“Kee ni bisu i pot, u mom bañ nwee”

1-3. Inyuki Paul a bi ke i Korintô, ndi imbe nduña a bééna nyoo?

NWII 50 N.Y. u yé mamélél. Ñôma Paul a yé tison i Korintô, i bôm keñi i het Lôk Grikia, Lôk Rôma ni Lôk Yuda i yé ngandak.a Paul a nlo bé i somb ngim yom, tole i nuñul, tole i yéñ bôlô, ndi a nlo inyu ngim njom i tôbôtôbô: I bok mbôgi inyu ane i Nyambe. I yé maliga le a nlama yéñ ndap, ni le a gwé bé ngôñ i ba mbegee inyu mut nye ki nye, a gwé bé to ngôñ le ba hoñol le ñañ nlam won u niñis nye. Jon kii a ga boñ?

² Paul a nyi sal ngim bôlô, a nyi kôñôl mandap ma mabadô. I bôlô i, i ntomb bé, ndi a yé bebee i sal ni moo mé inyu niñ. Baa a ga léba bôlô munu tison ini, i i nyam ngandak? Baa a ga léba loñge homa liyééne? Tolakii a gwé nduña, Paul a nhôya bé le nson wé u bisu u yé le a añal ñañ nlam.

³ Sôk i nsôk, Paul a ga yén i Korintô inyu ngim ngéda, yak nson wé u num matam malam. Kii di nla nigil mu nson a bi gwel i Korintô kayéle hala a nhôla bés i bok mbôgi i nya i yôni inyu Ane i Nyambe i libôga jés?

“Ba bé sal bôlô i kôñôl mandap ma mabadô” (Minson mi baôma 18:1-4)

4, 5. (a) Hee Paul a bé yééne i Korintô, ni imbe bôlô a bé sal nyoo? (b)  Lelaa Paul a bi yila nkôñôl mandap ma mabadô?

⁴ Ndék ngéda i mbus le a bi lo i Korintô, Paul a bi boma babiina bada ba ba bé bôt ba maleege: Akila, man Lôk Yuda ni Priskila, tole Priska. Babiina ba, ba bi lo i Korintô inyule Kaisa Klaudiô a bi pémés ngim mbén i i bé bat le “Lôk Yuda yosôna i nyodi i Rôma.” (Minson mi baôma 18:1, 2) Ba bi leege bé ndik Paul i mbai yap, ndi ba bi neebe yak le a sal ni bo. Bibel i nkal le: “Inyule ba bé sal nlélém bôlô, [Paul] a bi yén i ndap yap, a salak ni bo, hala kiki ba bé sal bôlô i kôñôl mandap ma mabadô.” (Minson mi baôma 18:3) Ntel ngéda wonsôna Paul a bé i Korintô, a bé yééne yak babiina ba. I nene le Paul a bi tila ngandak biléta i ngéda a bé yééne nyoo boni; biléta bi, bi yé mu nsoñgi u bikaat bi Bibel.b

⁵ Lelaa Paul, nu a bi boñ suklu “i makôô ma Gamaliel,” a bi yila nkôñôl mandap ma mabadô? (Minson mi baôma 22:3) I nene le inyu Lôk Yuda i hiai hi bisu, hala a bé bé béba le bon bap, handugi i mam ba bé nigil i suklu, ba nigil yak ngim bôlô ipe. Kiki a bé lôl i Tarsô, i Kilikia, nkoñ u u bé yiba inyu libadô ba bé sébél le cilicium, li ba bé béñél mandap ma mabadô. Paul a bi lama nigil i bôlô i, ibôdôl nye mañge. Lelaa i bôlô i i bé séla? Libadô li, li bééna mbibi, li kekeg ki; ba bé ba bak jo, tole ba bé ba kit jo, i mbus ba kôñôl libadô li jolisôna inyu bañ mandap ma mabadô. Hala a bé bôlô i njok.

6, 7. (a) Lelaa Paul a bé tehe bôlô i kôñôl mandap ma mabadô, kii i ñunda le Akila bo Priskila ba bééna nlélém litehge? (b) Lelaa bikristen i len ini bi nigle Paul, Akila bo Priskila?

