Материалын мәнтиги ардыҹыллыгла изаһ едилмәси

МАТЕРИАЛЫ мәнтиги ардыҹыллыгла тәртиб етмәк үчүн әввәлҹә чатмаг истәдијин мәгсәди мүәјјән ет. Ола билсин, мәгсәдин садәҹә динләјиҹиләрә һансыса мөвзу — мүәјјән тәлим, кејфијјәт, давраныш гајдалары вә ја һәјат тәрзи һагда мәлумат чатдырмагдыр. Бәлкә, һансыса фикрин дүзҝүн вә ја јанлыш олдуғуну сүбут етмәк, нәјә ҝөрәсә дәрин миннәтдарлыг ојатмаг, јахуд һәрәкәтә тәшвиг етмәк истәјирсән? Бир инсана вә ја бир група мүраҹиәт етмәјиндән асылы олмајараг, гаршына гојдуғун мәгсәдә чатмаг үчүн онларын мөвзу илә бағлы артыг нәләри билдијини вә ја мүзакирә олунан суала мүнасибәтләрини нәзәрә алмаг лазымдыр. Бундан сонра материалы елә планлашдыр ки, бу мәгсәдә чатасан.

Һәвариләрин ишләри 9:22 ајәсиндә Шаулун (Павел) Дәмәшгдәки хидмәти һагда дејилир ки, о, «Исанын Мәсиһ олдуғуну [«мәнтигли сурәтдә», ЈД] сүбут етмәклә, Дәмәшгдә јашајан јәһудиләри тәәҹҹүбләндирирди». Павел һансы мәнтиги дәлилләри ҝәтирирди? Павелин сонралар Антакја вә Салоникдәки хидмәти һагда олан мәлуматдан ҝөрдүјүмүз кими, о, сөһбәти әввәлҹә јәһудиләрин Ибраниҹә Мүгәддәс Јазылары гәбул етмәләри вә орада Мәсиһ һагда дејиләнләрә инандыгларыны иддиа етмәләри үзәриндә гурду. Сонра Павел һәмин Јазылардан Мәсиһин һәјаты вә хидмәти һагда олан бир нечә парчаны сечиб, ситат ҝәтирди вә онлары Исанын һәјатында баш верән һадисәләрлә мүгајисә етди. Ахырда исә ајдын бир нәтиҹә чыхарды: һәмин Иса, Мәсиһдир (Һәв. иш. 13:16-41; 17:2, 3). Сән дә Мүгәддәс Китаб һәгигәтини мәнтиги ардыҹыллыгла чатдырсан, данышдыгларын башгаларыны инандыра биләр.

Материалын тәртиб едилмәси. Материалы мәнтиги ардыҹыллыгла тәртиб етмәјин мүхтәлиф үсуллары вар. Лазым ҝәләрсә, бир дәфәјә бир нечәсиндән истифадә етмәк олар. Онлардан бәзиләри ашағыдакылардыр.

Мөвзу үзрә. Бунун үчүн материалы һәр бири мәгсәдинә чатмаға көмәк едән һиссәләрә бөлмәк лазымдыр. Һиссәләр мөвзунун баша дүшүлмәси үчүн ваҹиб олан әсас бәндләр вә ја һансыса фикрин доғру, јахуд јанлыш олдуғуну сүбут едән конкрет дәлилләр ола биләр. Мөвзу илә бағлы олса белә, мүәјјән бәндләри мәгсәдиндән вә ја динләјиҹиләрин кимлијиндән асылы олараг, әлавә етмәк вә ја чыхармаг олар.

Материалын мөвзу үзрә тәртиб олунмасына даир бир нүмунәјә бахаг. Аллаһын ады һагда тәгдимәјә нөвбәти бәндләр дахил ола биләр: 1) Аллаһын адыны билмәк нә үчүн ваҹибдир? 2) Аллаһын ады нәдир? 3) Онун адыны неҹә иззәтләндирә биләрик?

‘Садиг вә ағыллы гулун’ Мүгәддәс Китаб өјрәнмәси кечирмәк үчүн нәзәрдә тутулан нәшрләрини арашдырмагла материалын мөвзу үзрә неҹә тәртиб олунмасы илә бағлы чох шеј өјрәнмәк олар (Мат. 24:45). Адәтән белә нәшрләрдә өјрәнәнин Мүгәддәс Китабын әсас һәгигәтләри һагда үмуми мәлумат алмасы үчүн бир нечә мөвзу арашдырылыр. Даһа ҝениш мәзмунлу нәшрләрдә фәсилләр јарымбашлыглара бөлүнүр. Һәр мөвзу өјрәнәни сонракы мәлуматы мәнимсәмәјә һазырлајыр вә үмуми тәсәввүр јаратмаға көмәк едир.

