Utu

Ndɛ cinnjin nɲɔn be ɲin fite ndɛ mma sɔ’n nun: I klikli’n yɛle kɛ sa kekle kwla tɔ sran kpa’m be su wie. Yɛ i nɲɔn su’n yɛle kɛ Zoova uka e blɛ kekle’n nun. ?Wafa sɛ yɛ Zoova uka e-ɔ? Wafa ng’ɔ yo sɔ’n i wie yɛle kɛ Zoova yo maan e bu e su sa’m be su akunndan kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa. E si kɛ Zoova tali e nda kɛ sɛ e su i’n é dí aklunjɔɛ. Sanngɛ w’a seman kɛ sa wie fi su tɔman e su le. (Eza. 66:14) Ɔ wla e fanngan kɛ e fa e ɲin e sie i blɛ mɔ é wá dí aklunjɔɛ tititi’n su. (2 Kor. 4:​16-18) Sanngɛ dɔ nga su’n, ɔ uka e naan y’a su i kpa titi. (Ngw. 3:​22-24) ?Ngue yɛ be nga be suli Zoova laa blɛ’n nun’n nin andɛ’n be su ndɛ’n kle e-ɔ? Sa wie mɔ y’a sunnzunman’n kwla ka lɛ tɔ e su. Sanngɛ sɛ e fa e wla e guɛ i Zoova su’n, ɔ su yiman e ase le.—Jue. 55:22. w23.04 14-15 § 3-4

E kwla nian Zozɛfu nin Mari be ajalɛ’n su. Kannzɛ be blɛ su mɛn siefuɛ’n kpɛli mmla kun mɔ i su nantilɛ’n yoli kekle’n, sanngɛ be nantili su. (Lik. 2:​1-6) Yɛle kɛ, kɛ Mari wunnzɛli m’ɔ ka kan ɔ́ dí anglo ngwlan’n yɛ sa sɔ’n juli-ɔ. Ogisi m’ɔ ti Rɔmun mɛn’n i siefuɛ’n seli kɛ maan be klɛ sran’m be dunman. Ɔ maan ɔ fata kɛ Zozɛfu nin Mari be tu ajalɛ be wɔ lele Bɛtleɛmun be ko klɛ be dunman. Kusu nn klɔ nga be tran su’n nin Bɛtleɛmun’n be afiɛn’n ti nun kilo 150, yɛ lika’n ti okaoka ngunmin. Ajalɛ sɔ’n i tulɛ su yoman pɔpɔ manman Mari kaan sa. Atrɛkpa’n, Zozɛfu nin Mari be usali be wun sɛ sa wie su juman Mari bɔbɔ nin ba’n be su-o. ?Yɛ sɛ bé kɔ́ naan Mari i ku nun yo i ya atin’n nun’n bé yó i sɛ? Ba ng’ɔ o i klun’n yɛ ɔ́ wá káci Mesi’n niɔn. Ɔ maan ɔ fataman kɛ sa ɲɛn i. ?I kwlaa sɔ’n ti’n bé sé kɛ be nantiman ndɛ nga famiɛn’n kannin’n su? Kannzɛ sa sɔ’m be ti’n, atrɛkpa’n srɛ kunnin Zozɛfu nin Mari’n, sanngɛ be nantili mmla’n su. I sɔ mɔ be yoli’n ti’n Zoova yrali be su. Yɛle kɛ Mari juli Bɛtleɛmun lɔ klanman yɛ ɔ wuli i wa’n. I kpa bɔbɔ’n, i sɔ mɔ be yoli ti’n Biblu’n nun ndɛ kun mɔ be kɛnnin i laa’n ɔ kpɛnnin su.—Mis. 5:2. w23.10 8 § 9; 9 § 11-12

Atrɛkpa’n, kɛ e waan é tɛ́ kosan’m be su aɲia’m be bo’n, e klun titi e dan. Like ng’ɔ kwla uka e’n yɛle kɛ maan e siesie e wun kpa. (Ɲan. 21:5) Sɛ e wun fluwa’n i nun ndɛ’n i wlɛ kpa’n, kɛ é tɛ́ kosan’m be su’n e wun kpája e. Asa’n, maan e tɛ kosan su kpe kan. (Ɲan. 15:23; 17:27) Sɛ ndɛ nga e waan é kán’n timan tɛnndɛn’n, e klun su titiman e dan. Asa ekun’n, nán maan e se kɛ é kánngan ndɛ nga be klɛli’n nun é gúɛ i lɔ. Sanngɛ maan e tɛ su kɛ nga e bɔbɔ e fa wunnin i wlɛ’n sa. I liɛ’n, é klé kɛ e siesieli e wun kpa. ?Sɛ e nian ajalɛ sɔ’m be su naan ɔ nin i sɔ’n ngba’n, kɛ ɔ ko yo naan y’a tɛ kosan kun annzɛ nɲɔn bɔbɔ su’n e klun te titi e’n nin? Nán e wla fi su kɛ kɛ e mian e ɲin e yo e liɛ nga e kwlɛ i yo’n, Zoova i klun jɔ. (Lik. 21:​1-4) Ɔ seman e kɛ saan fii e yo like nga e kwlá yoman’n. (Fip. 4:5) Maan e fa e ɲin e sie i like nga e kwla yo’n su. Yɛ maan e bu wafa nga e kwla yo like sɔ’n i akunndan. Kpɛkun e srɛ Zoova kɛ ɔ uka e naan srɛ w’a kunman e. I bo bolɛ’n nun’n, e kwla srɛ i kɛ ɔ uka e naan e tɛ kosan kun su kpe kan. w23.04 21 § 6-8

Akoto Pɔlu fa e sunnzun sonja mɔ b’a wlawla be wun be su kɔ alɛ kunlɛ’n. Alɛ blɛ nun’n ɔ fata kɛ sonja’m be ɲin tran su titi naan b’a kwla kun alɛ’n. Like kunngba’n yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ. Ɔ fata kɛ e siesie e wun e minndɛ Zoova i cɛn’n. Yɛle kɛ maan e fa Ɲanmiɛn sulafilɛ’n, ɔ nin klolɛ’n e wla e wun kɛ like kokloko mɔ be fa sasa be wue’n sa. Yɛ maan e ti mɔ e wla o su kɛ é ɲɛ́n i’n, ɔ yo kɛ kpongbo kle sa naan e fa wla e ti. Kɛ sonja kun wla like kokloko mɔ be fa sasa be wue’n, i sɔ’n sɛsɛ i awlɛn’n wie. I wafa kunngba’n, sɛ é kwlá sé’n Ɲanmiɛn sulafilɛ’n ɔ nin klolɛ’n be sasa e awlɛn’n wie. Be kwla uka e naan y’a su Ɲanmiɛn naan y’a su Zezi su titi. Kɛ mɔ e lafi Zoova su mɔ e tuli e klun e kunndɛli i’n ti’n, e si kɛ ɔ́ yó e ye. (Ebr. 11:6) Asa’n, i sɔ’n yó maan kannzɛ lika ti kekle e su sɛ’n é súan e Min Zezi i bo titi. Sɛ e kunndɛ kɛ e Ɲanmiɛn sulafilɛ’n i bo wla ase kpa’n, maan e nian e blɛ su Ɲanmiɛn sufuɛ wie’m be ajalɛ’n su. Kannzɛ be kle be yalɛ annzɛ sika ndɛ’n ti kekle be su’n, sanngɛ be nanti seiin’n titi. Asa ekun’n, sɛ e kunndɛman kɛ é fá sika kunndɛlɛ’n é cící e ti’n, maan e nian be nga be kpɔci be sa nun ninnge wie mun naan b’a kwla fa Zoova i sulɛ’n b’a sie i like kwlaa ɲrun’n be ajalɛ’n su wie. w23.06 10 § 8-9

