Bibel i yé kaat i i gwé maliga
Ibôdôl behee, mintén mi bôt nwominsôna mi nyoñ Bibel kiki kaat i i gwé maliga. I len ini, didun di bôt di neebe maéba mé. Ndi bape ba nkal le i gwé ha bé mahee ni le i yé ndigi kaat i dingaana. We u nhoñol lelaa? Baa u nla léba maliga ikété Bibel?
INYUKI U NLA BÔDÔL BIBEL ÑEM?
Kii i ñunda we le u nla bôdôl Bibel ñem? Kiki hihéga, ibale liwanda joñ li mbéna kal we maliga, u ga sôk u tehe nye kiki mut maliga. Baa Bibel i yé kiki liwanda li u mbôdôl ñem? Baa i mpot maliga hiki ngéda? Wan le dihéga dini.
Batila ba ba yé maliga
Batila Bibel ba bé pot maliga, ba bé béna yelel yak dihôha tjap. Kiki hihéga, mpôdôl Yôna a bi pôdôl ngimanôgla wé. (Yôna 1:1-3) I mamélél ma kaat yé, a nkal lelaa Djob a bi kodol nye, ndi a nkal bé lelaa nyemede a bi kodol libak jé. (Yôna 4:1, 4, 10, 11) Libak li maliga li batila Bibel li, li ñéba toi le ba bé gwés maliga.
Kaat i i gwé maéba malam
Baa Bibel i nti maéba inyu mam ma niñ ma hiki kel? Ibabé nkaa. Kiki hihéga, béñge jam Bibel i nkal inyu tééda maada malam ni bôt bape: “Jon, i mam momasô- na ni ngwés le bôt ba bôñôl bé, yak bé ni nlama boñ nlélém inyu yap.” (Matéô 7:12) “Ndimbhe nwee i mômôs kundul, ndi nyéiha bañga i nsugde hiun.” (Bingéngén 15:1) Ñ, Bibel i ngi gwé mahee len kiki ngéda i bi tilba.
Maliga ngéda i mpôdôl mam ma kwañ
Bôt ba njoñ yi ba nsébél le Archéologis- tes ba bi léba ngim bahoma Bibel i nkal le bôt ba bé niñ behee. Kiki hihéga di wan le jam lini. Bibel i nkal le i dilo di Néhémia, bôt ba Tir ba ba bé yééne i Yérusalem “ba lona tjobi, ni mintén mi gwom bi nyuñga nwominsôna.”—Néhémia 13:16.
Baa ngim yom i nkwés bés nkaa le nlôñ u Bibel u, u yé maliga? Ntiik. Bôt ba njoñ yi ba nsébél le archéologistes ba bi léba ngim gwom, bi Lôk Fénikia i bé gwélél i Israel inyu toñol le matén ma mo ima, ma bééna maada ma nyuñga. U héya hala, ba bi léba minyégla mi tjobi mi tuye Méditérané i Yérusalem. Bi archéologistes bi nhoñol le bôt ba nyuñga bon ba bé lona tjobi ti. Mbus nyiña, mut njoñ yi wada a nkal le: “Bibañga bi kaat Néhémia 13:16 bi bi nkal le bôt ba Tir ba bé nuñul tjobi i Yérusalem bi nla ba maliga.”
Maliga ma ma nkiha ni njoñ yi
Bibel i nyiba kiki Kaat Nyambe ni kaat i i ntoñol mam ma kwañ. Ndi ngéda i mpôdôl mam ma njoñ yi, i mbéna pot maliga. Béñge le hihéga hini.
Hala a yé nano yom kiki 3 500 nwii le Bibel i bi kal le hisi hi kéhi i “ngii to yom.” (Hiôb 26:7) Hala a nlôôha ba mahéñha ni digaa- na di di bé kal le hisi hi yé i ngii malép, tole hi bé i ngii kul. Yom kiki bo 1 100 nwii mbus le kaat Hiôb i bi tilba, bôt ba bi ke ni bisu i pééna le hisi hi kéhi bé i ngii to yom, ndi inyu yap ngim yom yon i bé lama ndik be- gee hio. I nwii 1687 nyen Isaac Newton a bi pémés ngim kaat i het a bé toñol le ngim ngui i di nla bé tehe ba nsébél ni hop Pulasi le pesanteur yon i ñôt gwom gwobisôna ikété hisi. I jam Isaac Newton a bi léba i nit yom Bibel i bi bôk i kal 3 000 nwii bisu bi ngéda!
Mbañ i Bibel i yé maliga
Baa mbañ i Bibel i yé toi maliga? Béñge le hihéga hini: Mbañ i Yésaya inyu tjiba i Babilôn.
Mbañ: I hiai 8 B.N.Y., mpôdôl Yésaya a bi kal le Babilôn, nu a bi yila tison i bisu i loñ i i bé énél bini gwobisôna, a ga tjiba, to mut a ga yééne ha bé mu. (Yésaya 13: 17-20) Yésaya a bi sima yak jôl li nwet a bé lama yémbél Babilôn, Kirus. A bi pôdôl yak likeñge Kirus a bé lama gwélél, “i sés” balom. A bi kônde ki kal le manwemel ma tison ma bé lama ba ma néhi.—Yésaya 44:27–45:1.
Biyônôl bi mbañ: Mbus 200 nwii le Yésaya a pot bibañga bi, kiñe i Persia i bi leñ Babilôn gwét. Jôl jé le njee? Kirus. Kiki Babilôn a bé nkéñ-ga ni mapénd makeñi, Kirus a bi tehe nseñ le a lela lom Ufraté nu a bé kéña tison. Bisônda bi Kirus bi bi bot njel ipe inyu boñ le malép ma lom ma kee nyoo. Hala a bi boñ le malép ma sa kayéle Kirus ni ntôñ wé gwét ba bi tagbe lom Ufraté ni makôô inyu jôp iké- té tison. Hélha jam le bôt ba Babilôn ba bi hôya manwemel ma lipénd ma néhi! Hala a bi boñ le bisônda bi Kirus bi jôp i tison Babilôn, bi tjé ki yo.
Ndi, lelaa mut nye ki nye a bé ha bé le a yén i Babilôn? Ngandak nwii mbus tjiba yé, bôt ba bi ke ni bisu i yén mu. I len ini, di nla léba nlômbi tison i Babilôn bebee ni tison Bagdad i Irak. Tjiba yé i nkwés bés nkaa le mbañ i, i bi yon. Bibel i yé toi kaat i i mpot maliga ngéda i mpôdôl bilôl.