“Icebo ca kwa Lesa Ca Mweo Kabili Caliluma”
1, 2. (a) Cinshi cilenga ukwaluka mu bumi bwa abo abasanguka Abena Kristu? (b) Kushika kwaba shani Baibolo ingasonga umuntu?
PA KATI ka mwanda wa myaka wa kubalilapo C.E., umutumwa Paulo alembele kalata ku cilonganino ca Bwina Kristu mu Roma. Muli yene akomaile pa cifwaikwa ca kuti Abena Kristu ba cine baali no kupango kwaluka. Atile: “Lekeni ukupalana ne yi micitile ya fintu, lelo mwalulwe pa kwalulo muntontonkanya wenu, ukuti mushininkishe mwe bene ukufwaya kusuma kabili ukwapokelelwa kabili ukwapwililika ukwa kwa Lesa.” (Abena Roma 12:2, NW) Cinshi icalula abakonshi ba kwa Yesu, ukupilibula inshila iine iya kutontonkanya? Mu kutendekelako, maka ya Cebo ca kwa Lesa, Baibolo.
2 Paulo alangile ifyo Baibolo mu kushika ingatusonga lintu alembele ukuti: “Icebo ca kwa Lesa ca mweo, kabili caliluma no kutwo kucilo lupanga lonse ulwatwila kubili kubili, kabili cilatula na ku kulekanyo [mweo, NW] no mupashi, ne mfyufyu no bufyompo, cilingulula amatontonkanyo na mapange ya mutima.” (AbaHebere 4:12) Mu cine cine, amaka yacila pa ya lyonse aya Baibolo ku kucita ukwaluka kwa musango uyo mu bantu buli bushininkisho bwa kwebekesha ubwa kuti yalicila pa kuba fye icebo ca muntu.
3, 4. Kufika ku cipimo nshi ubuntu bwa Bena Kristu bwalulwa?
3 Ishiwi lya ciGreek ilyapilibulwa “mwalulwe” pa Abena Roma 12:2 lifuma kuli me·ta·mor·phoʹo. Lilangilila ukwaluka kwapwililila, ukupala ukwalukila kwa kwa namunsungwe wa cishimu mu cipelebesha. Cili kupwililila nga nshi ica kuti Baibolo ilanda ulwa kwene ngo kwaluka kwa buntu. Mu cikomo cimbi ica Baibolo, tubelengo kuti: “Fuuleni ubuntu bwa kale pamo ne fibelesho fya buko, kabili fwaleni ubuntu bupya, ubo ukupitila mu kwishiba kwalungikwa bulelengwa cipya cipya umwabele cipasho ca Umo uwabulengele.”—Abena Kolose 3:9, 10, NW.
4 Ukulemba ku cilonganino ca mu Korinti, Paulo alangile icipimo ca kufikako ukwaluka kwa buntu ukwacitike mu mwanda wa myaka wa kubalilapo. Atile: “Nangu ba bulalelale, nangu abapepo tulubi, nangu bacende, [nangu baume abaibimba mu mibele ishili ya cifyalilwa, NW], nangu ababembuka na baume banabo, nangu bapupu, nangu ba lwinso, nangu abakolwo bwalwa, nangu ba nsele, nangu fipondo, tabakapyane ubufumu bwa kwa Lesa. Kabili imwe bamo e fyo mwali; lelo mwalisambilwe.” (1 Abena Korinti 6:9-11) Ee, abantu ba bucisenene na ba lubuli, abapupu na bacakolwa, balyalwilwa mu Bena Kristu ba ca kumwenako cisuma.
Ukwaluka kwa Buntu Ilelo
5, 6. Ni shani fintu ubuntu bwa mulumendo umo bwaalwilwe umupwilapo ku maka ya Baibolo?
5 Ukwaluka kwa buntu ukwapalako kulamoneka ilelo. Ku ca kumwenako, kalume umo uwacaice mu South America ashele nshiwa pa myaka ya bukulu pabula. Akulile ukwabulo kutungulula kwa bafyashi kabili alundulwile impika sha buntu ishabipisha. Ashimiko kuti: “Ukufika pa nshita nali ne myaka 18, nali uwakunkuma umupwilapo ku miti ikola kabili nali nimposa kale kale inshita mu cifungo pa mulandu wa kwiba pa kwafwilisha icibelesho.” Nyinasenge, nangu ni fyo, aali umo uwa Nte sha kwa Yehova, kabili mu kulekelesha aali na maka ya kumwaafwa.
