Ukulolenkana no Bwafya

UKUSANSA imibele isuma iyakuma ku kwampana kwa bwamba kutendeka fye ku bwaice mu kuba na televishoni, ifitabo, bamagazini, amafilimu, ne nyimbo ishilumbulamo ukwampana kwa bwamba. Imisepela ipatikishiwa ukukonka imibele ya bakalamba iya kwampana kwa bwamba ilyo bacili ne nkuntu sha bwaice ishishashikatala. Abafyashi bamo balalundako kuli uko kutitikisha kwa bwaume no bwanakashi ukupitila mu kusuminisha ukwishishanya pa mushinku wacaice. Ukutitikisha kwa fibusa e kukakoselesha ukwishishanya, kabili imisepela iingi iyaba na balumendo nelyo abakashana bantu bangala na bo lyonse mu kwangufyanya balailekelesha no kuyobeka mu kwampana kwa bwamba. “Ala caliseeka nga nshi . . . ku mukashana wa mu myaka ya bupungwe uuleyumfwa ukukanatemwikwa ku bafyashi bakwe . . . ukukumbatilwa mu nshila ya cintemwa ku munankwe wa cilumendo mu cilubo ukusumine fyo ico cili no kuletako ukutemwikwa ne senge,” e fyalandilepo Luther Baker, profesa wa fya masambililo ya pa ndupwa.

Imisepela ikongamina ku kwikala imyaka yabo iya kukulilapo pamo nge nshita ya kwangala no kuliilapo mu cifulo ca kuti ibe ni nshita ya kuipekanishisha ku fintu bali no kwikala. “Ilyo baumfwa amaka yabo ayapya aya kuti nabafikapo no kushininwa ku banabo ukuti ubwaume kano ulekwata ukwampana kwa bwamba, imisepela iingi basanguka bacisepe” mu myaka ya kukula kwabo, e fyalandile Profesa Baker. Mupepi ne myaka 30 iyapitapo, kalemba wa lyashi lya kale Arnold Toynbee alilishike pa mulandu wa kufutika ukubikwa pa misepela yesu, apo asumine ukuti ifyacitika ku numa fyalilanga ukuti ukulamuka kumo ukwa mu fyalo fya ku Masamba kwafuma mu kulenga abana kukula ukushingilisha ‘insuuna ya bwaume no bwanakashi’ pa kuti bangwe ku kunonka ukwishiba.

Abafyashi Abasonga mu Nshila Isuma

Abafyashi abashisuminisha abana kukula ukuti baleishishanya pamo nge nshila ya kukokoloka e bangwako mu cine cine ku butuntulu busuma ne nsansa sha bana babo isha ku ntanshi. Ukupitila mu kuba ne fipimo fyasumbuka ifya mibele isuma no kusungilila ukumfwana kusuma, kuti basonga ubumi bwa bana babo. “Uku kusonga kuti kwalenga abana ukulaalikisha insuna ya bwaume no bwanakashi,” e fyalangilile ukusapika ukukuma ku kwampana kwa bwaume no bwanakashi ukwa misepela ukulingana no lupapulo lwa Journal of Marriage and the Family.

Abafyashi abapampamika mu bana babo amano yashika aya kuisalapula no kucetekelwa balamono kuti mulafumo busuma. “Lintu abana kukula na bafyashi babo bakwete ifipimo ifikomaila pa kucetekelwa, takubako sana ukwenekela kwa kuti abo bana kukula bakalakwata abana ba mu cani,” e fishininkisha ukusapika kumo. Ici cifwaya ukuibimbamo mu kwangufyanya mu fyo abana balecita—ukulabebeta umulimo we sukulu uo babombela ku ng’anda; ukwishiba kuntu bali na bantu balebishanya na bo; ukubemikila amabuyo yalinga aya fya masomo; no kubasambilishako ifintu fyacindama ifya ku mupashi. Abana abalekula ne li senge lya kubombela pamo na bafyashi bakalayumfwa bwino no kwikushiwa na cintu baba nga baume nelyo abanakashi.

Ukupanda amano kwawamisha ku bafyashi na ku bana kwaba mano ayasangwa muli Baibolo. Abafyashi ba mu Israele bakambishiwe ukusambilisha abana babo ifishinte fyalinga ifya mibele isuma. Yehova abepwishe ati: “Luko nshi lukalamba ululi ne fipope ne fya bupingushi ifyalungama nga malango aya yonse, ayo ndebika ku cinso cenu lelo?” Cali ni fi ‘fipope fyalungama’ e fintu baali no kusambilisha abana babo mu mibele ya cinshingwa ng’anda ica lupwa umwali icikabilila ne senge. “Mulefundisha abana benu no mukoosha, mulefisosa na pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.” Abana bakonkomeshiwe ukuti: “Bake funde lya kwa wiso, kabili wileka malango ya kwa noko.” Ukulanshanya kwa musango yo ukwa cikabilila, ukwabamo isenge e lyo ne funde ukufuma kuli wishi na nyina fiba fisolobelo fya kukuulilako imibele yashikatala ukukuma ku bumi na ku bwaume no bwanakashi, ifyo ‘fikalalinda’ umusepela ukupulinkana ubumi bwakwe bonse.—Amalango 4:8; 6:7; Amapinda 6:20, 22.