⁶ Paul a bé yoñ bé i bôlô i kiki bôlô yé i bisu. A bé sal yo ndik inyu bana bigwel moo, inyu kena nson wé likalô ni bisu, inyu añal ñañ nlam “yañga.” (2 Korintô 11:7) Lelaa Akila bo Priskila ba bé tehe bôlô yap? Kikii yak bo ba bé bikristen, ba bééna nlélém litehge kiki Paul. I ngéda Paul a bi nyodi i Korintô i nwii 52, yak bo ba bi nyodi nyoo, ba noñ nye i Éfésô. I ndap yap nyen ba bé boñ makoda. (1 Korintô 16:19) I mbus ngéda, ba bi témb i Rôma, i mbus ba témb ba lo i Éfésô. Bikristen bini, bi bé bii gwéñe bi Ane kiki jam li bisu i niñ yap, bi hôlga ki bôt bape ni ñem wap wonsôna, kayéle “makoda momasôna ma biloñ bipe” ma bi ti bo mayéga.​—Rôma 16:3-5; 2 Timôtéô 4:19.

⁷ Yak bikristen bi len bi nigle Paul, Akila bo Priskila. I baañal ñañ nlam ba makénd bana, ba bi boñ biliya bi ngui inyu boñ le ba “bééga bañ to mut wada mbegee ikeñi”. (1 Tésalônika 2:9) Ngandak lôk kéé i i yé basañal ba ngéda yosôna i nsal pes ngéda inyu bana bigwel moo, inyu kena nson wap likalô ni bisu. Jon ba kôli ni bibégés. Kiki Akila bo Priskila, ngandak lôk kéé i yé maséé i leege bagwélél ba makiiña i mandap map. I bet ba gwé “lem i leege bakén,” ba nyi lelaa hala a ntina ngui ni makénd.​—Rôma 12:13.

“Yak ngandak bôt ba Korintô . . . ba bôdôl hémle” (Minson mi baôma 18:5-8)

8, 9. Kii Paul a bi boñ ngéda Lôk Yuda i bi kolba nye inyule a bé tééne bo likalô, i mbus hee homa a bi ke i téé likalô?

⁸ Paul a bi kônde unda le bôlô yé i moo i bé hôla ndik nye i bana likala li kel, ndi i bé bé jam li bisu i niñ yé. A bi éba hala i ngéda Silas bo Timôtéô ba bi lôl i Makédônia, lôñni ngandak makébla. (2 Korintô 11:9) Ibabé i bem, Paul “a bôdôl gwélél ngéda yé yosôna inyu añal bañga i Nyambe.” (Minson mi baôma 18:5) Tolakii a bi boñ biliya bi ngui inyu tééne Lôk Yuda likalô, ba bi kolba nye. Inyu éba le a bééna bé pil matjél inyu yap, inyule bomede bon ba bi tjél emble ñañ nlam, Paul a sugde mambot mé, a kal le: “Bé bon n’a ba njom i nyemb nan. Me yé nginsohi. Ibôdôl nano, m’a ke yak bôt ba matén.”​—Minson mi baôma 18:6; Ézékiel 3:18, 19.

⁹ Nano, hee homa Paul a bé lama téé likalô? Mut wada a bé mu, le Titô Yustô. I nene le a bé mut matén nu a bi jôp i base i Lôk Yuda, yak ndap yé i bak i édi ni ndap bibégés i Lôk Yuda. A bi leege ñôma Paul i nyeni. Jon Paul a bi nyodi i ndap bibégés, a kena nson wé ni bisu i ndap i Yustô. (Minson mi baôma 18:7) Tolakii ndap i Akila bo Priskila i bé ndap yé liyééne i ngéda a bé i Korintô, i ndap i Yustô nyen ñôma Paul a bé a nyodne inyu ke i añal ñañ nlam.

10. To hala kiki a bi kal le nano bôt ba matén bon a ga tééne likalô, kii i ñéba le botama bé ndik bon Paul a bé tééne likalô?

