Дүзҝүн мәнтиги вурғу

ДАНЫШАНДА вә ја уҹадан охујанда ајры-ајры сөзләри дүзҝүн демәклә јанашы, һәмчинин фикирләри ајдын шәкилдә чатдырмаг үчүн әсас сөзләри вә ифадәләри вурғуламаг да ваҹибдир.

Дүзҝүн мәнтиги вурғу садәҹә бәзи сөзләри вурғу илә демәк мәнасыны дашымыр. Лазыми сөзләр вурғуланмалыдыр. Лазым олмајан сөзләр вурғу илә дејиләндә сөјләдикләрин динләјиҹиләр үчүн анлашылмаз олаҹаг вә онларын фикри јајынаҹаг. Материал мараглы олса белә, мәнтиги вурғу дүзҝүн вурулмајанда чыхыш динләјиҹиләри һәрәкәтә тәшвиг етмәјәҹәк.

Фикри мүхтәлиф үсулларла вурғуламаг олар: сәси артырмагла, даһа ҹошгун данышмагла, фикри јаваш, тәләсмәдән ифадә етмәклә, фикирдән әввәл вә ја сонра (ја да һәр ики һалда) фасилә етмәклә, жестләр вә үз ифадәләри васитәсилә. Чох вахт бу үсулларын бир нечәсиндән ејни заманда истифадә едилир. Бәзи дилләрдә сәс тонуну галдырыб-ендирмәклә дә фикри вурғуламаг олар. Һансы үсулун даһа мүнасиб олаҹағыны мүәјјән етмәк үчүн материалы вә шәраити нәзәрә алмаг лазымдыр.

Нәји мәнтиги вурғу илә сөјләјәҹәјини гәрара аларкән нөвбәти мәгамлары нәзәрә ал. 1) Ҹүмләдә вурғунун һансы сөзләрә дүшмәси тәкҹә ҹүмләдән јох, һәм дә контекстдән асылыдыр. 2) Мәнтиги вурғудан јени фикрин башландығыны, ја әсас фикрә кечилдијини, ја да садәҹә мүлаһизәнин јени сәмтдә јүрүдүлмәсини нәзәрә чарпдырмаг үчүн истифадә етмәк олар. Бу һәм дә диггәти јүрүдүлән мүлаһизәнин јекунуна јөнәлдә биләр. 3) Натиг мәнтиги вурғудан мәсәләјә шәхси мүнасибәтини билдирмәк үчүн истифадә едә биләр. 4) Һәмчинин мәрузәнин әсас бәндләрини вурғуламаг үчүн дә дүзҝүн мәнтиги вурғудан истифадә етмәк олар.

Мәнтиги вурғудан белә истифадә етмәк үчүн натиг вә ја аудиторија гаршысында охујан шәхс материалы јахшы баша дүшмәли вә динләјиҹиләрин ону јахшы дәрк етмәсини үрәкдән арзуламалыдыр. Езранын ҝүнләриндә верилән тәлимә даир Неһемја 8:8 ајәсиндә дејилир: «Онлар Аллаһын Ганун китабындан охујуб ајдынлашдырдылар вә мәнасыны ҹамаата изаһ етдиләр ки, охунан ајәләр баша дүшүлсүн». Ајдындыр ки, һәмин вахт Аллаһын Ганунуну охујуб изаһ едәнләр динләјиҹиләрә охунан ајәләрин мәнасыны баша дүшмәјә, онлары јадда сахлајыб, һәјатларына тәтбиг етмәјә көмәк етмәјин ваҹиблијини анлајырдылар.

Проблемә сәбәб нә ола биләр? Әксәријјәтимиз ҝүндәлик сөһбәтләрдә өз фикирләримизи ајдын ифадә едә билирик. Анҹаг башгасынын јаздығы материалы охујанда һансы сөзләри вә ифадәләри вурғуламағын лазым олдуғуну мүәјјәнләшдирмәк чәтин ҝәлә биләр. Әсас мәсәлә материалы ајдын баша дүшмәкдир. Бунун үчүн јазыланы диггәтлә арашдырмаг лазымдыр. Беләликлә, әҝәр сәнә јығынҹаг ҝөрүшүндә охумаг тапшырылыбса, ҝәрәк јахшы һазырлашасан.