6 Umulumendo alondolola ukuti: “Mayosenge atendeke ukusambilila Baibolo na ine, kabili pa numa ya myeshi cinelubali nali na maka ya kuputula icibelesho ca miti ikola.” Na kabili aputwileko abanankwe ba kale no kusange fibusa fipya pa kati ka Nte sha kwa Yehova. Atwalilila ukuti: “Aba banandi bapya, capamo ne sambililo lyandi ilya lyonse ilya Baibolo, balingafwilishe ukucito kulunduluka kabili mu kupelako ukupeela ubumi bwandi ku kubombela Lesa.” Ee, uyu uwali kale uwakunkuma ku miti ikola kabili umupupu nomba ali Mwina Kristu wacincila, uwa mikalile yasanguluka. Ni shani fintu ukwaluka kukalamba ukwa buntu ukwa musango uyo kwalengelwe ukubomba? Ukupitila mu maka ya Baibolo.
7, 8. Londolola fintu impika yaafya iya buntu yapikulwilwe mu kuba no kwaafwa kwa Baibolo.
7 Ica kumwenako cimbi cafuma ku Europe yabela ku kapinda ka kulyo. Kulya, umulumendo akulile ne mpika ya buntu iyayafya: icifukushi. Aleba lyonse mu lubuli. Mu kati ka kupaashanya kumo ukwa lupwa, apuumine fye na wishi, ukumufutula pa nshi! Mu kulekelesha, nangu ni fyo, asambilile Baibolo ne Nte sha kwa Yehova kabili amwene ifunde lya kwa Lesa mwi buku lya Abena Roma ukuti: “Mwiba ababwesesho muntu nelyo umo ububi pa bubi; . . . nga cingacitwa, mube aba mutende ku bantu bonse nga caba mu maka yenu. Mwiba abalandula, mwe batemwikwa, lelo peeleni ubukali bwa kwa Lesa apa kupita.”—Abena Roma 12:17-19.
8 Ayo mashiwi yalimwaafwile ukumwensekesha ifyo ubunake bwakwe bwabipile. Ukwishiba kwalekulilako ukwa Baibolo kwalopolwele kampingu wakwe, uwamwaafwile ukunasha icifukushi cakwe. Inshita imo, pa numa abe nacito kulunduluka kumo mu masambililo yakwe, umweni amutukile nsele. Umulumendo ayumfwile icinse cabeleshiwa catendeka ukupuuka mu kati. Lyene aumfwile icintu cimbi: ukuyumfwe nsoni; kabili ici calimuleseshe ukushile nshila ubukali bwakwe. Aali nalundulula ukuilama, icisabo cacindama ica mupashi. (Abena Galatia 5:22, 23) Ubuntu bwakwe nomba bwali ubwapusanako, ukutootela ku maka ya Cebo ca kwa Lesa.
9. Ukulingana na Paulo, kupitila mu cibombelo nshi ubuntu bwesu bwalulwa?
9 Ni shani, nangu ni fyo, fintu Baibolo iletako ukusonga kwa maka ukwa musango uyo? Paulo, pa Abena Kolose 3:10, asosele ukuti ubuntu bwesu bulalulwa ukupitila mu kwishiba kwalungikwa, ukwishiba ukusangwa muli Baibolo. Lelo ni shani fintu ukwishiba kwalula abantu?
Ulubali lwa Kwishiba Kwalungikwa
10, 11. (a) Lintu twasambilila Baibolo, cinshi twishiba pa lwa misango ifwaikwa ne ishifwaikwa iya buntu? (b) Cinshi cifwaikwa ukulunda ku kwishiba pa kusonga ukwaluka mu buntu bwesu?