Mwe misepela, mulandu nshi mwingonawila inshita yenu iya ku ntanshi ukupitila mu kunakila ku nsuuna ya kwampana kwa bwamba? Imyaka ya bupungwe yaba fye inono nga nshi. Ilingile ukubomfiwa ku kukula kwa ku muntontonkanya, mu nkuntu, na lwa ku mupashi no kulundulula imibele ya mutima iyashikatala pa lwa bwaume no bwanakashi, mu kuipekanishisha ku myaka ya bumi 50 nelyo 60 iili no kukonkapo. Mwe bafyashi, katamikeni ukushingamwa kwenu ukwapeelwa na Lesa, kabili bakilileni abana benu ku kufiitwa ku mutima ukwisako pa mulandu wa malwele yambukila mu kwampana kwa bwamba no kwimita kushifwaikwa. (Lukala Milandu 11:10) Lekeni abana benu bamone mu bumi bwenu ubwa cila bushiku fintu ukutemwa bambi no kubalangulukilako fikuula ukwampana kubelelela.

Ukutunguluka mu Kulolenkana no Bwafya

Te kwesha ukusuminisha ukwiminwa ku kwampana kwa bwamba ukwa bantu batushinguluka ukumulufya mu nshila mumwenamo ubumi no kumonawila ishuko lya bumi bwa ku ntanshi ubwa kwikusha kabili ubwa nsansa. Etetuleni pa fya kumwenako ifingi ifyo abantu bayampene bwino na bantu banabo ifyalembwa mu Baibolo. Ishibeni ukuti ubumi no kutemwa fitwalilila ukuteketa no kubamo imifwaile nangu fye ni pa numa ya myaka ya bupungwe. Lintu mu kufikapo twalanguluke ci mu kumfwana na fintu ukufwaya kwa bulesa kwaba ku baume na banakashi ba Bwina Kristu, lyene icitendekelo cilemikwa ica kuupana kwe senge kabili ukubelelela ukwa bantu babili abatemwana.

Ilyo mulebebeta abaupana abalembwa mu Baibolo pamo nga Yakobo na Rakele, Boasi na Ruti, e lyo na kacema no mukashana umwina Shulamu, muli no kumonamo ukucebusha kumo ukwa bwaume no bwanakashi muli bucibusa bwabo. Nangu cibe fyo, lintu mu kusakamanisha mwabelenga Ukutendeka ifipandwa 28 na 29, ibuuku lya kwa Ruti, na Ulwimbo lwa Nyimbo, muli no kumono kuti kwalibako na fimbi ifyacindama ifikosha ukwampana kwa musango yo.a

Pokeleleni Fintu Yehova Aapayanya ku Kutupeelo Bumi

Yehova, Kabumba wa mushobo wa bantu, alishibisha ifyo abaume na banakashi bakuntwa. Mu nshila ya kutemwa, atupangila mu cipasho cakwe, te mu kuba ne “mfyalo sha bucitobo,” lelo mu kuba na maka ya kulama inkuntu shesu mu kumfwana no kufwaya kwakwe ukwa bulesa. “Uku e kufwaya kwa kwa Lesa, . . . ukuti mutalukeko ku bulalelale: ukuti onse uwa muli imwe eshibe ukukwato mukashi wakwe wine mu mushilo kabili mu mucinshi; te mu mufimbila wa lunkumbwa, nga Bena fyalo abashaishiba Lesa: umuntu te kupulamo no kupusula munyina muli ici cintu.”—1 Abena Tesalonika 4:3-6.

Ici calilangililwa ku Nte sha kwa Yehova ukupulinkane calo conse. Balicindika ifipimo fyasumbuka ifya kwa Lesa ifya ku baume na banakashi ba Bwina Kristu. Abaume abakalamba bamonwa nga bashibo, ‘abalumendo kwati ni bamunyina; abanakashi bakalamba kwati ni banyina, abakashana kwati ni nkashi mu kusanguluka konse.’ (1 Timote 5:1, 2) Mwandi mibele ishaiwamina iyo abalumendo na bakashana baipakisha ilyo balefika pa kukula kwine kwine, ukwabulo kucilinganishiwa no kutitikisha kwa kwishishanya no kuupa lintu inshita tailafika nelyo ukupumfyanishiwa na malwele yambukila mu kwampana kwa bwamba! Ulupwa lwa Bwina Kristu ulwacincila, ulukoshiwa ne cilonganino ca Bwina Kristu luba cubo ca mutelelwe mu calo capena ku kwampana kwa bwamba.

Pa kubomfya ifishinte fya Baibolo mu bumi bwabo, imisepela ya Bwina Kristu taipatikishiwa ukwingila mu kwampana kwa bwamba kabili balasekelela mu kukutikisha ukukonkomesha ukwapeelwa mu Cebo ca kwa Lesa ukwa kuti: “Samwa mu bulumendo bobe, we mulumendo, no mutima obe ukusekeleshe mu nshiku sha bulumendo bobe; wende na mu mibele ya mutima obe, na mu mimwene yonse ya menso yobe lelo wishibe ukuti pali conse ici Lesa akakwingisha mu kupingulwa; kabili fumyo kufiitwa ku mutima obe, no kutalusho kukalipwa ku mubili obe: pantu ubulumendo no kufiita kwa mushishi mupu.”—Lukala Milandu 11:9, 10.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 10]

Te kwesha ukusuminisha ukwiminwa ku kwampana kwa bwamba konaule ishuko lyenu ilya bumi bwa ku ntanshi ubwa kwikusha kabili ubwa nsansa

[Icikope pe bula 9]

Imisepela iibombela imilimo pamo no lupwa tacilepalako sana ifyo kuti bafwaya isenge lya cintemwa