Nalikuntilwe na Bucishinka bwa Kuli Lesa Ubwa Lupwa Lwandi

NGA FINTU CASHIMIKWA NA HORST HENSCHEL

“Nga wapokelela uyu kalata usekelele, pantu ine ninshipikisha ukufika na ku mpela. Mu maawala yabili ayalakonkapo nalaipaiwa.” Ayo yaali mashiwi ya kubalilapo muli kalata wa kulekelesha Batata bantumine. Pa May 10, 1944, baliipaiwe pantu balikeene ukubomba mu mulalo wa kwa Hitler. Bucishinka bwabo kuli Lesa, ukubikako fye no bwa bamayo na nkashi yandi Elfriede, fyalyambukila ubumi bwandi apakalamba.

MU 1932, mupepi ne nshita nafyelwe, Batata batendeke ukubelenga impapulo sha Nte sha kwa Yehova. Bamwene ifintu ifingi, ukubikako fye na bubumbimunda bwa bashimapepo. Pali uyu mulandu, tabapooseleko na kabili amano ku macalici.

Pa numa lintu Inkondo ya Calo iya 2 yatendeke mu 1939, Batata balitilwe ku kubomba mu mulalo wa bena Germany. Baebele Bamayo ukuti: “Ukulingana na Baibolo, nshilingile ukuyako. Ukwipaya kwa musango yu takwalungama.”

Bamayo bayaswike abati: “Bakamwipaya nga tamwileko. Lyene cikaba shani ku lupwa lwenu?” E co Batata baishileba abashilika.

Pa numa, nangu cingati Bamayo ukufike lyo baali tabalasambilila Baibolo, balyeseshe ukumonana ne Nte sha kwa Yehova, ico cali ca busanso nga nshi pali iyo nshita. Basangile Dora, uwakwete umulume uwali mu nkambi ya kucushiwilwamo pa mulandu wa cisumino cakwe. Dora abapeele Ulupungu lwa kwa Kalinda, lelo mu kukanalamba aebele Bamayo ati: “Ishibeni ukuti ine nalimo kuti naipaiwa nga baGestapo (bakapokola ba mu bumfisolo) baishibo kuti ni ne namupeele uyu magazini.”

Mu kupelako, Bamayo bapokelele impapulo na shimbi isha Nte sha kwa Yehova kabili balitesekeshe icine ca Baibolo icalimo. Mu kupita kwa nshita, Max Ruebsam, uwalefuma ku Dresden lwa mupepi, aishiletendeka ukututandalila ku Meissen. Pa kusambilila Baibolo pamo na ifwe asansalike ubumi bwakwe ku busanso bukalamba. Na kuba, tapakokwele aliketwe.

Isambililo lya Baibolo lyalengele ukuti Bamayo batetekele muli Yehova no kuipeela kuli wene, ukulangisha ici ukupitila mu lubatisho lwa mu menshi mu May 1943. Ine na Batata twabatishiwe pa numa fye ya myeshi iinono. Elfriede, nkashi yandi uwali ne myaka 20, uwalebomba ku Dresden, na o wine abatishiwe mupepi fye ne nshita imo ine. Muli fyo, bonse fwe bali bane twapeele ubumi bwesu kuli Yehova lilya line fye Inkondo ya Calo iya 2 yakakele. Mu 1943, Bamayo bapapile Renate, nkashi yesu kasuli.

Ukupakaswa pa Mulandu wa Citetekelo Cesu

Ilyo nshilabatishiwa, nalifumine mu kabungwe ka misepela aka kwa Hitler. Lintu nakeene ukuposha mwi shina lya kwa Hitler, icalecitwa cila bushiku ku sukulu, bakafundisha bandi balindopwele. Nangu cibe fyo, nalisekelele pa kuti abafyashi bandi balinkoseleshe, icalengele ukuti ntwalilile uwa busumino.

Lelo inshita shimo shimo, pa mulandu wa kukandwa nelyo umwenso nalelandako ukuti “Awileni Hitler!” Lyene naleya ku ng’anda ndeponye filamba, kabili abafyashi bandi balepepela pamo na ine pa kuti nalimo ndekosako no kukaanya ukusansa kwa mulwani umuku wakonkapo. Pa mulandu wa mwenso, nalikwindile imiku iingi mu kucita icalungama, lelo Yehova tandekeleshe.

Bushiku bumo baGestapo baishile mu kupikite ng’anda yesu. Gestapo umo aipwishe Bamayo ati: “Bushe uli umo uwa Nte sha kwa Yehova?” Nga naibukisha ndamona Bamayo uko bashintilile ku mwinshi, balesosa mu kukosa abati, “Ee mukwai”—nangu cingati balishibe ukuti baali no kwikatwa nga bayasuka ifyo.