E srɛ Ɲanmiɛn kɛ ɔ fɛ i wawɛ’n man e. Sɛ e waan é yó like kun naan i yolɛ ti kekle man e annzɛ i yolɛ yoman e fɛ’n, Ɲanmiɛn wawɛ’n kwla uka e naan y’a yo like sɔ’n. I sɔ’n ti’n, maan e srɛ Zoova kɛ ɔ fɛ i wawɛ’n man e naan e yi nzuɛn wie mɔ be kwla uka e naan y’a yia like nga e waan é yó’n i nuan’n, be nglo. (Lik. 11:13; Gal. 5:​22, 23) Nán e se kɛ é mínndɛ kɛ lika’n yo kpa ka. Mɛn tɛ nga nun’n, lika’n su yoman kpa sa le. Ɔ maan sɛ e waan é mínndɛ kɛ lika’n yo kpa ka naan y’a yo like kun’n, e su yoman like sɔ’n le. Sɛ like nga e waan é yó’n i yolɛ ti kekle dan’n, i yolɛ su yoman e fɛ. Sɛ a sie i sɔ liɛ’n i nzɔliɛ ɔ lika’n, a kwla bo i bo blɛblɛ. I wie yɛle kɛ sɛ a kunndɛ kɛ á yí nzuɛn kpa wie i nglo’n, i bo bolɛ nun’n a kwla yi nzuɛn sɔ’n i nglo sa kanngan wie’m be nun. Asa’n, sɛ a kunndɛ kɛ á kánngan Biblu’n i wunmuan’n nun’n, i bo bolɛ nun’n a kwla fa blɛ kan kanngan nun. w23.05 29 § 11-13

Kɛ mɛn’n i awieliɛ blɛ’n boli i bo lele m’ɔ́ fá jú yɛ’n, Zoova sin i anuannzɛ’n i lika man e ninnge nga be kwla uka e naan y’a sin “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” i su titi’n. (Eza. 35:8; 48:17; 60:17) Kɛ sran kun kplin su kɛ be kle i Biblu’n nun like’n, ɔ kwla sin “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” su. Sran wie’m be fa atin sɔ’n su, sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be yaci atin sɔ’n i su sinlɛ. Sanngɛ wie’m be fua kpa kɛ bé sín atin sɔ’n su lele bé jú kan be su kɔ lɔ’n. ?Ninfan yɛ be su kɔ-ɔ? Be nga be lafi su kɛ bé kɔ́ ɲanmiɛn su’n be liɛ’n, atin sɔ’n fa be kɔ ‘Ɲanmiɛn i mɛn klanman’ m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n i nun. (Ngl. 2:7) Be nga be lafi su kɛ bé trán asiɛ’n su wa’n be liɛ’n, ɔ fa be kɔ blɛ mɔ fɔ su tranman be nun kun’n i nun. Kɛ Zezi i afuɛ akpi famiɛn dilɛ blɛ’n wá wíe’n yɛ i sɔ’n yó ye-ɔ. Sɛ dɔ nga su’n, a su fa atin sɔ’n su wie’n, é wlá ɔ fanngan kɛ nán a nian ɔ sin. Yɛle kɛ nán fa ɔ ɲin sie i ninnge nga a yacili be ɔ sin lɔ’n be su kaan sa. Asa’n, sin atin sɔ’n su titi lele ju mɛn klanman’n nun lɔ. w23.05 17 § 15; 19 § 16-18

Sɛ a bu like kwlaa nga Zoova yo mannin wɔ’n i akunndan’n, á kúnndɛ kɛ á fá ɔ wun mɛ́n i naan á klé kɛ a si ye. (Jue. 116:​12-14) Biblu’n se kɛ “like kpa kwlaa nin like nga fiɛn kaan sa nunmɛn i wun’n” be fin Zoova. (Zak. 1:17) Like sɔ’m be nun dan kpafuɛ’n yɛle i Wa Zezi m’ɔ fa mannin naan ɔ yi e ti tɛ’n. Tɛ sɔ’n ti’n e nin Zoova e afiɛn kwla mantan kpa. Asa’n e kwla lafi su kɛ cɛn wie lele’n é ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. (1 Zan 4:​9, 10) Sɛ a fa ɔ wun man Zoova’n á klé kɛ a si ye. Afin wafa ng’ɔ yili i nglo kɛ ɔ klo wɔ’n ɔ leman wunsu. Asa’n ɔ yoli ninnge kpanngban wie mun mannin wɔ.—Mml. 16:17; 2 Kor. 5:15. w24.03 5 § 8

Kɛ e wun sa tɛtɛ nga sran’m be yo be andɛ’n, e wun yo e kɛ Lɔtu liɛ’n sa. Ɔ si kɛ i Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n kpɔ sa tɛ’n. Ɔ maan kɛ ɔ wunnin ‘sa tɛ yofuɛ’m be ɲin kekle ayeliɛ’n i sɔ’n kleli i yalɛ dan.’ (2 Piɛ. 2:​7, 8) Kɛ mɔ Lɔtu klo Ɲanmiɛn kpɛkun ɔ sro i ti’n, w’a yoman ninnge tɛtɛ nga i blɛ sufuɛ’m be yoli be’n be wie. Andɛ’n, e kusu e o sran mɔ be nantiman Zoova i mmla’m be su’n be afiɛn. Ɔ nin i sɔ ngba’n, sɛ e klo Ɲanmiɛn tankaan kpa’n yɛ e sro i’n, e su yoman kɛ be sa. Kɛ ɔ ko yo naan y’a kwla yo sɔ’n, Zoova sin ndɛ ng’ɔ o Ɲanndra Mun fluwa’n nun’n i lika uka e. Ɔ maan Klisifuɛ’m be kwlakwla, i yasua-o, i bla-o, i gbanflɛn annzɛ talua-o, i kpɛnngbɛn-o, be kwla ɲan fluwa sɔ’n i su ye. Sɛ e sro Zoova sakpa’n, e nin be nga be yo sa tɛ’n e su sanman nun. w23.06 20 § 1-2; 21 § 5