¹⁰ Ngéda Paul a bi kal le nano bôt ba matén bon a ga tééne likalô, baa hala a bé kobla le a ga tééne ha bé bon ba Lôk Yuda likalô tole bôt ba matén ba ba bi jôp i base i Lôk Yuda, to ibale ba leege ñañ nlam? To, hala bé nyen a bi boñ. Kiki hihéga, Bibel i nkal le: “Ñane ndap bibégés le Krispô a bôdôl hémle Nwet, nye ni ndap yé lihaa yosôna.” Ngandak bôt i i bé lo i ndap bibégés i bi boñ nélém, inyule Bibel i nkal le: “Ngandak bôt ba Korintô ba ba bi nok, ba bôdôl hémle, ba sôblana ki.” (Minson mi baôma 18:8) I ndap i Titô Yustô nyen likoda li mondo li Korintô li bé tégbaha makoda. Hana, i het Lukas a mpôdôl sôble i bon ba Lôk Yuda bana, tole i bôt ba matén bana ba ba bi jôp i base i Lôk Yuda, ibale a bi toñol i mam mana manoñ manoñ (kiki a bééna lem i boñ), wee i bôt bana ba bi yila bikristen i mbus le ñôma Paul a bi sugde mambot mé. I jam li, li ñunda le Paul a bé bé ndéñ ndéñ i ngéda a bé yoñ ngim makidik.

11. Kii i ñunda le Mbôgi Yéhôva i noñ ndémbél i Paul mu kii ba añle bôt ba bibase bipe ñañ nlam?

¹¹ I len ini, i ngandak bahoma, ndôñ bibase i i nkadba le i yé bikristen, i mbémbe bôt bap ba base. Bimissionnaire gwap bi bi jôp i ngim biloñ ni i ngim biôn, bi gwéélak ngandak manjel, le ndi ngandak bôt i jôp mu bibase gwap. Ndi, i bôt ba, ba ba nkadba le ba yé bikristen, ba yé minkol mi bilem mi bôt ba binam kiki bon ba Lôk Yuda ba tison i Korintô i hiai hi bisu. Ndi, kiki Paul, bés Mbôgi Yéhôva, di nyuuga i bôt ba, ni makénd momasôna, inyu hôla bo i tibil nok biniigana bi Bibel. To ibale bo, ni baéga bap ba base, ba nkolba bés, ba tééñgaga bés, bés di nsomol bé. Bôt bahogi mu, “ba gwé makénd i sélél Nyambe, ndi inoñnaga ni bañga yi bé,” ngandak ikété yap i gwé ndik ngôñ le di yéñ bo, di léba ki bo.​—Rôma 10:2.

“Inyule me ngi gwé ngandak bôt munu tison ini” (Minson mi baôma 18:9-17)

12. Mu yiinda Paul a bi tehe, kii Yésu a bi bôn nye?

¹² Ibale Paul a bé a ma hek le a téé nson wé u ñañ nlam i ngéda a bé i Korintô, a bi bana ha bé pééna yo ki yo i ngéda Yésu a bi pémél nye i yiinda, a kal nye le: “U kon bañ woñi, ndi kee ni bisu i pot, u mom bañ nwee, inyule me yé lôñni we, mut to wada a’ boñ bé we béba; inyule me ngi gwé ngandak bôt munu tison ini.” (Minson mi baôma 18:9, 10) Kinje makénd a bi bana! Nwet Yésu nyemede nyen a bé bôn nye le a ga tat nye ni ki le ngandak bôt mu tison i, i bé lama emble ñañ nlam. Kii Paul a bi boñ ni? Di ñañ le: “Jon a bi yén ha nwii wada ni sôñ isamal, a niigaga bo bañga i Nyambe.”​—Minson mi baôma 18:11.

13. Kii i bé le i lo Paul i mahoñol i ngéda a bé bebee ni bol i homa bikééhene, ndi inyuki a bé lama bé kon woñi?

¹³ I mbus a bé a ma tégbaha bebee le ngim nwii i Korintô, nôma Paul a bi témb a tehe yimbne ipe i i bé éba nye le Nwet wé a nit nye mu nson wé. Imbe ngéda a bi kôs i yimbne i? “Lôk Yuda i ôô jimb inyu kolba Paul, i kena nye i homa bikééhene,” homa ba bé sébél le bêma. (Minson mi baôma 18:12) Bayimam ba nhoñol le a bé ngim hikôma i i bééna ngok i marbre, ni minsonol mi bé puba ni mangoñ, ba ma lémés yo ni biôñgba. I homa bikééhene nunu le bêma a bé bé haa ni ñemkété u bôm ikeñi i tison i Korintô. I bisu bi bêma, homa a bé a néhi jôga, kayéle ngandak bôt i bé le i kodba ha. Kiki minyiña mi ñunda bés, i homa bikééhene nu a bé bebee ni ndap bibégés, hala wee bebee yak ni ndap i Yustô. Kiki ba bi pam bebee ni bêma, Paul a bi lama hoñol Étien, nu a nyiba kiki kristen i bisu i i bi wo inyu maliga; ba bi ôm nye ngok, ba nol nye. I yokel nu, Paul nu a bé yiba ni jôl lini le Saulô, a bi “ti kiñ yé le ba nol Étien.” (Minson mi baôma 8:1) Baa nlélém jam u bé lama pémél nye? To, inyule Yésu a bi bôn nye le: “Mut to wada a’ boñ bé we béba.”​—Minson mi baôma 18:10.