Pa numa ya milungu ibili, lintu baGestapo baishile mu kwikata Bamayo, balikwete umulimo wa kulela Renate, uushakumanishe no mwaka umo. Bamayo pa kuilishanya batile: “Ndeliisha umwana!” Nangu cibe fyo, umwanakashi uwaishile pamo na kapokola apokele umwana mu maboko ya Bamayo no kubeba ati: “Iteyanye! Ufwile ukuya.” Mu cine cine, Bamayo calibakosele.

Apantu Batata bali tabalaikatwa, e bashele balesunga ine na nkashi yandi umucece. Ulucelo lumo, imilungu ibili pa numa basendele Bamayo, ilyo naleya ku sukulu Batata nalibakumbatile sana. Pa bushiku bumo bwine Batata baliketwe pantu balikeene ukubwelela ku mulimo wa fita. E co, icungulo kasuba lintu nafikile pa ng’anda, nshabasangile, kabili nshabamwene na kabili.

Bashikulu na bamama ukubikako na balupwa bambi e batendeke ukusunga ine na nkashi yandi umucece—aba bonse tabatemenwe Inte sha kwa Yehova kabili bamo pali aba baali mu cilonganino ca mapolitiki ica baNazi. Balindeseshe ukubelenga Baibolo. Lelo mu kupita kwa nshita lintu napokele Baibolo mu bumfisolo kuli namayo umo umwina mupalamano, naleibelenga. Nalefukama ku ntanshi ya busanshi bwa kwa nkashi yandi umucece no kupepa.

Pali iyo nshita, nkashi yandi Elfriede alishipikishe amesho ya citetekelo cakwe. Alikeene ukubombako na kabili mu fakitare ya mu Dresden iyalepange fyanso, lelo aishilesange ncito ya kusakamana amaparka na mabala ya mu Meissen. Lintu aleya kwi ofesi mu kufola, alekaana ukubomfya ukuposha ukwa kuti “Awileni Hitler!” Mu kupita kwa nshita, aliketwe no kubikwa mu cifungo.

Mu kupumikisha, Elfriede alilwele diphtheria (ifilonda fya pa mukoshi ifilesho ukupeema) na scarlet fever kabili imilungu fye iinono pa numa ya kukakwa aishilefwa. Ali fye ne myaka 21. Muli umo uwa bakalata bakwe aba kulekelesha, ayambwile Luka 17:10 apatila: “Ilyo mwacita fyonse ifyo mwaebwa, mutile, Tuli finangwa fya basha; ico tufwile ukucita, ni co cine twacita.” Bucishinka bwakwe kuli Lesa bwalitwalilila ukunkoselesha.—Abena Kolose 4:11.

Ifyo Batata Baeshiwe

Ilyo Batata bakakilwe, shikulu—uwafyele bamayo—alibatandalile pa kuti esheko ukubabweshako umutima. Batata batwelwe kuli shikulu ninshi nabakakwa iminyololo ku maboko na ku molu. Mu kukosa Batata balikeene lintu bakoseleshiwe ukusumina umulimo wa fita pa mulandu wa bana babo. Umo uwa bakalinda ba cifungo aebele Shikulu ati: “Uyu mwaume nangu engakwata abana 10, nalyo line te kuti abwesheko umutima.”

Shikulu abwelele ku ng’anda ninshi nafulwa icibi. “Ni mpulamafunde!” e fyo shikulu apundile. “Kabili cinangwa! Bushe kuti alekelesha shani abana bakwe?” Nangu cingati Shikulu alifulilwe, nali uwa nsansa pa kwishiba ukuti Batata balitwalilile ukuba abashangila.

Mu kupelako, bapingwile ukuti Batata bepaiwe kabili baliputwilwe umutwe. Inshita imbi pa numa ya ico, napokelele ulya kalata wabo uwa kulekelesha. Apantu tabaishibe icifungo umwali Bamayo, nine batumine kalata. Naile mu cipinda ca pa muulu icali muputule wandi wa kusendamamo no kubelenga filya fyebo ifilembelwe pa kutendeka kwa cino cipande. Nali no bulanda kabili nalililile, lelo nalisekelele pa kwishiba ukuti Batata balitwalilile aba busumino kuli Yehova.