Atrɛkpa’n, ɔ awlofuɛ’m be tanndannin ɔ ɲrun. Annzɛ kusu’n, kɛ ɔ ko yo naan Ɲanmiɛn Sielɛ’n w’a yo ɔ cinnjin w’a tra like kwlaa’n, a yacili aɲanbeun ninnge wie’m be kunndɛlɛ. (Mat. 6:33) Sɛ ɔ ti sɔ’n, a kwla lafi su kɛ Zoova sie like kwlaa nga a yo mɛnnin i’n i nzɔliɛ. (Ebr. 6:10) Zezi seli kɛ: “Sran kwlaa nga min nin jasin fɛ’n ti’n, ɔ yacili i awlo, annzɛ i niaan bian, annzɛ i niaan bla, annzɛ i nin, annzɛ i si, annzɛ i wa, annzɛ i fie, blɛ nga e o nun yɛ’n nun’n sran sɔ’n ɲán ninnge sɔ mun kpɛ ya (100) trá su. Ɔ́ ɲán sua, nin niaan bian, nin niaan bla, nin niɛn, nin ba, nin fie, ɔ nin i su yalɛ klelɛ. Kpɛkun mɛn ng’ɔ́ bá lɔ’n nun’n, ɔ́ ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.” (Mar. 10:​29, 30) Atrɛkpa’n, a wunnin kɛ ndɛ sɔ’n ti nanwlɛ. Ninnge nga Zoova fa mannin wɔ’n, be sɔnnin tra ninnge nga i sulɛ’n ti’n, a kpɔcili be’n be lele.—Jue. 37:4. w24.03 9 § 5

Kɛ awe kpɛnnin Zide lɔ’n, aniaan nga be o Antiɔsu m’ɔ o Siri mɛn’n nun lɔ’n be “fali ajalɛ kɛ like nga sran kun kwla man’n, ɔ fa man naan be fa ko man aniaan nga be o Zide lɔ’n, naan be fa uka be sa su.” (Yol. 11:​27-30) Kannzɛ aniaan nga awe’n kpɛnnin be mɛn’n nun’n be tran mmua kpa’n, sanngɛ Klisifuɛ nga be o Antiɔsu lɔ’n, be kunndɛli kpa kɛ bé úka be. (1 Zan 3:​17, 18) Atrɛkpa’n e niaan’m be mian ninnge kpanngban wun. Kɛ e Min Zezi bá m’ɔ́ wá dí sran’m be jɔlɛ’n e kunndɛ kɛ ɔ sie i nzɔliɛ kɛ e si sran aunnvɔɛ. I liɛ’n, ɔ́ sé e kɛ e bla naan ‘e wa di Ɲanmiɛn Sielɛ’n i aja’n wie.’—Mat. 25:​34-40. w23.07 4 § 9-10; 6 § 12

Zezi kusu niannin Zoova i ajalɛ’n su, ɔ kleli kɛ i like yolɛ yoman ya. Ɲanmiɛn sunmannin Zezi kɛ ɔ kɛn i nuan ndɛ’n kle “Izraɛli nvle’n nun bua mɔ b’a mlin’n.” Junman sɔ’n i dilɛ’n nun’n, Zezi kleli kɛ i like yolɛ yoman ya. Cɛn kun’n, bla kun m’ɔ timan Izraɛlifuɛ’n ɔ seli i kɛ ɔ yo i wa bla mɔ ‘mmusu kun w’a saci i’n,’ i juejue. Kɛ m’ɔ si bla’n i aunnvɔɛ’n ti’n, ɔ yoli like ng’ɔ seli i kɛ ɔ yo’n. (Mat. 15:​21-28) Kɛ Zezi bó Ɲanmiɛn junman’n i dilɛ bo’n, ɔ seli kɛ: “Sran ng’ɔ kɛn i sran’m be ɲrun kɛ ɔ siman min’n, n kusu ń kɛ́n i min Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n i ɲrun kɛ n simɛn i.” (Mat. 10:33) ?Sanngɛ kɛ Piɛli seli kpɛ nsan kɛ ɔ simɛn i’n, i kusu seli kɛ ɔ simɛn i wie? Cɛcɛ. Zezi si kɛ Piɛli lafi Ɲanmiɛn su naan sa sɔ’n yo i nsisɔ. Kɛ Ɲanmiɛn cɛnnin Zezi’n, ɔ yili i wun nglo kleli Piɛli, yɛ e si kɛ ɔ yoli maan i wla guali ase, yɛ ɔ kleli i kɛ ɔ yacili sa sɔ’n cɛli i naan ɔ te klo i. (Lik. 24:​33, 34) E wunnin i kɛ Zoova nin Zezi be like yolɛ yoman ya. ?Yɛ e li? Zoova kunndɛman kɛ e like yolɛ yo ya. w23.07 21 § 6-7

?Ngue ndɛ yɛ e kwla kan kle sran mun naan b’a lafi su kɛ Ɲanmiɛn yía nda sɔ’n i nuan sakpa-ɔ? Like klikli’n yɛle kɛ Zoova bɔbɔ yɛ ɔ tali nda sɔ’n niɔn. Sa Nglo Yilɛ fluwa’n se kɛ: “Sran ng’ɔ ti famiɛn bia’n su’n seli kɛ: ‘Nian! N su yo like kwlaa uflɛ.’” Zoova si ngwlɛlɛ dan, ɔ le tinmin yɛ ɔ kunndɛ kpa kɛ ɔ́ yía nda ng’ɔ tali’n i nuan. Like’n i nɲɔn su’n yɛle kɛ Zoova si kɛ kɛ ɔ kan ndɛ kun’n, saan ɔ́ kpɛ́n su. I sɔ’n ti’n, ɔ seli kɛ: “Klɛ ndɛ sɔ mun, afin be ti nanwlɛ, yɛ be kwla lafi su. […] Ndɛ sɔ’m b’a kpɛn su!” Like’n i nsan su’n yɛle kɛ kɛ Zoova bo like kun i yolɛ bo’n, saan ɔ́ gúɛ i bo. I sɔ’n i ɲin fite ndɛ yɛ’n nun: “N ti Alfa nin Omega.” (Ngl. 21:6) Ɔ maan Zoova wá klé kɛ Satan ti ato buafuɛ naan ɔ kwlá yoman naan i klun sa’n w’a kpɛnman su. Ɔ maan, sɛ e kanngan mɛn klanman’n i su ndɛ ng’ɔ o Sa Nglo Yilɛ 21:4 nun e kle sran kun naan ɔ bu i lafilɛ nun ndɛ’n, e kwla kanngan ndɛ mma 5 nin 6 be nun kpɛkun e yiyi nun e kle i. Maan e yiyi wafa nga Zoova kleli kɛ ndɛ sɔ’n kpɛ́n su’n i nun e kle sran’n.—Eza. 65:16. w23.11 7 § 18-19