10 Ica kubalilapo, Baibolo ileshibisha imisango ya buntu ubushifwaikwa iili no kufumishiwapo. Iyi isanshamo ifintu fya musango uyo pamo nga “menso ayaisansabika, ululimi lwa bufi, iminwe iisumyo mulopa wa kaele, umutima uwelenganya amapange ya buncitatubi, amakasa ayayangufyanyo kubutukila ku bubi, inte ya bufi iilande fya bufi, no utando lubuli pa kati ka bamunyina.” (Amapinda 6:16-19) Ica bubili, Baibolo ilondolola imisango ifwaikwa iyo tulingile ukukusha, ukusanshako “kutemwa, ukusekelela, umutende, ukutekanya, icongwe, ubusuma, icishinka, ukunakilila, [ukuilama, NW].”—Abena Galatia 5:22, 23.
11 Ukwishiba kwalungikwa ukwa musango uyo kwaafwa umuntu wa bufumacumi ukuibebeta umwine no kumona imisango ya buntu alekabila ukukusha ne yo afwile ukubombelapo ukuipwisha. (Yakobo 1:25) Nangu ni fyo, ico cili ni ntendekelo fye. Mu kulunda ku kwishiba, ukukuntwa kulakabilwa, icintu cimo ica kumusesha ica kuti afwaya ukwaluka. Pano na kabili, alekabila ukwishiba kwalungikwa ukufuma muli Baibolo.
Ukukuntwa ku Kubo Musuma
12. Ni shani fintu ukwishiba kwa buntu bwa kwa Lesa kutwaafwa ukwaluka?
12 Paulo asosele ukuti ubuntu bupya ubufwaikwa bulamumungwa “umwabele cipasho ca Umo uwabulengele.” (Abena Kolose 3:10, NW) E co ubuntu bwa Bwina Kristu bufwile ukupala ubuntu bwa kwa Lesa bwine. (Abena Efese 5:1) Ukupitila muli Baibolo, ubuntu bwa kwa Lesa bwalisokololwa kuli ifwe. Tulamona imibombele yakwe no mutundu wa muntu no kubebeta imibele yakwe iyawama, pamo ngo kutemwa kwakwe, icikuku, ubusuma, inkumbu, no bulungami. Ukwishiba kwa musango uyo kusesha umuntu wa mutima walungama ku kutemwa Lesa no kufwaya ukuba umusango wa muntu untu Lesa asuminisha. (Mateo 22:37) Nga bana abakwato kutemwa, tufwaya ukusekesha Shifwe wa ku mulu, e co twesha ukupashanya ubuntu bwakwe ukufika apo twingapesha mu mibele yesu iyanaka, iishapwililika.—Abena Efese 5:1.
13. Kwishiba nshi kutusambilisha ‘ukutemwo bulungami no kupato bupulumushi’?
13 Ukukuntwa kwesu kulakoshiwa no kwishiba kuntu Baibolo ipeela ukukuma ku cintu ponse pabili imisango ya buntu busuma ne ibi itungululako. (Ilumbo 14:1-5; 15:1-5; 18:20, 24) Tusambilila ukuti Davidi alipaalilwe pa mulandu wa kuipeelesha kwakwe ukwa bukapepa no kutemwa kwa bulungami lelo ukuti aliculile lintu alufishe ukuilama. Tumona ifya kufumamo fya bulanda lintu imibele yawama iya kwa Solomone yaboshiwe mu mushinku wakwe uwa bukote. Amapaalo ayaletelwe pa luko lwa kwa Israele ku kutambalala kwa kwa Yosia na Hisekia yalicilana no kusonga kwa kayofi ukwa bunake bwa kwa Ahabu no kusanguka kwa bumankonso ukwa kwa Manase. (Abena Galatia 6:7) Muli ifyo tusambilila ‘ukutemwo bulungami no kupato bupulumushi.’—AbaHebere 1:9; Ilumbo 45:7; 97:10.
14. Mifwaile nshi iya kwa Yehova ku calo na ku bantu umo umo ababa muli cene?
14 Uku kukuntwa kulakoshiwa na kabili ku kwishiba kwalungikwa ukwa mifwaile ya kwa Lesa. Ukwishiba kwa musango uyo kwaafwa ukwalula ‘amaka yene ayatuninkisha imintontonkanya yesu,’ umupashi uukunta amatontonkanyo yesu ne ncitilo. (Abena Efese 4:23, 24) Lintu twasambilila Baibolo, twishibo kuti Yehova takasuminishe na kabili ububifi. Mu kwangufyanya, akonaula ici calo capondama no kuletako ‘imyulu ipya ne sonde lipya umwaikalo bulungami.’ (2 Petro 3:8-10, 13) Ni bani bakekala muli ici calo cipya? “Abatambalala bakekala mu calo, na ba mpomfu bakashalamo; lelo ababifi bakaputulwa mu calo, na bafutika bakafumpulwamo.”—Amapinda 2:21, 22.
