичик шагули хәтт, нисбәтән узун фасилә тәләб олунан јердә исә бир-биринә јахын ики шагули хәтт чәк. Әҝәр бәзи ифадәләри дүзҝүн охумагда чәтинлик чәкирсәнсә вә һәр дәфә лазым олмајан јердә фасилә едирсәнсә, чәтин ифадәни тәшкил едән сөзләри карандашла бир-биринә битишдир. Сонра ифадәни әввәлдән ахыра кими оху. Бир чох тәҹрүбәли натигләр белә едирләр.

Адәтән ади данышыгда фасиләләр етмәк чәтин олмур, чүнки адам чатдырмаг истәдији фикри јахшы билир. Анҹаг јери ҝәлди-ҝәлмәди ејни интервалла фасилә етмәк вәрдишин варса, нитгин зәиф вә анлашылмаз олаҹаг. Бунунла бағлы мәсләһәтләр «Рәван нитг» адлы 4-ҹү дәрсдә верилир.

Јени фикрә кечмәк үчүн едилән фасилә. Бир әсас фикирдән диҝәринә кечәркән фасилә етсән, динләјиҹиләрин дүшүнмәјә, јени фикри ҝөзләмәјә, фикрин ҝедишатынын дәјишдијини анламаға вә нөвбәти фикри даһа ајдын баша дүшмәјә имканы олаҹаг. Бир фикирдән диҝәринә кечәркән фасилә етмәк, бир күчәдән диҝәринә дөнәндә сүрәти јавашытмаг гәдәр ваҹибдир.

Бәзи натигләрин фасилә етмәдән бир фикирдән диҝәринә кечмәләринин сәбәбләриндән бири онларын һәддән артыг чох материалы әһатә етмәјә чалышмаларыдыр. Бәзиләринин ади данышыг тәрзи беләдир. Ола билсин, онлары әһатә едән инсанлар бу ҹүр данышыр. Анҹаг бунунла јахшы өјрәтмәјә наил олмаг гејри-мүмкүндүр. Әҝәр динләјиҹиләрин ешитмәләрини вә јадда сахламаларыны истәдијин ваҹиб бир фикри сөјләмәк истәјирсәнсә, ону ајдын нәзәрә чарпдырмаг үчүн кифајәт гәдәр вахт ајыр. Унутма ки, фикри ајдын чатдырмаг үчүн фасиләләр сон дәрәҹә ваҹибдир.

Әҝәр плана әсасланараг чыхыш етмәјә һазырлашырсанса, материалы елә груплашдырмаг лазымдыр ки, әсас бәндләр арасындакы фасилә ајдын ҝөрүнсүн. Әҝәр һазыр мәтни үзүндән охујаҹагсанса, әсас бәндләр арасындакы кечиди ишарәлә.

Фикирләр дәјишәркән едилән фасиләләр адәтән дурғу ишарәләринә ҝөрә едилән фасиләләрдән узун олур. Анҹаг бу фасиләләр нитги ҹансыхыҹы едәҹәк гәдәр узун олмамалыдыр. Әҝәр фасиләләр һәддән артыг узун олса, елә тәәссүрат ојанаҹаг ки, пис һазырлашмысан вә нә дејәҹәјини фикирләширсән.

Вурғуламаг үчүн едилән фасилә. Вурғуламаг үчүн едилән фасилә чох вахт динләјиҹиләрин диггәтини ҹәлб едир вә ҹошғунлугла сәсләндирилән суал вә ја нәгли ҹүмләдән сонра, јахуд әввәл ҝәлир. Белә фасилә динләјиҹиләрә дејилән сөзләр үзәриндә дүшүнмәјә имкан верәҹәк, ја да онларда нөвбәти фикрә мараг ојадаҹаг. Бунлар фәргли шејләр олдуғундан, онлардан һансына наил олмаг истәдијини мүәјјән ет. Лакин јадда сахла ки, бу фасиләләрдән сөзүн әсил мәнасында әһәмијјәт кәсб едән ифадәләри вурғуламаг үчүн истифадә етмәк лазымдыр. Әкс тәгдирдә һәмин ифадәләрин дәјәри итәҹәк.

Иса Назарет шәһәриндәки синагогда Мүгәддәс Јазылары уҹадан охујанда фасиләләрдән мәһарәтлә истифадә етмишди. Әввәлҹә о алдығы тапшырыг һаггында Јешаја пејғәмбәрин тумарындан охуду. Лакин ону изаһ етмәздән өнҹә, тумары бүкдү вә хидмәтчијә гајтарыб отурду. Сонра синагогда оланларын һамысынын ҝөзү онда икән деди: «Ешитдијиниз бу ајәләр бу ҝүн јеринә јетди» (Лука 4:16-21).

