Abena Kristu no Musoobolola wa BaHindu

KU ULEMBA LOLENI! MU INDIA

CINSHI mwibukisha ilyo mwaumfwa inumbwilo ya kuti “caste system” (umusoobolola wa baHindu)? Nakalimo mutontonkanya pa lwa India na mamilioni abashakwata ibumba babamo. Nangu ca kuti umusoobolola wa baHindu lubali lwa mipepele yabo, abaHindu bayaluka balilwisha ukufumyapo ifyo wacita ku mabumba ya pa nshi na ku babulwa. Ukulingana ne fyo twamona, cinshi mwingacitapo nga mwaumfwile pa lwa musoobolola wa baHindu ulecitwa nangu fye mu macalici ayaitunga ukuba aya Bwina Kristu?

Ukufwile Kwatuntwike Umusoobolola wa BaHindu mu India

Ukupaatulula abantu mu mabumba ya mu bwikalo umo bamo baimona ukucila pali bambi te kweni mu India. Amakontinenti yonse yalipitapo mu musoobolola umo uwa bantu. Icalenga ukuti umusoobolola wa baHindu uwa mu India upusaneko ca kuti ukucila pa myaka 3,000 iyapitapo, umusango wa kupatikisha abantu ukuba mu mabumba mabumba waishileba ulubali lwa mipepele.

Nangu ca kuti ukwatuntwike umusoobolola wa baHindu takwaishibikwa bwino, ifyalembwa fimo fitungo kuti kwatendeke no kutumpuluka kwa pa kale mu Mupokapoka wa Indus mu calo cileitwa nomba Pakistan. Abasambilila ifya cishawasha bamoneka ukulangilila ukuti abekashi ba ntanshi muli ilya incende baishilecimfiwa ku mitundu yafumine pa kati ka kapinda ka ku kuso na masamba ya Pakistan, mu co abengi beta ukuti “ukukuuka kwa bena Aryan.” Mu citabo cakwe ica The Discovery of India, Jawaharlal Nehru aita uku kukuuka nga “ukupangwa no kupuminkanya kukalamba ukwa ntambi sha bantu ukwa kubalilapo,” uko “imishobo no lutambi lukalamba ulwa bena India fyatuntwike.” Nangu cibe fyo, uku kupuminkanya takwalingenye imishobo.

The New Encyclopædia Britannica yatila: “Abekashi ba mu India e balenga ukuti umusoobolola wa baHindu (jātis, icipilibula fye ‘ukufyalwa’) ufule ukupitila mu kupaatulanya amabumba yane mu tumabumba tunono, nelyo varnas, pa mulandu no kuufishanya (uko ukwabindwa mu fifundisho fya buHindu pa lwa fishinte fyacindama ifya muntu). Nangu ni fyo, bakelenganya ba muno nshiku, bakongamina ku kutunga ukuti umusoobolola wa baHindu waishileko pa mulandu wa kupusana mu kusefya kwa ntambi ukwa mu lupwa, akapaatulula ka mishobo, no kulekanalekana kwa ncito no kwa kwishibisha incito shimo. Abengi abasoma ilelo na bo bene balatwishika nampo nga uku kupaatulanya amabumba yane mu tumabumba tunono (varna) nga takuli fye ni mfundo ya kwelenganya kwa fya mipepele ne fya bwikalo kabili balikomaila pa kuti ukupaatulula ubwikashi bwa baHindu mu mabumba mupepi na 3,000 ayakalamba na yanono ukwapikaanisha nakalimo e ko kwali na ku kale.”

Pa nshita imo ukuufishanya kwalecitwa mu mabumba yalekanalekana, kabili impatila ya kale iyashimpilwe pa kupusana kwa nkanda yaishilefubalishiwa. Amafunde yaumina kumo aya fya mipepele apashimpwa umusoobolola wa baHindu, ayaba mu fyalembwa fya Vedas no Mutande (nelyo Ulupapulo) lwa kwa Manu, icikolwe ca mano ica baHindu yaishilebako pa numa. BaBrahman basambilishe ukuti amabumba ya pa muulu aya baHindu yalefyalwa no kusanguluka ukwabalekenye ku mabumba ya pa nshi aya baHindu. Basambilishe baSudra, nelyo aba mu mabumba ya pa nshi, icisumino ca kuti umulimo wabo uwasuulwa wali kukanda Lesa alebakanda pa ncitilo shabipa ishacitilwe mu bumi bwafumako no kuti ukwesha ukufumyapo uyu musoobolola wa baHindu mu nshila iili yonse kuti kwabalenga ababulwa. Ukuufishanya, ukuliila pamo, ukubomfya amenshi yamo yene, nelyo ukwingila mwi tempele umwingila abaSudra kuti kwalenga uwa mwi bumba lya pa muulu ilya baHindu ukusuulwa.