Бәзиләри мәнтиги вурғу әвәзинә, «дөври вурғу» адландыра биләҹәјимиз вурғудан истифадә едирләр. Онлар мәнадан асылы олмајараг, мүәјјән интервалларла сөзләри вурғулајырлар. Диҝәрләри көмәкчи нитг һиссәләрини, мәсәлән, бағлајыҹылары, әдатлары вурғулајырлар. Фикрә ајдынлыг ҝәтирмәјәндә вурғу асанлыгла диггәти јајындыран вәрдишә чеврилир.

Бәзи натигләр мәнтиги вурғудан истифадә етмәјә чалышаркән сәсләрини елә галдырырлар ки, динләјиҹиләр өзләрини данланмыш һисс едирләр. Сөзсүз ки, бу, надир һалларда јахшы нәтиҹәләр ҝәтирир. Әҝәр мәнтиги вурғу тәбии дејилсә, елә тәәссүрат ојана биләр ки, натиг динләјиҹиләрлә тәкәббүрлә данышыр. Динләјиҹиләрә мәһәббәтлә мүраҹиәт етмәк вә дејиләнләрин һәм Мүгәддәс Јазылара әсасландығыны, һәм дә мәнтиги олдуғуну ҝөрмәләринә көмәк етмәк даһа јахшы оларды.

Неҹә тәкмилләшмәк олар? Мәнтиги вурғуну јериндә истифадә етмәји баҹармајанларын чохунун бундан хәбәри олмур. Она ҝөрә дә башгасы онун диггәтини бу проблемә јөнәлтмәлидир. Әҝәр сәнин дә бу саһәдә тәкмилләшмәјинә еһтијаҹ варса, мәктәбин нәзарәтчиси өз көмәјини ҝөстәрәҹәк. Һәмчинин башга јахшы натигдән дә мәсләһәт истәмәјә чәкинмә. Ондан хаһиш ет ки, неҹә охудуғуна вә данышдығына диггәтлә гулаг ассын, сонра исә мәсләһәт версин.

Мәсләһәт истәдијин гардаш илк өнҹә «Ҝөзәтчи Гүлләси»нин бир мәгаләси үзәриндә мәшг етмәји тәклиф едә биләр. Шүбһәсиз, о, сәнә мәна асанлыгла баша дүшүлсүн дејә, вурғунун һансы сөзләрә вә ја ифадәләрә вурулаҹағыны мүәјјән етмәк үчүн ҹүмләләри тәк-тәк тәһлил етмәји тапшыраҹаг. Курсивлә јазылмыш сөзләрә дә хүсуси диггәт јетирмәји хатырлада биләр. Јадда сахла ки, ҹүмләдәки сөзләр бир-бири илә әлагәлидир. Чох вахт садәҹә ајры-ајры сөзләри јох, сөз групуну вурғуламаг лазымдыр. Бәзи дилләрдә мәнтиги вурғунун һара дүшәҹәји диакритик ишарәләрдән асылыдыр вә шаҝирдә онлара хүсуси диггәт јетирмәк мәсләһәт ҝөрүлә биләр.

Һансы сөзләри вурғулајаҹағыны өјрәнәркән мәсләһәт верән гардаш сәнә нөвбәти аддым кими тәкҹә ҹүмләни јох, бүтөв контексти нәзәрә алмағы төвсијә едә биләр. Абзасда әсас фикир нәдән ибарәтдир? Ајры-ајры ҹүмләләрдә һансы сөзләри вурғулајаҹағына бу, неҹә тәсир етмәлидир? Мәгаләнин адына вә охудуғун материалын аид олдуғу галын һәрфләрлә јазылмыш јарымсәрлөвһәјә бах. Һансы сөзләри вурғулајаҹағына онлар неҹә тәсир едир? Бүтүн бунлар нәзәрә алынмалы амилләрдир. Лакин диггәтли ол ки, ҝүҹлү вурғуну һәддән артыг чох сөзә вурмајасан.

