Тәрбијәјә аид е’тибарлы мәсләһәтләр
РУТ АДЛЫ гадын илк һамиләлији һаггында белә дејир: «Онда ҹәми 19 јашым варды. Аиләмдән, гоһумларымдан узагда јашајырдым вә ана олмаға гәтијјән һазыр дејилдим». Рут өзү, демәк олар ки, һәлә ушаг иди вә валидејн олмаг һаггында ҹидди дүшүнмүрдү. Ушағыны бөјүтмәк үчүн е’тибарлы мәсләһәтләри о һарадан ала биләрди?
Ики өвлад бөјүтмүш Јан хатырлајыр: «Илк вахтлар өзүмә әмин идим. Амма бир аздан баша дүшдүм ки, ән ади шејләри белә билмирәм». Ҝөрдүјүмүз кими, бә’зи валидејнләр ушаг доғуланда өзләрини итирир, диҝәрләри исә ушаглары бөјүдүкҹә чаш-баш галырлар. Белә валидејнләрә өвладларыны боја-баша чатдырмаға нә көмәк едә биләр?
Сон вахтлар радио вә телевизија верилишләриндә ушаг тәрбијәси илә бағлы чохлу мәсләһәтләр ешитмәк олар. Јәгин бу мәсләһәтләрин е’тибарлы олуб-олмадығы сиздә шүбһә доғурур. Шүбһәләриниз әсассыз дејил. Доғрудан да, ҝөрәсән бу мәсләһәтләри неҹә адамлар верир? Онлар өз ушагларыны јахшы инсан кими бөјүдә билибләрми? Әлбәттә, аиләнизин хошбәхтлији үчүн һәр шеји ҝөтүр-гој етмәк истәјиниз тәбиидир. Кечән мәгаләдә јазылдығы кими, һәтта мүтәхәссисләрин дә мәсләһәти чох вахт һеч бир нәтиҹә вермир. Елә исә сизә нә көмәк едә биләр?
Тәрбијә саһәсиндә ән јахшы Мәсләһәтчи аилә гурулушунун Баниси Јеһова Аллаһдыр (Ефеслиләрә 3:14). Бу саһәдә јеҝанә е’тибарлы мүтәхәссис Одур. Аллаһ Өз Кәламында практики дәјәри олан, е’тибарлы мәсләһәтләр тәгдим едир (Мәзмур 32:8; Јешаја 48:17, 18). Онлара әмәл едиб-етмәмәк исә өзүмүздән асылыдыр.
Ушагларыны ләјагәтли вә Аллаһдан горхан инсан кими бөјүтмүш бир нечә валидејн мүвәффәгијјәтләри үчүн илк нөвбәдә Мүгәддәс Китаб принсипләринә борҹлу олдугларыны дејирләр. Онларын фикринҹә Мүгәддәс Китабын мәсләһәтләри бу ҝүн дә гәдимдәки кими е’тимада лајигдир.
Ушаглара вахт ајырын
Ики ушаг анасы Катрин Ганунун тәкрары 6:7 ајәсиндәки мәсләһәтин вахтилә она чох көмәк етдијини дејир. Бу ајәдә јазылыб: «Бунлары [Мүгәддәс Китаб принсипләрини] өвладларынын шүуруна јахшы-јахшы јерит. Евиндә отуранда, јол ҝедәндә, јатанда, дуранда бунлар барәдә даныш». Катрин дәрк едирди ки, бу мәсләһәтә әмәл етмәк үчүн ушаглара вахт ајырмаг лазымдыр.
Сиз фикирләшә биләрсиниз: «Дилдә демәк асандыр». Әҝәр аиләни доландырмаг үчүн валидејнләрин һәр икиси ишләјирсә, онда ушагларына неҹә вахт ајырсынлар? Артыг баба олмуш Торлиф дә «Ганунун тәкрары» китабындакы мәсләһәтә әмәл етмәјин ваҹиблијини гејд едир. О данышыр: «Оғлум евдә, һәјәтдә мәнә көмәк едирди. Биз аиләликлә ҝәзмәјә ҝедирдик. Бир јердә сүфрә башына јығышырдыг. Она ҝөрә дә оғлум өзүнү бизимлә сәрбәст һисс едир, һисс вә һәјәҹанларыны ачыг бөлүшүрдү». Сиз дә бир јерә ҝедәндә, ушаглары өзүнүзлә апарын. Онда ушагларла сөһбәт етмәк даһа асан олаҹаг.