Ubulanda bwa Bamayo

Bamayo batwelwe ku cifungo ku kapinda ka ku kulyo aka Germany ilyo balelolela ukubalubulwisha. Bushiku bumo kalinda aingile mu cifungo balimo, no kubeba mu nshila ya bucibusa ukuti bekaleko. Lelo Bamayo baliminine no kusoso kuti: “Ninjishiba ukuti umulume wandi naipaiwa.” Pa numa, batumine kuli Bamayo ifya kufwala fya Batata ifyakantaikwe umulopa, ifyalangilile mu mutalalila ukuti Batata balicushiwe icabipisha ilyo tabalafwa.

Pa nshita imbi Bamayo balitilwe kwi ofesi lya cifungo no kubeba mu kupumikisha ukuti: “Umwana obe umwanakashi afwilile mu cifungo. Bushe ulefwaya ashiikwe shani?” Iyo mbila yalipumikishe kabili tayaenekelwe ica kuti pa kubala Bamayo tabakwete ne fya kulanda. Lelo mu kuba ne citetekelo cakosa muli Yehova balibakilwe.

Ine pamo na nkashi yandi twalisungilwe bwino kuli balupwa lwesu. Batusungile mu cikuuku icacilapo. Na kuba, umo uwa bene aile kuli bakafundisha bandi no kubalomba ukuti ndesungwa bwino. E co kanshi bakafundisha baishilebe fibusa kuli ine kabili lintu nakaana ukubaposha ukuti “Awileni Hitler!” nshalekandwa. Lelo bacitile icikuuku ca musango yu pa kuti mpumbulwe ku fisumino fyandi ifyashimpwa pali Baibolo. Kabili, ku ca bulanda, mu nshila imo balitungulwike.

Imyeshi fye iinono ilyo nkondo ishilapwa mu May 1945, mu kuitemenwa natendeke ukubombako imilimo imo imo iya kabungwe ka misepela aka baNazi. Bamayo nalibalembele pa lwa ici, kabili muli bakalata nabalembele bamwene kwati nalifutatile ubuyo bwandi ubwa kubombela Yehova. Pa numa, balandile ukuti balibongolwelwe sana kuli balya bakalata ukucila na fintu babongolwelwe lintu baumfwile imfwa ya Batata ne ya kwa Elfriede.

Tapakokwele, inkondo yalipwile, kabili Bamayo balifumine mu cifungo. Balingafwile ukunonka cipya cipya ukushikatala kwandi ukwa ku mupashi.

Ifyo Natendeke Ubutumikishi bwa Nshita Yonse

Ku kupwa kwa 1949, imyaka ine pa numa ya kupwa kwa Nkondo ya Calo iya 2, kangalila wenda alandile pe lembo lya mu Baibolo ilisangwa pali Malaki 3:10 ilitila: “Leteni ica pe kumi conse mu ŋanda ya cipao, ukuti mubemo ifya kulya mu ŋanda yandi, kabili shi mundabwile kuli ico, e fyo Yehova wa milalo asosa.” Calengele ukuti nembeshe umulimo wa kushimikila uwa nshita yonse. Muli fyo, pa January 1, 1950, naishileba painiya, nga fintu abatumikishi ba nshita yonse betwa. Pa numa, nakuukile ku Spremberg, ukwali ukubulisha kukalamba ukwa bapainiya.

Mu August wa ulya mwaka, napokelele kalata uwandaalike ukuyabomba pe ofesi lya Nte sha kwa Yehova ku Magdeburg, mu East Germany. Nangu cibe fyo, pa August 31, inshiku fye shibili pa numa nafikile, bakapokola baishile ulubilo baletunga ukuti pa cifulo cesu e pabeleme bampulamafunde. BaNte abengi baliketwe no kutwalwa ku cifungo, lelo ine nalifulumwike no kuya ku West Berlin, ukwali iofesi lya Watch Tower Society. Ilyo nafikile kulya, nalishimike ifyacitike ku Magdeburg. Pa nshita imo ine, naebelwe ukuti baNte abengi baleikatwa mu East Germany onse. Na kuba, naishileumfwo kuti bakapokola bashele balemfwaya ku Spremberg!

Ukwikatwa no Kukakwa

Natuminwe ku East Berlin nga painiya. Pa numa fye ya myeshi iinono, ilyo nalebomba nge ntumi iya kusende mpapulo sha Baibolo ukufumya ku West Berlin ukutwala ku East Germany, naliketwe no kutwalwa ku musumba wa Cottbus, uko bandubulwishe no kumpingula imyaka 12 mu cifungo.