Сәбәб вә нәтиҹә. Сәбәбдән нәтиҹәјә доғру мүлаһизә јүрүтмәк мәлуматы мәнтиги ардыҹыллыгла тәгдим етмәјин башга бир үсулудур.

Бу үсул һәмсөһбәтинин, јахуд динләјиҹиләрин һал-һазырда етдији вә ја етмәјә һазырлашдығы шејин нәтиҹәси һагда ҹидди дүшүнмәли олдуғу һалда хүсусән еффектив ола биләр. «Сүлејманын мәсәлләри» китабынын 7-ҹи фәслиндә буна даир ҝөзәл нүмунә вар. Орада тәҹрүбәсиз, «ганмаз» (сәбәб) ҝәнҹин фаһишә гадына гошулмасы, сонра өз һәрәкәтләринин аҹы нәтиҹәләриндән (нәтиҹә) әзаб чәкмәси ҹанлы нәгл олунур (Сүл. мәс. 7:7).

Сөзләри даһа тәсирли етмәк үчүн Јеһованын јоллары илә ҝетмәмәјин аҹы нәтиҹәләрини Јеһоваја гулаг асанларын алдыглары хејир-дуаларла гаршы-гаршыја гојмаг олар. Муса Вәд едилмиш дијара ҝирмәздән әввәл Исраил халгына мүраҹиәт едәндә Јеһованын руһу илә һәрәкәтә ҝәләрәк бу ҹүр мүгајисәдән истифадә етмишди (Ганун. т. 28 фәс.).

Бәзи һалларда, мүзакирәјә вәзијјәти (нәтиҹә), сонра исә бу вәзијјәтә ҝәтириб чыхаран амилләри (сәбәб) ҝөстәрмәклә башламаг олар. Белә вәзијјәтләрдә проблем вә онун һәлли үсулундан истифадә етмәк олар.

Проблем вә һәлли. Әҝәр тәблиғдә инсанлары нараһат едән проблем һагда данышыб сонра онун һәллини ҝөстәрсән, чох еһтимал ки, инсанлар сәнә даһа һәвәслә гулаг асаҹаглар. Һансы проблем һагда данышаҹағыны ја өзүн сечә биләрсән, ја да бу һагда һәмсөһбәтин сөз ача биләр.

Мәсәлән, инсанларын гоҹалыб өлмәси, ҹинајәткарлығын ҝениш јајылмасы вә ја дүнјада һөкм сүрән әдаләтсизлик һагда данышмаг олар. Белә проблемләрин мөвҹуд олдуғуну ҝөстәрмәк үчүн чох данышмаға еһтијаҹ јохдур, бу онсуз да ајдын мәсәләдир. Конкрет проблеми гејд ет, сонра Мүгәддәс Китабда онун һәлли һагда нә дејилдијини ҝөстәр.

Анҹаг шәхси проблемләри дә гејд етмәк олар, мәсәлән, ушаглары тәкбашына бөјүтмәјин чәтинликләрини, ҹидди хәстәлик уҹбатындан јаранан руһ дүшкүнлүјүнү, јахуд башгасынын амансыз рәфтарыны. Јахшы нәтиҹә әлдә етмәк үчүн илк нөвбәдә диггәтлә гулаг ас. Бүтүн бу проблемләрә даир Мүгәддәс Китабда дәјәрли фикирләр вар. Лакин онлардан узагҝөрәнликлә истифадә етмәк лазымдыр. Сөһбәтин инсана һәгигәтән фајда ҝәтирмәси үчүн һәр шејә реал бахмалысан. Нәји ҝөстәрмәк истәдијини дәгиг мүәјјән ет: проблемин көкүндән һәлл олунмасыны, конкрет вәзијјәтдә нә едилә биләҹәјини вә ја бу системдә һәлли олмајан проблемлә јашамағы өјрәнмәји. Башга сөзлә, Мүгәддәс Јазылардан ҝәтирдијин фикирләр чыхардығын нәтиҹәләрлә узлашмалыдыр. Әкс тәгдирдә, проблемин һәллинә даир дедикләрин инсана тамамилә мәнтигсиз ҝөрүнә биләр.