Kɛ Zoova kán ndɛ sɔ’n klé Abraamun nn Abraamun le afuɛ 75. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ nin-a wuman ba. ?Kɛ sa sɔ’n kpɛ́n su’n nn Abraamun i ɲin te o su? Cɛcɛ. Kɛ ɔ kpɛli Efrati nzue ba m’ɔ dili afuɛ 25 Ɲanmiɛn fanngan nun’n, be wuli i wa Izaaki. Kɛ afuɛ 60 ekun sinnin’n be wuli i anunman Ezau nin Zakɔbu. (Ebr. 6:15) Sanngɛ blɛ mɔ Abraamun i mma’m be kacili nvle dan kun mɔ be trannin mɛn nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán be’n i nun’n, Abraamun w’a wunman nun. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Abraamun nin Zoova be nantili klanman titi. (Zak. 2:23) Kɛ Ɲanmiɛn wá cɛ́n Abraamun m’ɔ́ wá wún kɛ nvlenvle kpanngban be ɲɛnnin i Ɲanmiɛn sulafilɛ’n nin i awlɛn tralɛ’n be su ye’n, i sɔ’n wá yó i fɛ dan. (Bob. 22:18) ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Atrɛkpa’n nda nga Zoova tali e’n be ngba be su kpɛnman su e ɲin su. Sanngɛ sɛ e tra e awlɛn kɛ Abraamun sa’n, e kwla lafi su kɛ Zoova yrá e su dɔ nga su yɛ mɛn klanman nun’n lɔ’n, ɔ́ yrá e su kpa ekun.—Mar. 10:​29, 30. w23.08 24 § 14

I nun mɔ Famiɛn Oziasi ti gbanflɛn kan’n, ɔ kleli kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ. Ɔ ‘sroli Ɲanmiɛn Kpli.’ Ɔ ɲannin afuɛ 68 ka naan w’a wu. Blɛ kwlaa sɔ nun’n Zoova yrɛli i su. (2 Ɲol. 26:​1-4) Oziasi kwlalɛ i kpɔfuɛ kpanngban kpa yɛ ɔ yoli ninnge wie mun fa sasali Zerizalɛmun klɔ’n. (2 Ɲol. 26:​6-15) E si kɛ kɛ Oziasi wunnin ninnge kwlaa nga Ɲanmiɛn maan ɔ kwla yoli be’n, i klun jɔli dan kpa. (Aku. 3:​12, 13) Titi’n, Famiɛn Oziasi yɛ ɔ kle sran mun like ng’ɔ fata kɛ be yo’n niɔn. I sɔ’n ti’n, atrɛkpa’n ɔ buli i kɛ ɔ kwla yo like kwlaa ng’ɔ klo’n. Cɛn kun’n, ɔ wluli Zoova i sua’n nun kpɛkun ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ yrá ansan, ansan yrawlɛ’n su, kusu nn ɔ leman atin yoman sɔ mlɔnmlɔn. I lɛ nun’n, ɔ tuli i wun. (2 Ɲol. 26:​16-18) Kɛ Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ dan Azaria seli Oziasi kɛ nán maan ɔ yo sɔ’n, ɔ fali ya ble. I lɛ nun’n, ɔ nin Ɲanmiɛn b’a nantiman klanman yɛ Ɲanmiɛn yoli maan kokowe yoli. (2 Ɲol. 26:​19-21) Sɛ ɔ ti kɛ Oziasi yoli wun ase kanfuɛ titi’n, nn awieliɛ w’a wiemɛn i kɛ ngalɛ’n sa. w23.09 10 § 9-10

Kɛ be kpali akoto Piɛli be sieli i ngunmin bɔbɔ’n, ɔ tɔli sa tɛ kun nun. Afuɛ 36 nun’n, kɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n kpali Kɔɔnɛyi m’ɔ timan Zifu’n sieli i ngunmin’n, Piɛli wunnin nun. I sɔ’n kleli weiin kɛ “Ɲanmiɛn kpaman sran nun” naan be nga be timan Zifu’n be kwla kaci Klisifuɛ wie. (Yol. 10:​34, 44, 45) Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Piɛli nin be nga be timan Zifu’n be boli like dilɛ bo. Kusu nn sɛ ɔ ti kɛ laa sa’n nn ɔ su yoman sɔ. Sanngɛ Klisifuɛ nga be ti Zifu’n be nun wie’m be bu i kɛ ɔ fataman kɛ be nin be nga be timan Zifu’n be di like likawlɛ. Kɛ Klisifuɛ sɔ’m be nun wie’m be ɔli Antiɔsu lɔ’n, Piɛli nin be nga be timan Zifu’n b’a diman aliɛ kun. Atrɛkpa’n, ɔ kunndɛman kɛ ɔ́ wɔ́ Klisifuɛ sɔ’m be safle i ti yɛ ɔ yoli sɔ-ɔ. Kɛ akoto Pɔlu wunnin gblɛ like nga Piɛli yoli’n, ɔ ijɔli i sran’m be kwlaa be ɲrun lɛ. (Gal. 2:​13, 14) Kannzɛ bɔbɔ Piɛli fɔnnin’n, sanngɛ i sa sin w’a bubumɛn i. w23.09 22 § 8

Sɛ e sie i nzɔliɛ kɛ ɔ fata kɛ e kaci e sa ninnge wie’m be nun’n, ɔ fataman kɛ e sa sin bubu e. Afin “e Min’n ti kpa,” ɔ́ wá úka e naan e yo sran kpa. (1 Piɛ. 2:3) Akoto Piɛli wla e fanngan kɛ: “Ɲanmiɛn […] gúa amun like klelɛ’n i bo. Ɔ́ yó maan amún yó yakpafuɛ. Blɛ kun nun’n, Piɛli seli i wun kɛ ɔ fataman kɛ Zezi fɛ i wun mɛntɛn i, afin ɔ nin i sɔ’n fataman. (Lik. 5:8) Sanngɛ Zoova nin Zezi be fanngan nun’n, Piɛli kwla suli Zezi lele guɛli i ti nin i bo. I sɔ’n ti’n, Zoova mannin Piɛli i ‘atin kɛ ɔ wlu e Min Zezi Klisi m’ɔ ti e Defuɛ’n i Famiɛn Diwlɛ m’ɔ́ ká lɛ tititi’n, i nun.’ (2 Piɛ. 1:11) Nanwlɛ, i sɔ’n ti suyralɛ dan-o! Sɛ e mian e ɲin e su Zoova kpa kɛ Piɛli sa’n, naan e man Zoova i atin kɛ ɔ kle e like’n, e kusu é ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. “É ɲán like nga ti yɛ e lafi i su’n. Like sɔ’n yɛle e ti ɲanlɛ’n.”—1 Piɛ. 1:9. w23.09 31 § 16-17