Ушаглар бөјүјәндә бә’зән өзләринә гапанырлар, она ҝөрә дә онларла сәмими үнсијјәт етмәк алынмыр. Белә вәзијјәтдә нә етмәк олар? Јеҝанә јол онларла бирликдә даһа чох вахт кечирмәкдир. Катринин әри Кен гызынын јенијәтмә чағларыны хатырлајыр. Гыз атасынын ону динләмәдији һаггында тез-тез ҝилејләнирди. Белә шикајәтләри јенијетмәләрдән чох ешитмәк олар. Кен бунун өһдәсиндән неҹә ҝәлди? «Гызымла даһа чох вахт кечирмәјә башладым. Онун фикирләри, һислри, һәјәҹанлары һаггында данышырдыг. Бунун бизә бөјүк көмәји олду» (Сүлејманын мәсәлләри 20:5). Кен уғурунун сәбәбини евләриндә даима сәмими үнсијјәтин олдуғунда ҝөрүр: «Гызымла арамыз һәмишә јахшы олуб. О билирди ки, мәнимлә һәмишә ачыг даныша биләр».
Бу јахынларда апарылмыш тәдгигат заманы ашкар олунуб ки, валидејнләрлә ушагларын бирликдә кифајәт гәдәр вахт кечирмәдикләриндән јенијетмәләр ата-аналарына нисбәтән үч дәфә чох шикајәтләнирләр. Белә исә, нәјә ҝөрә Мүгәддәс Китабын мәсләһәтинә һај вермәјәсиниз? Имкан даирәсиндә ушагларыныза даһа чох вахт ајырын. Онларла бирликдә динҹәлин, бирҝә ишлә мәшғул олун, ҝәзмәјә ҝедин, сәһәр јухудан ојананда, ахшамлар јатмаздан әввәл онларын јанында олун. Мүмкүнсә, ҝетдијиниз јерләрә онлары да апарын. Ганунун тәкрары 6:7 ајәси ҝөстәрир ки, валидејнин ушағына һәср етдији вахтын әвәзини һеч нә верә билмәз.
Ушаглара јахшыны писдән ајырмағы өјрәдин
Марио ики ушаг атасыдыр. О, валидејнләрә төвсијә едир: «Ушагларынызы әзизләјин, онлара китаб охујун». Амма валидејнләрин мәгсәди ушагларыны јалныз зеһни ҹәһәтдән инкишаф етдирмәк олмамалыдыр. Ушаға јахшыны писдән ајырмағы өјрәтмәк лазымдыр. Марио дејир: «Онлара Мүгәддәс Китабы өјрәдин».
Мүгәддәс Китаб да валидејнләрә белә төвсијә едир: «Ушагларынызы гәзәбләндирмәјин, анҹаг онлары Рәббин тәрбијә вә нәсиһәти илә бөјүдүн» (Ефеслиләрә 6:4). Бу ҝүн бир чох аиләләрдә, демәк олар ки, ушагларын әхлаги тәрбијәсинә фикир верилмир. Бә’зиләри дүшүнүр ки, һәјати дәјәрләри инсан боја-баша чатандан сонра өзү сечмәлидир. Сизҹә бу фикир дүздүрмү? Сағлам инкишаф үчүн ушаг организминә гидалы јемәк ҝәрәк олдуғу кими, мә’нәви инкишаф үчүн дә онун зеһнинә вә үрәјинә өјүд-нәсиһәт лазымдыр. Әҝәр ушагларыныз евдә сиздән тәрбијә ҝөрмәсә, сизин әвәзинизә буну күчә, мәктәб достлары, телевизија вә журналлар едәҹәк.