Umusoobolola wa BaHindu Ilelo

Pa numa ya kupoka ubuntungwa mu 1947, ubuteko bwa India bwapangile amafunde ayalengele umusoobolola wa baHindu ukuba umulandu uwabipisha. Pa kumona ukucululuka abaHindu ba mu mabumba ya pa nshi bapitilemo pa myanda ya myaka iingi, ubuteko bwafumishe ifunde lya kuti ama scheduled castes (amabumba ya musoobolola ayasalwa) ne mishobo yasungilwe ififulo fya mu buteko ukusanshako ne fya butungulushi bwa mu masukulu.a Ili bumba lya baHindu lyaishibikilwa kwi shina lya “abaDalit,” ilipilibula “abacushiwa, nelyo abanyanyantilwa.” Lelo ilyashi likalamba ilya nomba line mu nyunshipepala lyatile: “Abena Kristu AbaDalit Balefwaisha Ukukwata Insambu [pa ncito na mu butungulushi bwa yuniversiti].” Cinshi cilengele fyo?

Ubwafwilisho bwafungulukako ubo ubuteko bupeela ku baHindu ba mu mabumba ya pa nshi bwashimpwa pa cishinka ca kuti balifyengeleshiwa pa mulandu wa musoobolola wa baHindu. E co catontonkanishiwe ukuti imipepele iyo iishalecitako umusoobolola wa baHindu taifwile ukwenekela ubu bwafwilisho. Nangu ni fyo, Abena Kristu abaDalit basoso kuti apo ba mu mabumba ya pa nshi aya baHindu, nelyo abakankambwa, abayalwilwe, na bo bene balisoobololwa, ku baHindu e lyo na ku ‘Bena Kristu banabo.’ Bushe ici ca cine?

BaMishonari ba Kristendomu no Musoobolola

Mu nshita sha bamwisa, bamishonari ba ku Portugal, France, na Britain, aba ciKatolika na ba ciProtestanti bayalwile abaHindu abengi. Abantu ukufuma mu mabumba yonse aya musoobolola babele Abena Kristu ba mwi shina fye, bakashimikila bamo baongwele baBrahman, bambi baongwele Abakankambwa. Bushe ifisambilisho fya bamishonari ne myendele fyayambukile shani ukutetekela kwashika bakwata mu musoobolola?

Kalemba Nirad Chaudhuri alanda pa lwa bena Britain ba mu India ukuti mu macalici “aba mu lukuta lwa bena India te kuti bekale pamo na bena Bulaya. UbuKristu bwalifililwe ukufishilisha ukukusha umushobo umo pa mishobo imbi ukwaliko apashimpilwe ukuteka kwa bena Britain mu India.” Mu kupalako, mishonari umo mu 1894 ashimikile akabungwe ka Board of Foreign Missions of the United States ukuti ukwalula aba mu mabumba ya pa nshi aya baHindu kwali “kupyangila ifisooso mwi Calici.”

Cine cine, ukukusha umushobo umo pa mishobo imbi ukwalecitwa na bamishonari ba mu kubangilila no kupuminkanya kwa mitontonkanishishe ya baBrahman ne fisambilisho fye calici e kwashingamwa apakalamba no musoobolola wa baHindu uulecitwa apabuuta na betwa Abena Kristu mu India.

Umusoobolola mu Macalici Ilelo

Shikofu mukalamba uwa ciKatolika George Zur, ilyo alelanda pa Kukumana kwa Bashikofu ba ciKatolika mu India mu 1991, atile: “AbaHindu ba mu mabumba ya pa muulu na Bena Kristu ba mu mabumba ya pa muulu bamona abayalulwa aba mu mabumba ya musoobolola ayasalwa nga aba pa nshi. . . . Balasungilwa ififulo beka mu macalici ya ba minshoni no kusungilwa ififulo fya kushiikwamo. Tabafwaya ukuufishanya kwa mu mabumba yalekanalekana. . . . Umusoobolola nawanana muli bashimapepo.”