Ɲanmiɛn i tannin sua’n le i awlo klun mɔ be sisili i wun-ɔn. Lɛ yɛ Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be di be junman’n niɔn. Be fali aaba yoli tɛ yiwlɛ nga i su yɛ be yi tɛ nga kɛ bé yí’n be yra nnɛn’n i kɔlikɔli’n. Kpɛkun be fali aaba yoli kpongbo dan kun wie. Lɛ yɛ Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be wunnzin ka naan b’a di be junman’n niɔn. (Tul. 30:​17-20; 40:​6-8) Ka naan be nga be kpali be sieli be ngunmin’n be nin Zezi b’a ko di Ɲanmiɛn ɲrun jranlɛ junman’n ɲanmiɛn su lɔ’n, dɔ nga su’n, be su Ɲanmiɛn i sua mɔ nán sran yɛ ɔ kplannin’n i awlo klun kaan nun asiɛ’n su wa. Kpongbo dan nga be fali aaba be yoli mɔ be gua nun nzue’n ɔ ti like cinnjin kpa kun nzɔliɛ. Ɔ kle kɛ ɔ fata kɛ Klisifuɛ’m be kwlakwla be yo sanwun be wunnɛn’n su nin be akunndan’n nun. ?Sanngɛ nin yɛ “sran kpanngban kpa” mɔ be suan be nga be kpali be sieli be ngunmin’n be bo’n be su Ɲanmiɛn-ɔn? Akoto Zan wunnin kɛ ‘be jinjin famiɛn bia’n i ɲrun lɛ.’ Lika sɔ’n ti Ɲanmiɛn i awlo klun dan’n i nzɔliɛ. Lɛ yɛ ‘be su Ɲanmiɛn wia nun nin kɔnguɛ i sua’n nun-ɔn.’ (Ngl. 7:​9, 13-15) Nanwlɛ, kɛ Zoova man e atin kɛ e su i i sua mɔ nán sran yɛ ɔ kplannin’n i nun’n, i sɔ’n ti e cenjele like dan! w23.10 28 § 15-16

Like kun mɔ Zoova yo naan w’a wla e fanngan’n, yɛle kɛ ɔ sin asɔnun kpɛnngbɛn’m be lika. (Eza. 32:​1, 2) Sɛ sa wie kle amun yalɛ’n, amun bo su kle asɔnun kpɛnngbɛn mun. Sɛ be se amun kɛ bé úka amun’n, amun kplin su. Zoova kwla sin be lika yo maan amun ɲan wunmiɛn. Biblu’n ti’n e wla o su kɛ é ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. Wie’m bé ɲɛ́n i ɲanmiɛn su lɔ, yɛ wie’m bé ɲɛ́n i asiɛ’n su wa. I sɔ’n ti’n, e ɲan wunmiɛn. (Rɔm. 4:​3, 18, 19) Like nga e wla o su’n ti’n e ɲan wunmiɛn e jran e su sa’m be ɲrun kekle, e bo jasin fɛ’n, yɛ e di junman fanunfanun wie mun asɔnun’n nun. (1 Tes. 1:3) Like nga e wla o su kɛ é ɲɛ́n i’n, ɔ wlali akoto Pɔlu i fanngan dan. ‘Be miɛnnin i kplɔlɔlɔ,’ ‘i akunndan sanngannin,’ ‘be kleli i ɲrɛnnɛn,’ ‘be tɛli e ase,’ yɛ wie liɛ bɔbɔ’n, i nguan’n trannin wie nuan. (2 Kor. 4:​8-10) Pɔlu fɛli i ɲin sieli i like nga i wla o su’n i su. Ɔ maan ɔ ɲannin wunmiɛn jrɛnnin i su sa’m be ɲrun kekle. (2 Kor. 4:​16-18) Pɔlu fɛli i ɲin sieli i nguan m’ɔ leman awieliɛ m’ɔ́ ɲɛn i ɲanmiɛn su lɔ’n su. Ɔ buli like nga i wla o su’n i su akunndan yɛ i sɔ’n ti’n ‘kɛ aliɛ cɛ́n m’ɔ́ sán’n, nn wafa nga ɔ ti i klun lɔ’n, ɔ́ yó uflɛ.’w23.10 15-16 § 14-17

Kɛ e srɛ’n, e kwla usa e wun kɛ: ‘?Dɔ nga su yɛ ɔ fata kɛ Zoova tɛ min su-ɔ?’ Ɔ ju wie’n, e kwla bu i kɛ ɔ fata kɛ Zoova ka lɛ tɛ e su. Sanngɛ Zoova liɛ’n ɔ si blɛ nga i nun yɛ ɔ fata kɛ ɔ uka e’n i kpa. (Ebr. 4:16) Sɛ Zoova w’a kaman lɛ w’a yoman like nga e srɛli i’n, e kwla bu i kɛ ɔ su faman like sɔ’n manman e. Sanngɛ atrɛkpa’n blɛ ng’ɔ fata kɛ ɔ fa like sɔ’n man e’n nin-a juman. I wie yɛle gbanflɛn ng’ɔ srɛli Zoova kɛ ɔ yo i juejue’n i liɛ’n. Sanngɛ w’a yoman juejue. Sɛ Zoova yo abonuan sa yo i juejue’n, Satan kwla se kɛ kɛ mɔ Zoova yoli i juejue’n i ti yɛ ɔ te su i-ɔ. (Zɔb. 1:​9-11; 2:4) Asa’n, Zoova sieli blɛ kun mɔ i nun yɛ ɔ́ yó tukpacifuɛ’m be juejue-ɔ. (Eza. 33:24; Ngl. 21:​3, 4) Ka naan blɛ sɔ’n w’a ju’n, Zoova su yoman abonuan sa yoman e juejue. Ɔ maan like nga aniaan bian’n kwla srɛ Zoova kɛ ɔ yo mɛn i’n yɛle kɛ ɔ mɛn i wunmiɛn naan ɔ jrɛn i tukpacɛ’n i ɲrun kekle naan ɔ kwla su i titi. w23.11 24 § 13