Мүгәддәс Китаб валидејнләрә ушагларына јахшыны писдән ајырмағы өјрәтмәјә көмәк едир (2 Тимотејә 3:16, 17). Тәҹрүбәли мәсиһчи ағсаггалы Ҹеф ики ушаг бөјүдүб. О, мәсләһәт ҝөрүр ки, валидејнләр ушагларына әхлаг нормаларыны Мүгәддәс Китабдан өјрәтсинләр. Ҹеф дејир: «Ушагларымыза мүәјјән шејләри Мүгәддәс Китаб васитәсилә баша саланда онлар ҝөрүрләр ки, бу ата-ананын јох, Аллаһын фикридир. Биз Мүгәддәс Китабын ушагларын дүшүнҹәсинә вә үрәјинә нә гәдәр ҝүҹлү тә’сир етдијинин дөнә-дөнә шаһиди олмушуг. Ушағын сәһв фикирләрини вә һәрәкәтләрини дүзәлтмәк үчүн Мүгәддәс Јазылардан мүвафиг бир ајә сечиб она охутдурурдуг. Адәтән ушағын ҝөзүндән јаш төкүлүрдү. Биз мәәттәл галырдыг: Мүгәддәс Китаб ушаға бизим сөз вә әмәлләримиздән даһа ҝүҹлү тә’сир ҝөстәрирди».
Ибраниләрә 4:12 ајәсиндә изаһ едилир: ‘Аллаһын кәламы ҹанлы вә тә’сирлидир, үрәјин дүшүнҹә вә нијјәтләрини ајырд едир’. Мүгәддәс Китабын јазылышында Аллаһ инсанлардан истифадә етсә дә, орада һәмин адамларын шәхси фикри вә тәҹрүбәси дејил, Аллаһын әхлаг нормалары јазылыб. Буна ҝөрә дә орадакы мәсләһәтләр бүтүн башга мәсләһәтләрдән олдугҹа фәргләнир. Ушағы Мүгәддәс Китаб әсасында тәрбијә етмәклә сиз она Аллаһын дүшүнҹә тәрзини мәнимсәмәјә көмәк едәҹәксиниз. Сиз ушағынызын үрәјинә даһа тез јол тапаҹаг вә зәһмәтиниз һәдәр јерә ҝетмәјәҹәкдир.
Јухарыда хатырланан Катрин да бунунла разыдыр. О дејир: «Вәзијјәт нә гәдәр чәтин олурдуса, биз бир о гәдәр сә’јлә рәһбәрлији Аллаһын Кәламында ахтарырдыг. Бу чох ҝөзәл нәтиҹә верирди». Ушағыныза јахшыны писдән ајырд етмәји өјрәтмәк истәјирсинизсә, сиз дә Мүгәддәс Китаба мүраҹиәт един.
Тәмкинли олун
Һәвари Павел ушагларын тәрбијәсиндә әһәмијјәтли олан даһа бир ваҹиб принсипи гејд етди. О, һәмиманлыларыны тәшвиг едирди: «Гој сизин мүлајимлијиниз бүтүн инсанлара мә’лум олсун» (Филипилиләрә 4:5). Бәли, ушаглара гаршы һәддән артыг тәләбкар олмајын. Унутмајын ки, ‘мүлајимлик’ «јухарыдан назил олан һикмәт»ин әламәтидир (Јагуб 3:17).
Ушаглары тәрбијә едәркән валидејнләр чох сәрт олмамалыдырлар. Тәмкинли валидејн ушағыны дәстәкләсә дә, онун һәр аддымыны идарә етмир. Мәсәлән, јухарыда ады чәкилән Јеһованын Шаһиди Марио хатырлајыр: «Һәјат јолдашымла бирҝә ушаглары һәмишә вәфтиз олунмаға, таммүддәтли хидмәтә вә диҝәр руһани мәгсәдләрә ҹан атмаға тәшвиг едирдик. Бунунла јанашы биз вурғулајырдыг ки, бу гәрарлары вахт ҝәләндә өзләри гәбул етмәлидирләр». Бунун бир бәһрәси олдуму? Бәли, һал-һазырда онларын һәр ики өвлады таммүддәтли хидмәтчидир.