14, 15. (a) Umbe nsohi Lôk Yuda i bi ôm Paul, ndi inyuki Galiô a bi luhul bo? (b) Kii i bi pémél Sôsténés, bebek hala a bi tinde nye i boñ kii?

¹⁴ Kii i bi tagbe i ngéda Paul a bi bol i homa bikééhene? Galiô nyen a bé nkéés, a bak ki ngomin ikeñi i i bé énél pes i mbok Akaya. A bé manyañ nu mañ nu nyimam nunu le Sének. Lôk Yuda i bi soman Paul, i kalak le: “I mut nunu a ntinde bôt i bégés Nyambe i nya i nkolba mbén.” (Minson mi baôma 18:13) Ba bé sômbôl kal le Paul a yé tinde bôt i jôp mu base yé, ki le a gwé bé kunde i boñ hala. Ndi Galiô a bi kal Lôk Yuda le nye a ntehe bé “jam libe” to “béba ikeñi” le Paul a mboñ. (Minson mi baôma 18:14) Galiô a bé sômbôl bé jôp mu minkaa ni pééna i Lôk Yuda. Jon, Paul nye ngi to pot, Galiô a luhul bo le ba nyodi i homa bikééhene! I Lôk Yuda ini i bé soman Paul, i bep unup. Ba gwel ñane ndap bibégés le Sôsténés, bebek nyen a bi yoñ tel i Krispô i ndap bibégés. Kiki ba ngwel nye “ba bôdôl bép nye i bisu bi homa bikééhene.”​—Minson mi baôma 18:17.

¹⁵ Inyuki Galiô a bi nwas le Lôk Yuda i bép Sôsténés? Bebek Galiô a bé hoñol le Sôsténés nyen a bi tinde limut lini i kolba Paul, jon a bé bumbul ndik i yom a bi sal. Too nyen a bi tinde limut, tole nye bé, i nene le, jam lilam li bi gwéé mu ndutu i. Mu kaat yé bisu a bi tilna likoda li Korintô, ngandak nwii i mbus ngéda, Paul a sima mankéé wada nu jôl jé li bé le Sôsténés. (1 Korintô 1:1, 2) Baa nlélém Sôsténés nyen ba bi bép i yokela nu? Ibale nye nu, wee i jam li bi pémél nye, bebek jon li bi tinde nye i yila kristen.

16. Mambe maada ma yé ipôla nson wés u ñañ nlam ni bibuk bi Yésu le, “kee ni bisu i pot, u mom bañ nwee, inyule me yé lôñni we”?

¹⁶ Di bigda le, i mbus le Lôk Yuda i bi kolba ñañ nlam u Paul nyen Nwet Yésu a bi ti nye mbônga le: “U kon bañ woñi, ndi kee ni bisu i pot, u mom bañ nwee, inyule me yé lôñni we.” (Minson mi baôma 18:9, 10) Di nlama tééda i bibuk bi i mahoñol més, téntén i ngéda ba nkolba nson wés. Di hôiga bañ le Yéhôva a ñañ miñem, ni le nyen a ñôt i bôt ba ngwés maliga ipañ yé. (1 Samuel 16:7; Yôhanes 6:44) Hala a nti bés makénd i ke ni bisu i añal ñañ nlam! Hiki nwii, mbôgôl di dikôô di bôt di nsôblana, hala wee mbôgôl i bôt hiki kel. I bôt ba noñ i oda ini le, ba “yilha bôt ba biloñ gwobisôna banigil,” Yésu a mbôn bo le: “Me yé ni bé dilo tjodisôna letee ni mamélél ma nkoñ ’isi.”​—Matéô 28:19, 20.