Samsɔn yoli sa tɛ dan, sanngɛ i sa sin w’a bubumɛn i. Ɔ kunndɛli titi kɛ ɔ nin Filistifuɛ’m bé kún kɛ nga Zoova seli i kɛ ɔ yo’n sa. (Jɔl. 16:​28-30) Samsɔn srɛli Zoova seli i kɛ: “Man min wunmiɛn blɛ nga nun ngunmin naan n tu min klunngbɔ Filistifuɛ’m be su.” Ɲanmiɛn Kpli tɛli Samsɔn i srɛlɛ’n su yɛ ɔ yoli maan i wunmiɛn’n bɛli i nun ekun. Filistifuɛ nga Samsɔn kunnin be cɛn sɔ’n nun’n, be sɔnnin tra be ng’ɔ kunnin be laa’n. Kannzɛ Samsɔn isali sa ng’ɔ yoli’n i bo nzuɛn’n, sanngɛ ɔ yoli Zoova i klun sa’n titi. E kusu sɛ e yoli sa tɛ wie naan i ti’n be tuli e fɔ annzɛ junman nga e di i asɔnun’n nun’n fili e sa’n, ɔ fataman kɛ e sa sin bubu e. Nán e wla fi su kɛ Zoova su yiman e ase le. (Jue. 103:​8, 9) Kannzɛ bɔbɔ e yoli sa tɛ’n, sanngɛ Zoova kwla fa e di junman kɛ ng’ɔ fali Samsɔn dili junman’n sa. w23.09 6 § 15-16

Kɛ sa’m be o e su mɔ e jran kekle’n, Zoova i klun jɔ e wun. I sɔ’n kleman kɛ kɛ sa’m be o e su’n ɔ yo Zoova i fɛ. Sanngɛ like ng’ɔ yo i fɛ’n, yɛle e awlɛn nga e tra e su i titi’n. Kɛ e wun i sɔ liɛ’n i wlɛ’n, ɔ wla e fanngan dan. (Jue. 5:12) Maan e wla kpɛn su kɛ kɛ sa’m be tɔli Abraamun su m’ɔ jrannin kekle’n, Ɲanmiɛn i klun jɔli i wun. Zoova fɛ i yoli i janvuɛ yɛ ɔ buli i sran kpa. (Bob. 15:6; Rɔm. 4:​13, 22) Zoova kwla yo i kunngba’n e lika wie. Nán junman dan nga e di’n annzɛ junman nga be fa man e anuannzɛ’n nun’n, i su yɛ Zoova jran naan w’a bu e sran kpa-ɔ. Sanngɛ kɛ e tra e awlɛn e su i titi’n, i lɛ nun yɛ ɔ bu e sran kpa-ɔ. Sɛ e ti gbanflɛn annzɛ talua annzɛ kpɛnngbɛn-o, yɛ kannzɛ e su sa’n ti sɛ ti sɛ-o, e kwlakwla e kwla tra e awlɛn. ?Dɔ nga su’n a tra ɔ awlɛn jran sa kekle wie ɲrun? Sɛ ɔ ti sɔ’n maan ɔ wla kpɛn su kɛ Ɲanmiɛn i klun jɔ ɔ wun. Kɛ e wun i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn i klun jɔ e wun’n, e lafi su kɛ é ɲán like nga e wla o su’n sakpa. w23.12 11 § 13-14

Ɔ ti cinnjin kɛ yasua nga be ti Klisifuɛ’n be si ndɛ kan. Sran ng’ɔ si ndɛ kan’n, kɛ i wiengu’m bé kán ndɛ’n ɔ sie i su be nuan bo. Kpɛkun ɔ miɛn i ɲin naan w’a wun akunndan nga be bu’n nin wafa nga be wun yo be’n i wlɛ. (Ɲan. 20:5) Asa ekun’n ɔ fɛ i ɲin sie i be nɛn’n, nin be ɲrun’n ɔ nin wafa nga be siesie be sa’n be su. Kɛ ɔ ko yo naan w’a kwla yo sɔ’n, ɔ fata kɛ a fa blɛ naan a nin ɔ wiengu’m be tran likawlɛ. Kɛ a kunndɛ kɛ a nin sran’m bé kókó yalɛ’n, sɛ mesazi yɛ a tɛ i klɛ’n, i sɔ’n su kwlá ukaman wɔ naan w’a si ndɛ kan. I sɔ’n ti’n yo like nga a kwla yo naan w’a wun sran’m be wun naan amun a koko yalɛ’n. (2 Zan 12) Klisifuɛ nga i ɲin w’a ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n ɔ niɛn i bɔbɔ nin i awlofuɛ’m be lika. (1 Tim. 5:8) I kwlaa yoli-o, ɔ fata kɛ a suan like trele kun i yolɛ naan w’a kwla ɲan junman. (Yol. 18:​2, 3; 20:34; Efɛ. 4:28) Di junman kekle kpa. Yɛ kɛ a bo junman kun dilɛ bo’n, mian ɔ ɲin guɛ i bo. Sɛ a yo sɔ’n sran’m bé bó ɔ dunman kpa. I sɔ’n kwla uka wɔ naan w’a ɲan junman naan kusu w’a cɛ junman sɔ’n nun. w23.12 27 § 12-13

“Zoova i cɛn’n” yɛle blɛ mɔ Zoova di i kpɔfuɛ’m be jɔlɛ kpɛkun ɔ de i sufuɛ mun’n. Laa blɛ’n nun’n, Zoova tuli nvle wie’m be fɔ. (Eza. 13:​1, 6; Eze. 13:5; Sof. 1:8) E blɛ liɛ nga nun’n, “Zoova i cɛn’n” bó i bo Babilɔnin Klɔ Dan’n i nunnunlɛ’n su kpɛkun ɔ́ guɛ́ i bo Armagedɔn alɛ’n nun. Sɛ e kunndɛ kɛ é fíte nun “cɛn” sɔ’n nun’n, ɔ fata kɛ dɔ nga su’n e siesie e wun e sie. Zezi seli kɛ ɔ fata kɛ e lafi su kɛ “ɲrɛnnɛn dan’n” jú sakpa. Asa’n, ɔ seli ekun kɛ maan ‘e ɲin tran su.’ (Mat. 24:21; Lik. 12:40) Tesalonikifuɛ Mun fluwa klikli’n nun’n, akoto Pɔlu fali sunnzun ase wie mun fa kannin Zoova i jɔlɛ dilɛ cɛn dan’n i ndɛ naan Klisifuɛ’m be ɲin tran cɛn sɔ’n su. Pɔlu blɛ su’n ɔ si kɛ Zoova i cɛn’n su kaman lɛ baman. (2 Tes. 2:​1-3) Sanngɛ ndɛ ng’ɔ kannin’n kle kɛ ɔ fata kɛ be buabua be wun kɛ cɛn sɔ’n su cɛman naan w’a ju sa. Ndɛ sɔ’n ti e liɛ wie. w23.06 8 § 1-2