15. Nga ca kuti mu cine cine twasumina cintu Baibolo isosa pa lwa mifwaile ya kwa Yehova, ni shani fintu ici cikatwambukila nga bantu?
15 Nga ca kuti mu cine cine twalisumina ici cilayo, inshila yesu yonse iya kutontonkanya ikambukilwa. Umutumwa Petro, pa numa ya kusesema ubonaushi bwa bubifi, atila: “Apo ifi fintu fili no kusunguluke fi, musango nshi uwa bantu imwe mufwile ukuba mu mibombele ya mushilo iya myendele ne milimo ya kuipeelesha kwa bukapepa, abalolela no kusunga mu kupalamisha mu muntontonkanya ukubapo kwa bushiku bwa kwa Yehova.” (2 Petro 3:11, 12, NW) Ubuntu bwesu bulingile ukumumungwa no kufwaisha kwesu ukwakosa ukwa kuba pa kati ka batambalala abakashala lintu ababifi baonaulwa.
16. Musango nshi uwa buntu uushakakwate cifulo mu calo cipya, kabili ni shani fintu uku kwishiba kulingile ukutwambukila?
16 Ibuku lya Ukusokolola lilaya abatambalala ukuti, pa numa ya mpela ya ici calo, “[Lesa] akafuute filamba fyonse ku menso yabo, ne mfwa tayakabeko kabili iyo; takwakabe kabili ukuloosha nangu kukuuta nangu kucululuka; pa kuti ifya ntanshi nafiya.” Lelo lyene lisoka ukuti “bakuuwe, na bashitetekela, na baselausha, na ba misoka, na ba bulalelale, ne ndoshi, na bapepo tulubi, na ba bufi bonse” bakakaanwa. (Ukusokolola 21:4, 8) Fintu cili ica mano ukusengauka imibele ishifwaikwa intu Lesa akakaana ukusuminisha mu calo cipya!
Ukwaafwa Ukufuma ku Nse
17. Musango nshi uwa kwaafwa Baibolo itufunda ukufwayafwaya?
17 Nangu cibe fyo, abantunse baliba abanaka, kabili ilingi line balakabila icintu cimo ukulunda ku fyebo no kukuntwa nga ca kuti bali no kucito kwaluka. Balakabila ukwaafwa kwa pa lwabo, kabili Baibolo itulanga uko twingasanga uku kwaafwa. Ku ca kumwenako, itila: “Uuleenda na bantu ba mano akabo wa mano, lelo uucito bunabo ku bawelewele akacula.” (Amapinda 13:20, NW) Mu musango umo wine, nga ca kuti tubishanya na abo abalangisha imibele intu tufwayo kukusha, tukaafwiwa apakalamba ku kuba abacilapo kupala bene.—Ukutendeka 6:9; Amapinda 2:20; 1 Abena Korinti 15:33.
18, 19. Cinshi tulekabila ukucita pa kusansalika imintontonkanya yesu ne mitima ku mupashi wa kwa Lesa?
18 Mu kulundako, Yehova umwine wine alapayanya ukwaafwa mu musango wa mupashi wa mushilo—umupashi umo wine untu abomfeshe ku kubomba ifipesha amano mu nshita sha mu kubangilila. Mu cine cine, imibele ifwaikwa apakalamba iya “kutemwa, ukusekelela, umutende, ukutekanya, icongwe, ubusuma, icishinka, ukunakilila, [ukuilama, NW]” fitwa “ifisabo fya mupashi.” (Abena Galatia 5:22, 23) Ni shani fintu tunonka ukwaafwa kwa mupashi wa mushilo? Apo Baibolo yapuutilwemo no mupashi wa mushilo, lintu twaibelenga nelyo ukulanda kuli bambi pa lwa yene, tulesansalika umuntontonkanya wesu no mutima ku maka ya kwebekesha aya ulya mupashi. (2 Timote 3:16) Mu cine cine, Yesu alaile ukuti lintu twalanda kuli bambi pa lwe subilo lyesu, kuti pambi twakumanya incitilo ya kulungatika iya ulya mupashi.—Mateo 10:18-20.