Shikofu M. Azariah, uwa mu Church of South India, uwa United Protestant Church, mu citabo cakwe ica The Un-Christian Side of the Indian Church atile: “E fyo kanshi Abena Kristu ba mu mabumba ya musoobolola ayasalwa (abaDalit) basoobololwa no kutitikishiwa ku Bena Kristu banabo aba mu macalici yalekanalekana pa mulandu uushili wabo lelo ico fye bafyalilwa mu mabumba ya pa nshi, nangu line Ubwina Kristu bwabo bwa mu nkulo yalenga bubili, butatu nelyo bune. Abena Kristu ba mu mabumba ya pa muulu abaaba abanono mwi Calici balatwalilila ukusoobolola abantu mu mabumba ukwabula ukuti bapilibulwe ku fisambilisho ne mikalile ya Bwina Kristu nangu fye papite inkulo ishingi.”

Ukufwailisha kwa buteko pali uyu mulandu ukwa mabumba yasuulwa mu India, ukwitwa Mandal Commission, kwasangile ukuti Abena Kristu baitunga mu Kerala balyakanikene “mu tumabumba twa mishobo pa mulandu wa ntuntuko shabo. . . . Nangu fye ni pa numa ya kwaluka, aba mu mabumba ya pa nshi aya baHindu abayalwilwe batwalilile ukulamonwa nga baHarijanb . . . Abena Syria na baPulaya aba mwi Calici limo line baalipaatukene mu kusefya ifya mipepele na mu fikuulwa babomfeshe.”

Mu August 1996 ilyashi mu nyunshipepala ya Indian Express lyashimike pa lwa baDalit Abena Kristu ukuti: “Mu Tamil Nadu, tabasuminishiwa ukwikala pamo na mabumba ya pa muulu. Mu Kerala bakosela ukubomba nga bacibombebombe abashaikwatila mpanga, kabili babombela Abena Kristu abena Syria na mabumba yambi aya pa muulu ayaikwatila impanga. Abena Kristu abaDalit na bena Syria tabesha ukuliila pamo nelyo ukuufishanya. Ilingi line, abaDalit bapepela mu macalici yabo abene, ayetwa ‘Pulaya’ nelyo ‘Paraya.’” Aya mashina aya tumabumba tunono utwa musoobolola. Mu ciNgeleshi “paraya” ni “pariah.”

Ukwankula ku Kukalifiwa

Amabumba ya tubungwe twa kuilishanya, pamo nga FACE (Forum Against Christian Exploitation), tulefwaya ubuteko ukuti bukalipile Abena Kristu abaDalit. Icisakamike sana kufwaya ukupeela Abena Kristu bayalulwa ubwafwilisho bwa mu fya ndalama. Nangu ni fyo, bambi basakamikwe pa lwa misungilwe mu kati na nkati ke calici. Mupepi na bantu 120 abasuminiisheko kuli kalata watuminwe kuli Papa John Paul II, batile “bapokeleele UbuKristu pa kuti balubukeko ku musoobolola wa baHindu” lelo tabasuminishiwa ukwingila mwi calici lya mu mushi nelyo ukuibimba mu mapepo. Bapatikishiwe ukukuula amayanda mu mbali ya musebo unono uo Abena Kristu ba mu mabumba ya pa muulu na bashimapepo ba minshoni bashabalile abanyantapo ulukasa! Umwanakashi uuli ni Katolika uwakalifiwa mu nshila imo ine asosele ukuti: “Cine cine nacikatama kuli ine ukuti umwana wandi asambilile pa koleji iyafikapo mu misambilishishe. Lelo icacindamisha ca kuti apokelelwe ngo walingana na [baKatolika] apepa na bo.”

Ilintu bamo baleesha ukuti ifintu fiwamine Abena Kristu abaDalit, abengi balefilwa ukutekanya. Utubungwe twa mapolitiki pamo nga Vishwa Hindu Parishad (World Hindu Organization) tuleesha ukubwesesha abayalwilwa ku buKristu mwi bumba lya baHindu. Inyunshipepala ya Indian Express yashimike pa lwa kusefya ukwasangilwe abantu 10,000, umo indupwa sha “Bena Kristu” ba musango yo 600 shabweleele ku buHindu.