Afuɛ 1978 nun’n, be kplannin sua fleiin kpa kun Zapɔn lɔ klɔ nga be flɛ i kɛ Tokio’n i su. Kɛ mɔ asiɛ’n keje klɔ sɔ’n su lɔ dan’n ti’n, sran wie’m be usali be wun kɛ: ‘?Sɛ asiɛ’n keje’n, sua sɔ’n ɔ́ kwlá jrán cinnjin’n?’ ?Wafa sɛ yɛ be kplannin sua sɔ’n naan w’a kwla jran cinnjin-ɔn? Be kplannin sua sɔ’n i kekleke kpa sanngɛ ɔ kwla blibli. Ɔ maan sɛ asiɛ’n keje’n ɔ su bu guaman. Klisifuɛ’m be ti kɛ sua fleiin sɔ’n sa. ?Ngue ti yɛ e se sɔ-ɔ? Ɔ fataman kɛ Klisifuɛ’m be like yolɛ yoman ya. Sanngɛ Zoova i mmla’m be su nantilɛ’n nun’n, ɔ fata kɛ be jran kekle yɛ nán be wun usu be. Asa’n be ‘sisiman be bo naan b’a yo like nga be se be kɛ be yo’n’ yɛ be manman sran fi annzɛ like wie fi atin kɛ ɔ yo naan be fɔn Ɲanmiɛn i mmla’n. Sanngɛ kɛ ɔ nin i fata’n, be mian be ɲin naan ‘be like yolɛ w’a yoman ya.’ (Zak. 3:17) Klisifuɛ ng’ɔ yo sɔ’n, ɔ seman kɛ saan fii i ndɛ liɛ’n su yɛ ɔ ka-ɔ yɛ ɔ ju wie’n ɔ kaci aniɛn’n. w23.07 14 § 1-2

I nun mɔ Zezi o asiɛ’n su wa’n, ɔ fata kɛ ɔ niɛn i wun su naan Satan w’a lɛkɛmɛn i. I wie yɛle kɛ ɔ fata kɛ ɔ niɛn i wun su naan w’a kpɔciman Ɲanmiɛn Satan ti. (Mat. 4:​1-11) Satan fuali kpa kɛ ɔ́ yó naan Zezi fɔn. I liɛ’n ɔ su kwlá kpɔman e ti. Kɛ Zezi dí Ɲanmiɛn i junman’n asiɛ’n su wa’n, ɔ jrannin sa wie mun ekun be ɲrun kekle. Be kleli i yalɛ, be waan bé yó i like yaya. (Lik. 4:​28, 29; 13:31) Asa’n fɔ m’ɔ o i sɔnnzɔnfuɛ’m be nun’n ti’n ɔ fata kɛ ɔ trɛ i awlɛn be wun. (Mar. 9:​33, 34) Kɛ be fɛli i ɔli jɔlɛ difuɛ’m be ja su’n, be kleli i ɲrɛnnɛn yɛ be yoli i finfin. I sin’n be kunnin i kɛ sa tɛ yofuɛ wie sa. Ɔ wunnin ɲrɛnnɛn kpa naan w’a wu. (Ebr. 12:​1-3) Kɛ be boboli i waka’n su m’ɔ́ wún ɲrɛnnɛn’n Zoova w’a sɛsɛmɛn i. (Mat. 27:46) Nanwlɛ, e ti tɛ mɔ Zezi fɛli i wun yili’n w’a yoman pɔpɔ w’a mɛnmɛn i. Kɛ e bu ninnge kwlaa nga e dunman nun ti’n Zezi yoli be’n be akunndan’n, i sɔ’n yo maan e klo i kpa e tra laa’n. w24.01 10-11 § 7-9

Sɛ e tra e awlɛn e wiengu’m be wun’n, e nin be é trán klanman. I sɔ’n kwla uka e naan sɛ be kan ndɛ kle e’n y’a sie e su kpa be nuan. (Zak. 1:19) Asa’n i sɔ’n kwla yo maan e nin be e di anuansɛ. Kpɛkun sɛ sa wie ti’n e akunndan’n sanngan’n, i sɔ’n kwla yo maan e su kpliman e kanman ndɛ wie annzɛ e su yoman like wie m’ɔ timan su’n. Asa’n, sɛ e si e awlɛn tra naan sran kun yo e like wie m’ɔ yoman e fɛ’n, e su faman ya ndɛndɛ yɛ e su yi manman. Sanngɛ ‘sɛ e wiengu yo e sa’n, ɔ́ sɔ́n e nun. Asa ekun’n, kannzɛ be loli e ngasi’n, é yáci sa nga be yoli e’n é cɛ́ klun ufue su.’ (Kol. 3:​12, 13) Sɛ e si e awlɛn tra’n, e kwla fa ajalɛ kpa. Yɛle kɛ e su kpliman e faman ajalɛ yɛ é trán bú like nga e waan é yó’n i sin kpa. I wie yɛle kɛ sɛ e su kunndɛ junman’n, e kwla se kɛ é sɔ́ klikli nga bé mán e’n nun. Sanngɛ sɛ e si e awlɛn tra’n, é bú wafa nga junman sɔ’n ti’n e nin Zoova é nánti’n, ɔ nin wafa nga e nin e awlofuɛ mun é trán’n é bú i akunndan wie. Ɔ maan sɛ e tra e awlɛn’n, e su faman ajalɛ tɛ. w23.08 22 § 8-9

Kɛ m’ɔ ju wie’n, ɔ konvi sɔ sa tɛ yolɛ’n ti’n, ɔ sa sin kwla bubu wɔ. Sanngɛ sɛ a bu nda nga a tali Zoova kɛ á sú i titi’n i akunndan’n, i sɔ’n wlá ɔ fanngan naan w’a jran kekle. I kpa bɔbɔ’n, sɛ a wun kɛ a su wa yo sa tɛ wie’n, nda nga a tali Zoova’n ɔ́ úka ɔ. ?Wafa sɛ yɛ i sɔ’n úka wɔ-ɔ? Kɛ sran kun fɛ i wun man Zoova’n, ɔ klɛn i wun mlɔnmlɔn. Yɛle kɛ sɛ ninnge ng’ɔ klo be yolɛ’n be timan Zoova liɛ’n su’n, ɔ yoman be. (Mat. 16:24) Ɔ maan sɛ sa kekle wie wo i su’n, annzɛ ɔ wun kɛ sa wie nun’n ɔ su wa fɔn Ɲanmiɛn mmla’n, i akunndan’n su yoman nɲɔnnɲɔn. Ɔ si kɛ like ng’ɔ fata kɛ ɔ yo’n yɛle Zoova i mmla’n i su nantilɛ. Ɔ fua kpa kɛ ɔ́ yó Zoova i klun sa kɛ Zɔbu sa. Ɲrɛnnɛn ng’ɔ tɔli Zɔbu su’n w’a yoman blɛblɛ. Sanngɛ ɔ seli kɛ: “N su yaciman seiin nantilɛ le.”—Zɔb. 27:5. w24.03 9 § 6-7