19 Mu kulundako, Baibolo ikambisho kuti: “Ku kupepa mube aba mukoosha.” (Abena Roma 12:12) Ukupitila mwi pepo tulanda kuli Yehova, tulamulumbanya, tulamutootela, no kwipusha ukwaafwa kwakwe. Nga ca kuti twaipusha ukwaafwa ku kucimfya imisango ya buntu iishifwaikwa, pamo nge cifukushi cabipa, ubumankonso, ukukanatekanya, nelyo icilumba, umupashi wa kwa Lesa ukatuninkisha uubombesha ukuli konse uko twacita mu kumfwana ne lyo ipepo.—Yohane 14:13, 14; Yakobo 1:5; 1 Yohane 5:14.
20. Mulandu nshi Abena Kristu bali no kutwalilila ukubombela pa kufwalo buntu bupya?
20 Lintu Paulo alembele ukuti: “Mwalulwe pa kwalulo muntontonkanya wenu,” alelembela ku cilonganino ca Bena Kristu babatishiwa, abasubwa. (Abena Roma 1:7; 12:2, NW) Kabili mu ciGreek ca kutendekelako, abomfeshe umusango wa verbu uulangilila incitilo yatwalilila. Ici citubulula ukuti ukwaluka kwabombele pali ifwe ukupitila mu kwishiba kwalungikwa ukufuma muli Baibolo kwa kulundulukilako. Ifwe lelo—ukupala Abena Kristu ba mu kasuba ka kwa Paulo—twalishingulukwa ne calo icaisulamo ukusonga kwa kubosha. Kabili ifwe—ukupala bene—twaba abashapwililika, abakongamina ku kucite calubana. (Ukutendeka 8:21) E ico, tuli no kutwalilila ukubombela pa kucimfya ubuntu bwa kale, ubwa kaso no kufwalo bupya, pamo fye nga fintu bacitile. Abena Kristu ba mu kubangilila batungulwike ukufika ku cipimo ca musango uyo ica kuti baiminine abapusanako umupwilapo ukufuma ku calo cabashingulwike. Abena Kristu ilelo bacita cimo cine.
Abantu “Abasambilishiwa kuli Yehova”
21. Ni yali kwi yamo aya masesemo ayafikilishiwa pa bantu ba kwa Lesa muli ishi nshiku sha kulekelesha?
21 Mu cine cine, umupashi wa kwa Lesa ilelo ubomba te pa bantu umo umo peka lelo na pa kuteyanya konse ukwa Bena Kristu, abali impendwa ukufika mu mamilioni. Pali uku kuteyanya pafikilishiwa amashiwi ya mu busesemo aya kwa Esaya aya kuti: “Bakayako na bantu na bantu abengi, no kutila, ‘Endeni, natunine tuye ku lupili lwa kwa Yehova, ku ŋanda ya kwa Lesa wa kwa Yakobo, ukuti atulange imibele yakwe, no kuleka twende mu nshila shakwe.’” (Esaya 2:3) Ubusesemo bwalundwako ubwa kwa Esaya na bo bwine bwalifikilishiwa mu mulandu wabo ukuti: “Abana bobe bonse abaume bakaba abasambilishiwa kuli Yehova, kabili umutende wa bana bobe abaume ukafula.” (Esaya 54:13, NW) Ni bani aba abaipakisho mutende pa mulandu wa kusambilishiwa kuli Yehova?
22. (a) Ni bani ilelo abalesambilishiwa kuli Yehova? (b) Peela ifya kumwenako ku kulanga ukuti aba ku nse balishiba ukuti Inte sha kwa Yehova baliba abapusanako?