Ifisosa UbuKristu bwa Cine

Nga ca kuti bamishonari ba mu macalici baasambilishe ifisambilisho fya kwa Kristu ifyashimpwa pa kutemwa, nga takwabako “Abena Kristu abaBrahman,” “Abena Kristu abaDalit,” “Abena Kristu abaParaya.” (Mateo 22:37-40) AbaDalit nga tabaikwatila amacalici beka kabili nga takwaba kuipaatulula mu miliile. Cisambilisho nshi ici icilubula abantu ica mu Baibolo icacimfya umuncishanya?

“Pantu Yehova Lesa wenu e Lesa wa milungu . . . , uushaba na kapaatulula, uushipoke fisakanwa.”—Amalango 10:17.

“Lelo, mwe bamunyinane, ndemupaapaatila mwi shina lya kwa Shikulwifwe Yesu Kristu, musose bonse akanwa kamo kene, peba na malekano pali imwe; lelo mulundikane mu mucetekanya umo wine na mu kulinga kumo kwine.”—1 Abena Korinti 1:10.

“Muli ici e mo bonse bakeshibilo kuti muli basambi bandi, nga mwaba no kutemwana.”—Yohane 13:35.

Baibolo isambilisho kuti Lesa alengele abantu bonse ku muntu umo. Na kabili isoso kuti bonse abatuntuka kuli ulya muntu umo bafwile ‘ukufwaya Lesa no kumusanga, nangula ashaba kutali kuli ifwe bonse.’—Imilimo 17:26, 27.

Ilyo umuncishanya watendeke ukusokelela mu cilonganino ca Bwina Kristu ica mu kubangilila, kalemba Yakobo, pa kupuutwamo, aliusenwike umupwilapo. Atile: “Bushe tamwaba na muncishanya muli mwe bene, no kuba bakapingula abali na matontonkanyo ya bubifi?” (Yakobo 2:1-4) Icisambilisho ca buKristu bwa cine tacisuminisha umusango uuli onse uwa musoobolola wa baHindu.

Ukutontonkanya kwa Calo Cipya Kulekabilwa

Amamilioni ya Nte sha kwa Yehova baliitemenwa ukwalula ifisumino bakwete kale ne mibele basambilile ukufuma mu mipepele yapusanapusana iingi. Ifisambilisho fya Baibolo fyalifumya mu mitima na mu mintontonkanya yabo ukuyumfwa abacila pali bambi nelyo abacepa pali bambi, nampo nga kwashimpilwe pa kucimfya kwa bamwisa, pa mushobo, pa kapaatulula ka nkanda, nelyo pa musoobolola wa baHindu. (Abena Roma 12:1, 2) Balyumfwikisha bwino cintu Baibolo ita ‘icalo cipya umukekalo bulungami.’ Mwandi cilolelo cabamo bukata kuli bacinkupiti abalecululuka pe sonde!—2 Petro 3:13.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 19]

“Lesa taba na kapaatulula ka bantu, lelo uwa mu luko lonse uwamutiina no kubombo kulungama asekelelwa kuli wene.”

Imilimo 10:34, 35

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 17]

Cumfwika Shani?

Ee, cumfwika shani ukusuulwa ku baitunga ukuba Abena Kristu? Umwina Kristu umo uo ifikolwe fyakwe fyayalwilwe ukufuma mu mabumba ya pa nshi aya buHindu ayaishibikwe nga baCheramar nelyo baPulaya ashimika icacitike mu musumba wa ku mwabo uwa Kerala mu myaka ya ku numa atila:

Nalilaalikwe ku bwinga uko abafulilako bamo pa beni ba ku macalici yambi. Ilyo bambwene pa mutebeto, caleteleko icimfulumfulu, kabili aba mwi Calici lya ciOrthodox ilya bena Syria batile tabasangweko ku mutebeto nga ca kuti nshifuminepo, apantu te kuti baliile pamo no muPulaya. Ilyo bawishi kwa nabwinga bakeene ukumfwila ukufwaya kwabo ukwa kupelako, bonse pamo bakeene ukusangwa ku mutebeto. Ilyo bafuminepo, ica kulya calipekanishiwe. Lelo abalepekanya ifya kulya pa matebulo, balikeene ukufumyapo ibula lya nkonde naleliilapo no kuwamya pe tebulo naleliila.

[Icikope]

Icipasho ce calici lya ku kapinda ka ku kulyo aka India, umulongana fye amabumba ya pa nshi aya baHindu