Колослулара 3:21 ајәсиндә аталар үчүн белә бир хәбәрдарлыг јазылыб: «Өвладларынызы һирсләндирмәјин ки, онлар мә’јус олмасынлар». Сәбри түкәнмиш валидејн асанлыгла һирсләниб ушагларындан чох шеј тәләб едә биләр. Катрин јухарыдакы мәсләһәти чох гијмәтләндирир: «Ушаглары өзүнүзлә бир тутмајын». Катрин дә Јеһованын Шаһидидир. О давам едир: «Елә един ки, Јеһоваја хидмәт ушаглара севинҹ ҝәтирсин».
Јухарыда ады чәкилән Ҹеф өз тәҹрүбәсиндән данышыр: «Ушагларымыз хејли бөјүмүшдү. Јахын бир достумуз нә вахтса бурахдығы сәһвдән бизи горумаг үчүн мәсләһәт ҝөрдү ки, ушагларын хаһишләринә һәмишә “јох” демәјәк. Чүнки ушаглар буна аҹыгланыр вә инҹијирләр. Онун сәһвини тәкрар етмәмәјимиз үчүн достумуз ушагларын хаһишләринә тез-тез “бәли” демәји төвсијә етди».
Ҹеф давам едир: «Бу мәсләһәт хошумуза ҝәлди. Биз чалышырдыг ки, ушагларымыз башгалары илә әјләнәндә бөјүкләр олан јердә вә ја ҝөзүмүзүн гаршысында олсунлар. Она ҝөрә дә онлара дејирдик: “Филанкәс филан шеји тәшкил едир. Ҝәлин сиз дә ҝедин”. Ушагларымыз һараса ҝетмәк истәјәндә, чох јорғун олсаг да, “јох” демәмәјин хәтринә, хаһишләрини јеринә јетирирдик». Ушагларынызла әдаләтлә давранын, онларын тәләбатларыны нәзәрә алын, истәкләри Мүгәддәс Китаб принсипләринә зидд дејилсә, онлара ҝүзәштә ҝедин.
Е’тибарлы мәсләһәтләрә әмәл един
Бу мәгаләдә сөзләри јазылмыш валидејнләрин чоху артыг нәнә-бабадырлар. Онлар чох шаддырлар ки, һәмин Мүгәддәс Китаб принсипләри инди онларын өвладларына өз ушагларыны тәрбијә етмәјә көмәк едир. Бәс сиз Мүгәддәс Китаб мәсләһәтләринә әмәл етмәк истәјәрдинизми?
Јухарыда ады чәкилән Рут вә әри Торлиф ушаглары дүнјаја ҝәләндә чаш-баш галмышдылар. Амма сонрадан онлар баша дүшдүләр ки, Аллаһын Кәламындакы ҝөзәл мәсләһәтләрә ҝүвәнә биләрләр. Јеһованын Шаһидләри ушагларын тәрбијәсиндә әвәзсиз көмәји олан вә Мүгәддәс Китаба әсасланан вәсаитләр дәрҹ едибләр. Мәсәлән, «Бөјүк Мүәллимдән өјрән», «Мүгәддәс Китаб һекајәләри», «Ҝәнҹләрин суаллары. Практики мәсләһәтләр», «Дүнјада јашамыш ән бөјүк инсан» (рус.) китаблары бу гәбилдәндир. Рутун әри Торлиф дејир: «Бу ҝүн валидејнләр Мүгәддәс Китаб мәсләһәтләрини асанлыгла тапа биләрләр. Бу мәсләһәтләр ушаг тәрбијәси илә бағлы ортаја чыхан проблемләри һәлл етмәкдә әвәзсиздир. Онлары јалныз тәтбиг етмәк галыр».
[5-ҹи сәһифәдәки чәрчивә/шәкил]
МҮӘТХӘССИСЛӘР вә МҮГӘДДӘС КИТАБ
Ушағы әзизләмәк һаггында
Психолог Ҹон Бродес Уотсон 1928-ҹи илдә ушагларын психоложи тәрбијәсинә аид чыхмыш китабында валидејнләрә мәсләһәт ҝөрүрдү: «Ушагларынызы һеч вахт гуҹагламајын, өпмәјин. Онлары һеч вахт гуҹағыныза алмајын» («The Psychological Care of Infant and Child»). «Бизим ушаглар» журналынын 1999-ҹу илинин март сајында психологлар Вера Лејн вә Дороти Молино јазыблар: «Тәдгигатлар ҝөстәрир ки, ушаглары әзизләмәјәндә онлар ҝеҹ инкишаф едирләр» («Our children»).