Umo uwa milandu napeelwe waali wa kubalamune nkondo. Ilyo balendubulwisha, mu fyebo fyandi ifya kupelako natile: “Bushe ine, ne uli umo uwa Nte sha kwa Yehova, kuti napeelwa shani umulandu wa kubalamuna inkondo ilintu batata balikeene ukulwako inkondo pa mulandu wa kuba bamo aba Nte sha kwa Yehova kabili pali uyo mulandu baliputwilwe umutwe?” Lelo, nangu cibe fyo, balya bantu te fyebo fya cine balefwaya ukumfwa.

Ukukakwa imyaka 12 pa mushinku wa myaka 19 calinkosele. Nalyo line, nalishibe ukuti bambi abengi balipingwilwe mu nshila imo ine. Inshita shimo, abalashi balepaatukanya baNte; nangu cibe fyo twaleshimikila icine ca Baibolo ku bafungwa bambi, kabili bamo baishilebe Nte.

Inshita shimbi, fwe Nte twalebikwa mu cikuulwa cimo cine. Lyene twaletontomesha pa kwishiba bwino amaBaibolo yesu. Twasambilile ukusungila ku mutwe ifipandwa fyonse ifya mu Baibolo ukubikako fye na mabuuku yonse aya mu Baibolo. Twaleipimina ifyo twali no kucita ne fyo twali no kusambilila mu bushiku bumo. Limo limo twalepamfiwa ica kuti twaleebana atuti, “Tatukwete inshita,” nangu cingati twalekawisha mu cifungo ukwabula ukubombako umulimo uuli onse!

Imipushishe ya bakapokola ba mu bumfisolo tayaweme. Limbi balekonkanyapo ukulatwipusha mu bwaca no bwaila, ukubikako fye ne fintiinya fya misango yonse. Inshita imo, nalinakile no kufupulwa icibi, ica kuti nalifililwe no kupepa. Pa numa ya nshiku shibili nelyo shitatu, apabula no mulandu wine wine, ku cibumba nalifumisheko ipepala ilyakwete amafunde ya mu cifungo. Ilyo napilibwile ilyo pepala, namwene ifilembo. Ilyo nalipalamike ku lubuuto lunono ulwalimo, namwene amashiwi ayaleti: “Abepaya umubili teti bepayo mweo,” na “Ine bonse aba cine nkabapeelo kutusha.” Aya mashiwi nomba yaba mu lwimbo namba 27 mu citabo ca nyimbo ica Nte sha kwa Yehova!

Te ca kutwishika ukuti muli cilya cifungo mufwile mwaali munyina umo uwapitile mu mibele imo ine, kabili Yehova Lesa aalimupeele amaka. Mu kwangufyanya nalinonkele amaka ya ku mupashi cipya cipya kabili nalitashishe Yehova pa kukoseleshiwa muli uyu musango. Nshakalabe ili sambililo, pantu lyansambilishe ukuti nangu cingati ku maka yandi te kuti ntunguluke, mu kuba no kwaafwa kwa kwa Yehova Lesa, takwaba icishingacitwa.

Pali iyo nshita ninshi Bamayo bakuukila ku West Germany, e co kanshi nshalemonana na bo. Nangu cibe fyo, kwali Hanna, uwakulile mu cilonganino ico nakulilemo kabili uwaishibe ulupwa lwesu bwino. Imyaka yonse naali mu cifungo alentandalilako, na kabili alenembelako bakalata ba kunkoseleshako kabili alentuminako ifya kulya ifilekabilwa. Nalimupile mu 1957 lintu nakakwilwe mu cifungo pa numa ya kwikalamo imyaka 6 iya myaka 12 napingwilwe.

Ngo mukashi wandi uwatemwikwa, Hanna muli bucishinka alibombela pamo na ine mu milimo yalekanalekana iyo twalepeelwa kabili lyonse alantungilila. Ni Yehova Lesa fye epela e wingamulambula pali fyonse ifyo ancitila ilyo twalebombela pamo umulimo wa nshita yonse.

Ubutumikishi Pa Numa ya Kukakulwa

Ine na Hanna twatendekele pamo ubutumikishi bwa nshita yonse pe ofesi ilyalesakamanwa na Watch Tower Society mu West Berlin. Ilyo balekuula, nalebomba bukabasa. Pa numa, twaishiletendeka bupainiya mu West Berlin.

