Uko Twingasanga Amasuko

“Icifundisho ca kucululuka kwa pe calipusana ne cisumino ca kuti Lesa alitemwa ifibumbwa fyakwe. . . . Ukusumina mu kukandwa kwa mweo ukwa ciyayaya pa filubo ifyacitilwe pa myaka fye inono, ukwabula no kuupeele shuko lya kulungike cilubo, tamwaba mano nangu panono.”—AMASHIWI YA KWA NIKHILANANDA, UMUHINDU UWA MANO YA BUNTUNSE.

1, 2. Pa mulandu wa kulekanalekana kwa fisumino pa lwa bumi bwa mu Calo ca bafwa, mepusho nshi yemako?

UKUPALA umuHindu wa mano ya buntunse Nikhilananda, abengi ilelo tabayumfwa bwino pa lwa cisambilisho ca kulunguluka kwa pe. E fyo cayafya na kuli bambi ukumfwikisha imfundo pamo nga ifyo umo engafika kuli Nirvana no kuyalundana na Tao.

² Lelo pa mulandu wa mfundo ya kuti umweo taufwa, palibapo ukulekanalekana kwa kupelenganya pa kati ka mipepele ya ku Kabanga ne ya ku Masamba pa fyo basuminamo pa lwa bumi bwa mu Calo ca bafwa. Bushe kuti cacitika ukwishibe cine pa lwa cicitika nga twafwa? Bushe umweo cine cine taufwa? Ni kwi twingasanga amasuko?

Sayansi na Mano ya Buntunse

3. Bushe sayansi nelyo inshila ya sayansi iya kufwailishishamo ifintu filapeela amasuko pa lwa bumi bwa pa numa ya mfwa?

³ Bushe sayansi nelyo inshila ya sayansi iibomfiwa pa kufwailishe fintu kuti fyatwasukila amepusho aya pa bumi bwa mu Calo ca bafwa? Ukushintilila pa fya kushimika fya nomba line ifya bantu abafwile cipuupu nelyo ificitikila abantu ‘ku nse ya mubili,’ abafwailisha bamo balyesha ukulandapo pa lwa bumi bwa pa numa ya mfwa. Uwasoma ifya mipepele ya ciKatolika Hans Küng, ilyo aalepituluka mu fintu bamo batunga, mu lyashi lyakwe ilya kuti “Bushe Imfwa Imonwa nga Apa Kwingilila Ukuya mu Lubuuto?” wene asondwelele ukuti: “Ifya kukumanya fya musango yo tafishininkisha nangu fye panono ukuti kwalibo bumi pa numa ya mfwa: icilipo ca kuti aba bantu abafwe cipuupu bebukisha ificitika amaminiti yasano ilyo bashilafwe cipuupu lelo tacishinino kubako kwa bumi ilyo umuntu nafwa.” Alundilepo ati: “Uyu mulandu wa kubako kwa bumi pa numa ya mfwa walicindama nga nshi ku bantu abashilafwa. Walilinga ukupikulwilwa mu nshila imbi nga ca kuti ifya cipatala fyafilwa ukupikulula.”

4. Bushe amano ya buntunse kuti yatwaafwako ukusanga ukupikulula pa nshila ishafulisha pa lwa cicitika pa numa ya mfwa isho imipepele yalekanalekana ipeela?

⁴ Inga pa lwa mano ya buntunse? Bushe kuti yatwaafwako ukusanga ukupikulula pa nshila ishafulisha ishilosha ku cicitika pa numa ya mfwa isho imipepele yalekenalekana ipeela? Ukufwayafwaya kwa mano ya buntunse kusanshamo “ifya kwelenganya,” e fyasosa umwina Britain uwa mano ya buntunse uwa mu mwanda wa myaka uwalenga 20, Bertrand Russell. Ukulingana ne filanda The World Book Encyclopedia, amano ya buntunse yaba “musango wa kufwailisha—ukusoobolola, ukupimununa, ukwilula, no kwelenganya.” Kumfwa ku fya bumi bwa mu Calo ca bafwa, ukwelenganya kwa mano ya buntunse kwalilekanalekana, kumo kutila bumunshifwa caba fye cintu abantu bamumunga ukuti bacisuminemo e lyo kumbi kubilisha bumunshifwa ukuti ni cimo ico umuntunse onse afyalwa na co.

Intulo Yaibela iya Masuko

5. Libuuku nshi ilyakokwesha ilyabala alilembwa?

⁵ Nangu cibe fyo, kwalibako ibuuku ilyakwatamo amasuko ya cine ayasuka amepusho yacindama pa lwa bumi ne mfwa. Libuuku lyakokwesha ilyabala alilembwa, fimo muli lyene fyalembelwe mupepi ne myaka 3,500 iyapitapo. Ulubali lwa kubalilapo ulwa ili buuku lwalembelwe imyanda fye inono iya myaka ninshi baVeda, amalembo ya kulumbanya aya baHindu tabalapangwa, kabili kwali mupepi ne myaka 1,000 ilyo Buddha, Mahāvīra, na Confucius tabalabako. Ili buuku lyapwishishiwe mu 98 C.E., ukucila pa myaka 500 ilyo Muḥammad talatendeka ubuShilamu. Iyi ntulo yaibela umwaba amano yasumbuka ni Baibolo.a

6. Mulandu nshi twingasubila ifyo Baibolo kuti yatweba ico umweo waba?

6 Muli Baibolo e mwaba ilyashi lya kale ilyacilapo kulungika ukucila pe buuku lyonse ilyabako. Ilyashi lya kale ilyalembwa muli Baibolo libwelela ku numa ku nshita lintu ulupwa lwa buntunse lwatendeke kabili lilondolola fintu twaishilebako pano isonde. Litutwala fye na ku numa ilyo abantunse baali tabalabumbwa. Ibuuku lya musango yo kuti lyatushibulako ulwa fyo umuntu apangilwe na cintu umweo waba.

7, 8. Mulandu nshi mu kucetekela twingaila kuli Baibolo ku kusanga amasuko ya cine kabili ayaumfwika pa lwa cicitika nga twafwa?

⁷ Ukulundapo, Baibolo libuuku lya masesemo ayafikilishiwa ukwabulo kuluba. Ku ca kumwenako, yasobele bwino bwino nga nshi ukwima no kuwa kwa mabuteko ya Medo-Persia na Greece. Aya mashiwi yalilungike nga nshi ica kuti bakalengulula bamo balyeseshe ukushinino kuti yalembelwe cibe ninshi ifi fintu naficitika kale, lelo balifililwe. (Daniele 8:1-7, 20-22) Amasesemo yamo ayalembwa muli Baibolo yalefikilishiwa bwino bwino nga nshi muli ino ine nshita yesu.b—Mateo, icipandwa 24; Marko, icipandwa 13; Luka, icipandwa 21; 2 Timote 3:1-5, 13.

⁸ Takwaba muntunse nangu umo, nangu acenjela shani, uwingasobela ifya ku ntanshi mu kulungika kwa musango yo. Ni Kabumba fye uwa maka yonse kabili uwa mano yonse e wingacite fyo. (2 Timote 3:16, 17; 2 Petro 1:20, 21) Baibolo cine cine lyaba libuuku ilyafuma kuli Lesa. Cine cine, ibuuku lya musango yo e lingatupeela amasuko ya cishinka kabili ayaumfwika pa lwa cicitika nga twafwa. Intanshi natumone ico isosa pa lwa mweo.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 18]

Ibuuku lyakokwesha ilyabala alilembwa

[Icikope pe bula 18]

Ibuuku umusangwa amasuko yashintililwapo kabili ayaumfwika