Нитглә чыхыш етмәјиндән вә ја охумағындан асылы олмајараг, мәсләһәт верән гардаш, ола билсин, мәнтиги вурғуну јүрүтдүјүн мүлаһизәјә ујғун олараг вурмағы мәсләһәт ҝөрәҹәк. Мүлаһизәнин һарада сона јетдијини, јахуд бир ваҹиб фикирдән диҝәринә һарада кечилдијини билмәк лазымдыр. Чыхыш заманы бунларын ајдын һисс олунмасы динләјиҹиләрин нәзәриндән гачмајаҹаг. Һәр шејдән әввәл, нәһајәт, беләликлә, демәли кими сөзләри вурғуламагла буна наил олмаг олар.

Мәсләһәт верән гардаш диггәтини һәм дә хүсуси һиссләрлә сәсләндирмәли олдуғун фикирләрә јөнәлдәҹәк. Бунун үчүн чох, мүтләг, һеч бир вәҹһлә, һәмишә, һеч вахт кими сөзләри вурғуламаг олар. Белә етмәклә, динләјиҹиләрин сәнин дедикләринә мүнасибәтинә тәсир едә биләрсән. Бу һагда «Мүлајимлик вә һиссләрин ифадә едилмәси» адланан 11-ҹи дәрсдә даһа әтрафлы данышылаҹаг.

Мәнтиги вурғудан даһа дүзҝүн истифадә етмәк үчүн диҝәр мәсләһәт динләјиҹиләрин јадда сахламалы олдуғу әсас фикирләри нәзәриндә сахламагдыр. Бу һагда аудиторија гаршысында охумаг бахымындан «Әсас фикирләрин вурғуланмасы» адлы 7-ҹи, чыхыш етмәк бахымындан исә «Әсас бәндләрин нәзәрә чарпдырылмасы» адлы 37-ҹи дәрсдә даһа ҝениш бәһс олунаҹаг.

Әҝәр тәблиғ хидмәтиндә тәкмилләшмәк истәјирсәнсә, ајәләри неҹә охудуғуна хүсуси диггәт јетир. Һәмишә өзүнә суал вер: «Бу ајәни нәјә ҝөрә охујурам?» Мүәллимин садәҹә сөзләри дүзҝүн сөјләмәси кифајәт етмир. Һәтта мәтни ифадәли охумагла да һәр шеј битмир. Әҝәр киминсә суалларына ҹаваб верирсәнсә, јахуд әсас тәлимләри өјрәдирсәнсә, ајәнин мүзакирә едилән фикри тәсдигләјән сөзләрини вә ја ифадәләрини вурғуламаг јахшы оларды. Әкс һалда, сәни динләјән адам фикри тутмаја биләр.

Мәнтиги вурғу сөзләри вә ја ифадәләри бир гәдәр вурғу илә демәји өзүнә дахил етдијиндән тәҹрүбәсиз натиг һәмин сөзләри вә ифадәләри һәддән артыг һүндүрдән дејә биләр. Бу, мусиги аләтиндә чалмағы тәзә өјрәнмәјә башлајан адамын сәсләндирдији нотлара бәнзәјир. Анҹаг тәҹрүбә артдыгҹа ајры-ајры «нотлар» ҝөзәл ифа олунан «мусигинин» бир һиссәсинә чевриләҹәк.

Бәзи әсас мәгамлары өјрәндикдән сонра тәҹрүбәли натигләрдән чох шеј өјрәнә биләҹәксән. Тезликлә баша дүшәҹәксән ки, вурғуну мүхтәлифләшдирмәклә нәјә наил олмаг олар. Дејиләнләрин ајдын баша дүшүлмәсиндә вурғудан мүхтәлиф ҹүр истифадә етмәјин нә гәдәр дәјәрли олдуғуну анлајаҹагсан. Мәнтиги вурғудан дүзҝүн истифадә етмәји өјрәндикҹә даһа јахшы охујаҹаг вә данышаҹагсан.

Мәнтиги вурғу һаггында сәтһи өјрәнмәклә кифајәтләнмә. Јахшы чыхыш етмәк үчүн мәнтиги вурғудан мәһарәтлә истифадә едәнә вә тәбии сәсләнәнәдәк онун үзәриндә чалыш.