Willi Pohl, uyo pali iyo nshita aleyangalila umulimo wesu mu West Berlin, ankoseleshe ukutwalilila ukusambilila iciNgeleshi. Namwaswike ukuti: “Nshakwate nshita.” Nangu cibe fyo, fintu ndi uwa nsansa ukuti mu cumfwila nalitwalilile ukusambilila iciNgeleshi! Pali uyu mulandu, mu 1962, nalilaalikwe kuli kosi wa myeshi 10 mwi kalasi lyalenga 37 ilye sukulu lya Gilead, mu Brooklyn, New York. Pa numa nabwelele ku Germany pa December 2, 1962, ine na Hanna twabombele imyaka 16 mu mulimo wa kwenda, ukulatandalila ifilonganino ifya mu Germany onse. Lyene, mu 1978, twalilaalikwe ukuyabombela pe ofesi lya Sosaite mu Wiesbaden. Pa kati ka ba 1980, lintu imibombele yakuushiwe ku fikuulwa ifipya ifyafunguluka ifyabela ku Selters, twalibombele imyaka iingi pali cilya cifulo icayemba.

Ishuko lya Mulimo Ilyakatama

Mu 1989 icishingenekelwa calicitiike—icibumba ca Berlin caliwile, kabili baNte mu fyalo fya mu Eastern Europe batendeke ukuipakishako ubuntungwa bwa kupepa. Mu 1992, ine na Hanna twalilaalikwe ukuya ku Lviv, mu Ukraine, ukuyatungilila bakabilisha ba Bufumu abalefulilako lubilo lubilo muli cilya cifulo.

Umwaka wakonkelepo, twalombelwe ukuya ku Russia mu kwafwilisha ukuteyanya umulimo wa Bufumu kulya. Ku Solnechnoye, umushi uwabela mupepi na bakilomita 40 ku nse ya St. Petersburg, iofesi ilya kusakamana umulimo wa kushimikila mu Russia onse na mu fyalo ifingi ifya mu ncende iyaleitwa Soviet Union lyaliswilwe. Lintu twafikile, ubukuule bwa mayanda ya kwikalamo ukubikako fye ne ofesi likalamba e lyo no mwakubika ifipe ninshi kale kale bwalitendeka.

Pa kupeelwa kwa fikuulwa ifipya pa June 21, 1997, twalisekelele nga nshi. Abantu 1,492 abafumine mu fyalo 42 balilongene ku Solnechnoye kuli programu waibela. Ubushiku bwakonkelepo ibumba ilya bantu ukucila pali 8,400 lyalongene mu cibansa ca Petrovsky Stadium ku St. Petersburg ukupituluka muli programu wa kupeela ifikuulwa e lyo no kupituluka mu malipoti ya kukoselesha aya batandashi abafumine ku fyalo fimbi.

Mwandi twaliipakisha ukusanduluka kushaiwamina mu fyalo 15 ifya mu ncende iyaleitwa Soviet Union! Mu 1946, kwaali bakabilisha ba Bufumu mupepi na 4,800 abaleshimikila muli ici cifulo. Mu 1985, pa numa ya myaka 40, impendwa yalininine ukufika kuli 26,905. Ilelo, mu fyalo ifya mu ncende iyaleitwa Soviet Union muli bakabilisha ba Bufumu ukucila pali 125,000 abalesakamanwa ne ofesi lyesu ilya Sosaite muno mu Solnechnoye, kabili mu fyalo fimbi fisano ifya mu ncende iyaleitwa Soviet Union muli abantu ukucila pali 100,000 abaleshimikila! Mwandi twalicincimushiwe ilyo twaumfwile ukuti mu fyalo 15 ifya mu ncende iyaleitwa Soviet Union abantu ukucila pali 600,000 balisangilweko ku Cibukisho ca mfwa ya kwa Kristu mu mwaka wapwile mu March!

Ndapapa lintu namona fintu Yehova Lesa aletungulula umulimo wa kulonganya no kuteyanya abantu bakwe muli shino “nshiku sha kulekelesha.” (2 Timote 3:1) Nga fintu kemba wa malumbo uwa mu Baibolo asosa, Yehova alashilimuna ababomfi bakwe, ukubalange nshila iyo bafwile ukwendamo, no kubapanda amano na menso yakwe pali bene. (Ilumbo 32:8) Ncimona nge shuko ukuba mu kuteyanya kwa kwa Yehova ukwa bantu abafuma mu nko shonse!

[Icikope pe bula 11]

Pamo ne nkashi shandi shibili, mu 1943

[Icikope pe bula 12]

Batata baliputwilwe umutwe

[Icikope pe bula 12]

Bamayo bangafwile ukunonka cipya cipya ukushikatala kwandi ukwa ku mupashi

[Icikope pe bula 13]

Pamo no mukashi wandi, Hanna

[Icikope pe bula 14]

Pa lyashi lya kupeelwa ilyalandilwe mu Ng’anda ya Bufumu pa Maofesi ya Russia

[Ifikope pe bula 15]

Ulubansa na mawindo ya mu muputule wa kuliilamo ifya maofesi yesu ayapya mu Russia