Шәраитин тәләб етдији фасиләләр. Һәрдән шәраитдән ирәли ҝәләрәк сөзүмүзә ара вермәли олуруг. Јолдан нәглијјат кечәндә, јахуд ушаг ағлајанда хидмәтдә растлашдығын адамла сөһбәти дајандырмаг мәҹбуријјәтиндә гала биләрсән. Чыхыш едәркән елә дә чох сәс-күј олмаса, чыхышы давам етдирмәк олар. Анҹаг сәс-күј ҝүҹлү олса вә узун чәксә, фасилә етмәк лазым ҝәләҹәк, чүнки динләјиҹиләр онсуз да гулаг асмајаҹаг. Буна ҝөрә дә сөјләмәк истәдијин дәјәрли фикирләрдән динләјиҹиләринин там фајда әлдә етмәси үчүн фасиләләрдән дүзҝүн истифадә ет.

Ҹаваб вермәјә имкан верән фасиләләр. Ола биләр, чыхышын заманы динләјиҹиләрин иштиракы нәзәрдә тутулмајыб, анҹаг онлара суалы үрәкләриндә ҹавабландырмаға имкан вермәк ваҹибдир. Әҝәр динләјиҹиләри дүшүндүрән суал галдырыр, амма кифајәт гәдәр фасилә етмирсәнсә, һәмин суалларын дәјәри итәҹәк.

Сөзсүз ки, фасилә етмәк тәкҹә сәһнәдән чыхыш едәркән јох, һәмчинин шаһидлик едәркән дә ваҹибдир. Бәзиләри санки бирнәфәсә данышырлар. Әҝәр сән дә белә данышырсанса, фасилә етмәји өјрәнмәк үчүн ҹидд-ҹәһдлә чалыш. Бу, сәнә башгалары илә јахшы үнсијјәт гурмаға көмәк етмәклә јанашы, тәблиғ хидмәтинин дә кејфијјәтини артыраҹаг. Фасилә бир анлыг сүкутдур вә һаглы олараг дејилмишдир ки, о, фикри нәзәрә чарпдырыр, вурғулајыр, диггәти ҹәлб едир вә гулаға динҹлик верир.

Ҝүндәлик сөһбәтләр адәтән гаршылыглы фикир мүбадиләси шәклиндә олур. Инсанлары динләјиб дедикләринә мараг ҝөстәрсән, онлар да сәнә даһа һәвәслә гулаг асаҹаглар. Буна ҝөрә дә онлара фикирләрини ифадә етмәјә имкан вермәк үчүн кифајәт гәдәр фасилә етмәк лазымдыр.

Хидмәтдә сөһбәт шәклиндә едилән шаһидлик даһа еффектив алыныр. Бир чох Шаһидләр фикир вермишләр ки, саламлашдыгдан сонра данышмаг истәдикләри мөвзуну билдириб суал вермәк даһа сәмәрәли олур. Онлар һәмсөһбәтләринин ҹаваб вермәләри үчүн фасилә едир, сонра онун дедикләрини нәзәрә алырлар. Мүзакирә заманы һәмсөһбәтләринә өз фикрини билдирмәјә дәфәләрлә имкан јарадырлар. Онлар билирләр ки, мүзакирә олунан мәсәләјә даир инсанын фикрини билсәләр, она көмәк етмәк даһа асан олаҹаг (Сүл. мәс. 20:5).

Әлбәттә, вердијин суаллар һеч дә һамы тәрәфиндән мүсбәт гаршыланмајаҹаг. Иса да белә вәзијјәтлә гаршылашмышды, анҹаг бу, она мане олмамышды ки, һәтта тәгибчиләринин дә данышмасы үчүн кифајәт гәдәр фасилә етсин (Марк 3:1-5). Данышмаға имкан вермәк инсаны дүшүнмәјә тәшвиг едир, бунун да нәтиҹәсиндә онун үрәјиндәкиләр ашкара чыха биләр. Хидмәтдә наил олмаг истәдијимиз мәгсәдләрдән бири инсанлары Аллаһын Кәламындакы ваҹиб мәсәләләрә үрәкдән һај вермәјә тәшвиг етмәкдир. Чүнки бу мәсәләләрлә бағлы һәр кәс өз гәрарыны вермәлидир (Ибр. 4:12).

Хидмәтдә фасиләләрдән дүзҝүн истифадә етмәк әсил усталыгдыр. Фасиләләрдән јахшы истифадә едәндә фикирләр даһа ајдын чатдырылыр вә адәтән узун мүддәт јадда галыр.