Хроноложи ардыҹыллыг. Һәрдән мөвзунун өзү материалы хроноложи ардыҹыллыгла тәгдим етмәји тәләб едир. Мәсәлән, «Чыхыш» китабында Он бәла баш вердији ардыҹыллыгла тәсвир олунур. «Ибраниләрә мәктуб»ун 11-ҹи фәслиндә һәвари Павел тәглид едилмәли имана саһиб олан киши вә гадынларын адларыны јашадыглары заман ардыҹыллығы илә садалајыр.

Һадисәләри хроноложи ардыҹыллыгла данышанда динләјиҹиләрә вәзијјәтин нә үчүн мәһз бу ҹүр ҹәрәјан етдијини баша дүшмәк асан олаҹаг. Бу һәм Мүгәддәс Китабын јазылдығы дөврдә, һәм дә бизим ҝүнләрдә баш верән һадисәләрә аиддир. Беләликлә, бир дәфәјә һәм хроноложи ардыҹыллыг, һәм дә сәбәб-нәтиҹә үсулундан истифадә етмиш олурсан. Әҝәр Мүгәддәс Китаба әсасән ҝәләҹәкдә баш верәҹәк һадисәләр һагда данышмағы планлашдырырсанса, динләјиҹиләрин асанлыгла изләмәси вә јадда сахламасы үчүн јахшы олар ки, материалы хроноложи ардыҹыллыгла изаһ едәсән.

Лакин бу үсулдан истифадә етдикдә һадисәни һәмишә башдан данышмаға еһтијаҹ јохдур. Һәрдән, һадисәнин кулиминасија нөгтәсиндән башлајараг данышмаг даһа јахшы олур. Мәсәлән, киминсә һәјатында баш верән һадисәни данышырсанса, әввәлҹә онун иманыны сынаға чәкән вәзијјәти тәсвир етмәк олар. Бу һиссә илә динләјиҹиләрдә мараг ојатдыгдан сонра һәмин вәзијјәтә ҝәтириб чыхаран һадисәләри ардыҹыллыгла даныша биләрсән.

Јалныз лазым олан материалы дахил ет. Материалы неҹә тәртиб етмәјиндән асылы олмајараг, јалныз лазым олан мәлуматы истифадә ет. Материал сечәркән нәзәрә алынмалы олан факторлардан бири нитгин мөвзусудур. Һәмчинин динләјиҹиләрини дә дүшүн. Бир аудиторија үчүн ваҹиб олан мүәјјән фикир, диҝәри үчүн артыг ола биләр. Бундан әлавә, әмин ол ки, бүтүн материал гаршына гојдуғун мәгсәдә чатмаға көмәк едәҹәк. Әкс тәгдирдә, һәтта ән мараглы нитг белә, ҝөзләнилән нәтиҹәләри ҝәтирмәјәҹәк.

Арашдырма апараркән, еһтимал ки, мөвзуја даир чохлу мараглы материал тапаҹагсан. Бу заман нитгә нә гәдәр материал дахил етмәк олар? Динләјиҹиләри һәддиндән артыг чох мәлуматла јүкләсән, истәдијин мәгсәдә чатмајаҹагсан. Тәләсик дејилән чохлу фикирдәнсә, јахшы ајдынлашдырылан бир нечә әсас фикир асанлыгла јадда галаҹаг. Бу о демәк дејил ки, нитгә һеч вахт мараглы тәфсилатлары дахил етмәк олмаз. Әсас одур ки, онлар мәгсәдә чатмаға мане олмасын. Марк 7:3, 4 вә Јәһја 4:1-3, 7-9 ајәләриндә бу ҹүр тәфсилатларын Мүгәддәс Китаба мүнасиб шәкилдә неҹә дахил едилдијинә диггәт јетир.

Бир бәнддән диҝәринә гәфил кечид етмә ки, динләјиҹиләр фикирләрин бир-бири илә бағлылығыны итирмәсинләр. Фикирләрин бир-бирини тамамламасы үчүн онларын арасындакы бағлылығы ајдын ҝөстәрмәк лазымдыр. Буну бүтөв вә ја јарымчыг ҹүмлә илә ҝөстәрмәк олар. Бир чох дилләрдә ади бағлајыҹы сөз вә ја ифадәләр васитәсилә јени фикрин әввәлки илә бағлылығыны ҝөстәрмәк мүмкүндүр.

Нитгә јалныз лазым олан материалы дахил етсән вә материалы мәнтиги ардыҹыллыгла тәртиб етсән, гаршына гојдуғун мәгсәдә чата биләҹәксән.