Јешаја 66:12 ајәси ҝөстәрир ки, ата-ана өвладыны әзизләдији кими, Аллаһ да халгына олан мәһәббәтини бу ҹүр ифадә едир. Иса Мәсиһ, ушаглары онун јанына бурахмајан шаҝирдләрини мәзәммәт едәрәк демишди: «Гојун ушаглар Мәним јаныма ҝәлсинләр! Онлара мане олмајын!» Сонра о, ушаглары «гуҹаглајыб, әлләрини үзәрләринә гојараг, хејир-дуа верди» (Марк 10:14, 16).
Өјүд-нәсиһәт һаггында
Психолоҝија үзрә профессор Бруно Беттелһејм 1969-ҹу илдә «Нју-Јорк Тајмс Магазин» журналында хүсусилә гејд етмишди ки, ушаглар өз фикирләрини ата-ананын өјүд-нәсиһәти сајәсиндә јох, өз һәјат тәҹрүбәси әсасында формалашдырмалыдырлар. Тәхминән отуз ил сонра 1997-ҹи илдә дәрҹ едилмиш «Ушагларын мә’нәви идракы» китабында психиатр Роберт Колз јазырды: «Ушагларын һәјатда һәр һансы бир мәгсәдә ҹан атмаға, рәһбәрлијә вә [валидејнләр вә бөјүкләр тәрәфиндән гәбул едилән] дәјәрләрә еһтијаҹы вар» («The Moral Intelligence of Children»).
Сүлејманын мәсәлләри 22:6 ајәсиндә валидејнләрә белә бир мәсләһәт верилир: «Ушаға тәрбијә вер ки, лајигли јол тутсун, о гоҹаланда да бу јолдан дөнмәз». «Тәрбијә вермәк» ифадәсинин гәдим ибрани дилиндә «өјрәтмәјә башламаг» мә’насы да вар. Бу ајә она ишарә едир ки, валидејнләр ушагларына көрпәликдән өјүд-нәсиһәт вермәјә башламалыдырлар (2 Тимотејә 3:14, 15). Балаҹалыгда өјрәндикләри шејләр онларын бүтүн һәјатына тә’сир едәҹәк.
Ҹәзаландырмаг һаггында
Профессор Жејмс Добсон 1978-ҹи илдә дәрҹ едилмиш «Тәрс ушаг» китабында јазырды ки, ушағын јахшылығыны истәјән валидејн онун пис һәрәкәтләринин гаршысыны алмаг үчүн ону дөјмәлидир («The Strong-Willed Child»). Ушаг психологу Бенҹамин Спок исә мәшһур китабынын 1998-ҹи илдә чапдан чыхмыш једдинҹи нәшриндә дејир: «Ушағы дөјәндә она елә ҝәлир ки, әҝәр адам бөјүк вә ҝүҹлүдүрсә, һаглы олуб-олмаса да, истәдијини едә биләр» («Baby and Child Care»).
Мүгәддәс Китабда ушағы ҹәзаландырмаг һаггында белә дејилир: «Көтәк вә мәзәммәт һикмәт ҝәтирәр» (Сүлејманын мәсәлләри 29:15). Амма елә ушаглар да вар ки, онлары дөјмәјә еһтијаҹ јохдур. Сүлејманын мәсәлләри 17:10 ајәсиндә дејилир: «Ганан инсан үчүн бир ирад ахмаға вурулан јүз зәрбәдән дә артыг тә’сир едир».
[Шәкил]
Ушагларын үрәјинә јол тапмаг үчүн Мүгәддәс Китабдан истифадә един.
[7-ҹи сәһифәдәки шәкил]
Мүдрик валидејнләр ушагларынын истираһәтини тәшкил едирләр.