“Ibale Yéhôva a ngwés” (Minson mi baôma 18:18-22)

17, 18. kKii Paul a bé le a bigda ngéda a bé ke i Éfésô?

¹⁷ Ni maliga, di nla bé kal le kikii Galiô a bi luhul bôt inyu boñ le ba kolba ha bañ Paul, jon li bi boñ le nsañ u ba inyu ngim ngéda i likoda li Korintô. I jam di nyi li yé le Paul a bi “kônde yén ha jôga li dilo” iloole a ntjôla lôk kéé i Korintô. Ndék sôñ i mbus bibôdle bi nwii 52 N.Y., a bi yoñ makidik i ke i Siria ni sitima a bé lama yoñ i libôñ li Kenkréa, bebee le jôm li kilôméta ni tison i Korintô. Ndi ilole a nyodi i Kenkréa, a bi “kit tjôñ inyule a bi ti likak.”c (Minson mi baôma 18:18) I mbus, Paul a yoñ sitima i tuye Égée, lôñni Akila bo Priskila inyu ke i tison i Éfésô, nyoo i Asia Ntitigi.

¹⁸ Mu njel, bebek Paul a bi yoñ ngéda i bigda i mam ma bi tagbe i Korintô. Ñ, a bééna ngandak mam malam, ma a bé le a bigda, a bak ki maséé ni momasôna. Mu 18 li sôñ a bi tégbaha nyoo, nson wé u bi num ngandak matam malam. A bi bot likoda li bisu li Korintô, lôk kée i kodbaga i ndap i Yustô. I bikristen bi bé ha ngéda i, bi bé Yustô, Krispô ni lihaa jé, ni ngandak lôk kéé ipe. I lôk kéé i, i bé gwés Paul ngandak inyule a bi hôla bo i yila bikristen. I mbus ngéda, Paul a bi tilna bo, a kal ki le ba yé kiki ‘kaat yé i mbôgi, ntilga ikété ñem wé.’ Yak i len ini, i ngéda di nhôla mut i adba ni bés mu bibégés bipubi, maada més ni nye ma nyila tôbôtôbô. Kinje maséé i tehe i nya “bikaat bi mbôgi” ini!​—2 Korintô 3:1-3.

19, 20. Kiki a mbol i Éfésô, kii Paul a bi boñ, imbe ndémbél a nti bés ngéda di nlama yônôs ngim mam i pes mbuu?

¹⁹ I ngéda ba bi bol i Éfésô, Paul a bi kena nson wé ni bisu ibabé i lep ngéda. A “jôp i ndap bibégés, a tinde Lôk Yuda i hek pék.” (Minson mi baôma 18:19) Ndi lisañ lini, Paul a bi nom bé i Éfésô. Tolakii lôk kéé i bi soohe nye le a kônde yén ni bo, “a bi neebe bé.” I ngéda a bé tjôla bo, a kal bo le: “M’a tiimba lo i bééni, ibale Yéhôva a ngwés.” (Minson mi baôma 18:20, 21) Paul a bé yi le nson u nginda yii nkeñi i Éfésô. A bééna ngôñ i tiimba lo, ndi a bi nwas le Yéhôva nyen a yoñ mam i moo. Baa di nlama bé kôna i ndémbél ilam ini? I ngéda di gwé mam le di nlama yônôs i pes mbuu, di nlama yoñ ngim bitelbene inyu yônôs njômbi yés, di nlama bé kééha moo. Ndi inyu mam ma momasôna, di nlama nwas le Yéhôva nyen a éga bés, di yéñék i yi sômbôl yé, le ndi di boñ mam ndik inoñnaga ni sômbôl yé.​—Yakôbô 4:15.

²⁰ Paul a bi yék Akila bo Priskila i Éfésô, a kil tuye inyu ke i Kaisaréa. I nene le a bi “bet” i Yérusalem inyu yéga likoda li bé nyoo. (Minson mi baôma 18:22, msl.) I mbus mayuuga mé, a témb i libôga jé, i tison i Antiôkia nu Siria. Hala nyen a bi mélés liké jé li nyônôs iba ni ngandak bisai. Kii i ga tagbe i liké jé li nsôk?