“Ɲanmiɛn m’ɔ klo sran’n,” ɔ jin e sin. (2 Kor. 13:11) E tinuntinun e ndɛ lo i. E si kɛ “ɔ yi i sran klolɛ dan’n i nglo” e lika. (Jue. 32:10) Kɛ e bu wafa nga Zoova yi i sran klolɛ’n i nglo e lika’n i su akunndan’n e wun i wlɛ weiin kɛ ɔ o lɛ sakpa naan ɔ nin e o nun. E kwla tu e klun e srɛ i. E kwla se i kɛ e kunndɛ kɛ ɔ klo e titi. E kwla koko sa kwlaa ng’ɔ o e su’n e kle i. Afin e si kɛ ɔ́ tíe e srɛlɛ’n naan ɔ kunndɛ kpa kɛ ɔ́ úka e. (Jue. 145:​18, 19) Kɛ ayrɛ o nun’n, e fa e wun e mantan sin’n naan ɔ yo e wun nglɛnglɛ. I wafa kunngba’n, klolɛ mɔ Zoova klo e’n ti’n, e kunndɛ kɛ é fá e wun mɛ́ntɛn i. Zoova i sran klolɛ’n ti dan. I sɔ’n ti’n, maan klolɛ mɔ Zoova klo e’n ti’n e di aklunjɔɛ. Yɛ maan e kwlaa e kan ndɛ kunngba nga jue tofuɛ’n kannin’n wie. Ɔ seli kɛ: “N klo Zoova.”—Jue. 116:1. w24.01 31 § 19-20

Zifu nga Zezi kleli be like’n, be si Ɲanmiɛn i dunman’n. Ɔ maan Zezi w’a seman be ngbɛn kɛ Ɲanmiɛn i dunman’n yɛle Zoova. Sanngɛ ɔ kleli be “sran wafa ng’ɔ ti’n.” (Zan 1:​17, 18) Ɲanmiɛn Ndɛ’n i bue nga i klikli’n nun’n be klɛli i Ebre nun’n se kɛ Zoova si aunnvɔɛ naan ɔ yaci sa cɛ. (Tul. 34:​5-7) Kɛ ɔ ko yo naan sran’m b’a wun ndɛ sɔ’n i wlɛ weiin’n, Zezi buli ɲanndra kun. Ɲanndra sɔ’n nun’n, ɔ kannin siɛ kun nin i wa m’ɔ yoli i wun wanzo’n be ndɛ. Zezi seli kɛ, kɛ ba’n kacili i nzuɛn’n m’ɔ́ sɛ́ i sin mɔ i si wunnin i mmua lɔ’n, ɔ wanndili ko tɔli i nun. Kpɛkun ɔ yacili i wun sa’n cɛli i klun ufue su. Ndɛ sɔ’n ti’n, e wun i wlɛ weiin kɛ Zoova si aunnvɔɛ naan ɔ yaci sran wun sa cɛ i sakpa. (Lik. 15:​11-32) I lɛ nun’n, Zezi ukali sran mun naan b’a si Zoova kpa. w24.02 10 § 8-9

Zoova fɔnvɔ be nga be wla bo be wun’n naan be wla gua ase. ?Wafa sɛ yɛ e kwla sɔnnzɔn Zoova-ɔ? I kun yɛle kɛ maan e fa nzuɛn wie mɔ be kwla uka e naan y’a si e wiengu’m be aunnvɔɛ naan y’a fɔnvɔ be’n. Maan e kan be nun wie’m be ndɛ. ?Ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a klo e wiengu mun naan y’a ‘fɔnvɔ be titi-ɔ’? (1 Tes. 4:18) I wie yɛle kɛ ɔ fata kɛ e wiengu’m be ndɛ lo e. E klo e wun kɛ sran kun nin i niaan sa, yɛ e yo sran ye. (Kol. 3:12; 1 Piɛ. 3:8) ?Wafa sɛ yɛ nzuɛn sɔ’m be kwla uka e naan y’a yi klolɛ’n i nglo-ɔ? Sɛ aunnvɔɛ silɛ’n kaci e nzuɛn’n, kɛ e wun kɛ sa wie o e niaan kun su’n, saan ukalɛ cɛ yɛ é úkɛ i-ɔ. Kɛ nga Zezi fa kannin’n sa’n, “ndɛ ng’ɔ o sran’n i awlɛn’n nun’n yɛ ɔ fin i nuan fite-ɔ. Sran kpa’n, ɔ yi like kpa i ninnge kpakpa’m be nun fite.” (Mat. 12:​34, 35) E niaan’m be fɔnvɔlɛ’n ɔ ti like cinnjin kpa kun mɔ e kwla yo e fa kle be kɛ e klo be-ɔ. w23.11 10 § 10-11

Sɛ e wunman Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be ndɛ’m be nun kun i wlɛ’n, ɔ fata kɛ e kunndɛ ukalɛ. Maan e fa sa kun e yiyi nun. Wienun-ɔn, a su kɔ lika kun mɔ a siman lɔ kpa’n i nun. Sanngɛ ɔ janvuɛ nga a nin i be su kɔ’n ɔ si lɔ kpa. Ɔ si lika nga amun wo’n yɛ ɔ si atin’m be kpa. Nanwlɛ, kɛ a si kɛ a nin ɔ janvuɛ sɔ’n yɛ be su kɔ lika sɔ’n nun’n, i sɔ’n yo wɔ fɛ. I wafa kunngba’n, Zoova ti kɛ e janvuɛ sɔ’n sa. Ɔ si e ɲrun lɔ sa’m be kpa. Ɔ maan sɛ e waan é wún Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be ndɛ’m be wlɛ’n, ɔ fata kɛ e se Zoova kɛ ɔ uka e. (Dan. 2:28; 2 Piɛ. 1:​19, 20) Siɛ nin niɛn’m be kunndɛ kɛ be mma’m be liɛ yo ye. I kunngba’n yɛle Zoova liɛ’n. Ɔ kunndɛ kɛ e di aklunjɔɛ. (Zer. 29:11) Sanngɛ like nga Siɛ nin niɛn fi kwlá yoman’n, Zoova liɛ’n ɔ kwla yo. Yɛle kɛ ɔ kwla kan sa nga bé wá jú e ɲrun lɔ’n be ndɛ. Ɔ yoli maan i nuan ijɔfuɛ’m be kannin sa nga bé wá jú e ɲrun lɔ’n be ndɛ. I sɔ’n m’ɔ yoli ti’n, e si sa sɔ mun ka naan b’a kpɛn su.—Eza. 46:10. w23.08 8 § 3-4