22 Cisuma, mona aka kaputusha ukufuma muli kalata yalembelwe kuli New Haven Register, inyunshipepala ya ku North America ukuti: “Nampo nga walifulushiwa nelyo ukukalifiwa, nga fintu naba, ku kusangula kwabo, uli no kukumbwa ukuipeela kwabo, ubusuma bwa bumi bwabo, ica kumwenako cabo icapulamo ica mibele ya buntunse ne mikalile ya butuntulu busuma ubwa bumi.” Ni bani abo kalemba alelandapo? Ibumba limo line ilyalanshiwepo na Herald ya Buenos Aires, Argentina, lintu yatile: “Inte sha kwa Yehova balishininkisha ukupulinkane myaka yonse ukuba abana calo babombesha, aba mushiye, abashilimuka kabili abatiina Lesa.” Mu nshila imo ine, inyunshipepala ya mu Italy La Stampa yatile: “Tabafyuka imisonko nelyo ukufwaya ukusengauka amafunde yabipa ku kumwenamo kwabo kwine. Ifishinte fyabo ifyasumbuka ifya mibele isuma ifya kutemwa kwa mwina mupalamano, ukukaana kwa maka, ukubulwo lukakala no kufumaluka kwa pa lwabo . . . fingila mu nshila yabo iya ‘cila bushiku’ iya bumi.”
23. Mulandu nshi Inte sha kwa Yehova pamo ngo kuteyanya beminina abapusanako?
23 Mulandu nshi Inte sha kwa Yehova nge bumba—ukupala Abena Kristu ba mu kubangilila—beminina abapusanako? Mu mbali shingi, baba cimo cine ngo uuli onse umbi. Bafyalwa mu kuba no kukanapwililika kumo kwine ukwa buntunse, kabili bakwata impika sha mu fya ndalama shimo shine no kukabila kwa kutendekelako. Nangu cibe fyo, pamo nge cilonganino ca mu kusalala kwa calo, balasuminisha Icebo ca kwa Lesa ukuluminisha amaka mu bumi bwabo. Bumunyina bwisako ubwa pa kati ka nko ubwa Bena Kristu bene bene bushininkisho bwa maka ubwa kuti Baibolo Cebo capuutwamo ica kwa Lesa.—Ilumbo 133:1.
Baibolo Yalipuutwamo
24. Cinshi cili pepo lyesu mu kwimininako abantu abengi na bambi?
24 Muli ifi fipande fibili, twalanshanya fye imitande ibili iya bushininkisho ku kulangilila ukuti Baibolo Cebo ca kwa Lesa, te ca muntu. Nampo nga balanguluka amano yashingalinganishiwako aya Baibolo nelyo amaka ya iko ku kwalula abantu—nelyo ifintu fimbi ifingi ifiishibisha nge yapusanako—abantu ba bufumacumi te kuti bafilwe ukumwensekesha ukuti ifwile ukupuutwamo na Lesa. Pamo nga Bena Kristu, tulepepo kuti abengi na bambi bakesa ku kwishiba ici cine. Lyene na bo bene bakabwekeshapo amashiwi ya buseko aya kwa kemba wa malumbo aya kuti: “Moneni ifyo natemwe fya kulangulula fyenu; mwe Yehova, nengeni ukuba no mweo umwabelo luse lwenu. Ukusupulwa kwa cebo cenu cishinka; ca muyayaya ica bupingushi cenu conse ca bulungami.”—Ilumbo 119:159, 160.
Bushe Uleibukisha?
◻ Kusonga nshi Baibolo yakwata pa Bena Kristu ba cine?
◻ Ni shani fintu ukwishiba kwalungikwa kwaafwa ukutwalula?
◻ Ni shani fintu Baibolo yaafwa ukutukunta ku kukusha imibele isuma no kucimfya iyabipa?
◻ Kwaafwa nshi kwabako mu kulundulula imibele ya bukapepa?
◻ Bushininkisho nshi ubwa kuti Baibolo yalipuutwamo ubwamonwa pa kati ka bantu ba kwa Yehova?
[Icikope pe bula 18]
Ica kufumamo ca bulanda ica kubulwo busumino kwa kwa Solomone mu mushinku wakwe uwa bukote cilingile ukutukunta ku kutemwo bulungami no kupato bupulumushi
[Icikope pe bula 20]
Nga ca kuti twaipusha Yehova ku kwaafwa, umupashi wakwe ukakosha ukubombesha ukuli konse uko twacita ku kucimfya imisango yabipa