Beni Aba Mitima ya Nkumbu

“Fwaleni umutima wa nkumbu, icongwe.”—ABENA KOLOSE 3:12.

1. Mulandu nshi kubelele ukukabila kukalamba ukwa nkumbu ilelo?

TAKWATALA akubako mu lyashi lya kale abantu bafule fi ababa mu kukabila kwa kwaafwa kwabamo inkumbu. Mu kulolenkana no kulwala, insala, ukubulwe ncito, imisoka, inkondo, ukubulwo muyano, no tuyofi twa mu fyabumbwa, amamilioni balakabila ukwaafwa. Lelo kuliko impika iyacilanapo ukukakala, kabili iyo ili mibele yapeleelwa iya ku mupashi iya mutundu wa muntu. Satana, uwishibe ukuti inshita yakwe naipipa, “[alelufya] bonse abaikala mu calo conse.” (Ukusokolola 12:9, 12) E ico, ukucilisha abo abali ku nse ya cilonganino ca cine ica Bwina Kristu bali mu busanso bwa kulufya ubumi bwabo, kabili Baibolo yalifumyapo isubilo ilili lyonse ilya kubuuka kuli abo abakaputunkanishiwa mu kati ka bushiku bwa kwa Lesa ubwa bupingushi ubuleisa.—Mateo 25:31-33, 41, 46; 2 Abena Tesalonika 1:6-9.

2. Mulandu nshi Yehova ashimbila ku konaula ababifi?

² Nalyo line, ukufika na pali kano kashita ka kulekelesha, Yehova Lesa alitwalilila ukulanga ukutekanya ne nkumbu ukulola ku bashitotela na babifi. (Mateo 5:45; Luka 6:35, 36) Alicite ci pa mulandu umo wine untu ashingashingile ukukanda uluko lwabulo busumino ulwa Israele. “Umweo wandi, cisemo ca kwa Shikulu Yehova, nshibekelwa mfwa ya mubifi; kano ukuti umubifi abwele ku mibele yakwe, no kubo wa mweo. Bweleni, bweleni ku mibele yenu ibi: cinshi ico mulefwila, mwe ba ŋanda ya kwa Israele?”—Esekiele 33:11.

3. Ca kumwenako nshi twakwata ica nkumbu sha kwa Yehova ukulola kuli abo abashili bantu bakwe, kabili cinshi cintu tusambilila ukufuma kuli ici?

³ Inkumbu sha kwa Yehova na kabili shatambulwililwe na ku bena Ninebe babifi. Yehova atumine kasesema wakwe Yona ku kubasoka ulwa bonaushi bwaleisa. Balyankwileko mu nshila isuma ku kushimikila kwa kwa Yona kabili balilapile. Ici caseseshe Lesa wa nkumbu, Yehova, ukukanaonaula umusumba pali ilya nshita. (Yona 3:10; 4:11) Nga ca kuti Lesa alilile abena Ninebe ubulanda, abo bali no kukwata ukucitikako kwa kubuuka, fintu afwile ukucishapo ukumfwile nkumbu abantu abo ilelo balolenkene no bonaushi bwa muyayaya!—Luka 11:32.

Umulimo Ushingalinganishiwako uwa Nkumbu

4. Ni shani fintu Yehova alelumbulula inkumbu ku bantu ilelo?

⁴ Mu kumfwana ne mibele yakwe iya nkumbu, Yehova alituma Inte shakwe ku kutwalilila ukutandalila abena mupalamano babo mu kuba ne ‘mbila nsuma iya Bufumu.’ (Mateo 24:14) Kabili lintu abantu bayankulako mu kubamo kutesekesha kuli uyu mulimo wa kupususho bumi, Yehova alesula imitima yabo ku kufumbata ubukombe bwa Bufumu. (Mateo 11:25; Imilimo 16:14) Mu kupashanya Lesa wabo, Abena Kristu ba cine balangisha umutima wa nkumbu pa kubwelelako ku balesekelela, ukubaafwa, uko cingacitika, ukupitila mwi sambililo lya Baibolo. Muli fyo, mu 1993, Inte sha kwa Yehova ukucila pa mamilioni yane na citika, mu fyalo 231, bapoosele amaawala ukucila pa mamilioni ikana limo ukushimikila ukufuma ku ŋanda ne ŋanda no kusambilila Baibolo na bena mupalamano babo. Aba abapya balesekelela, mu kukonkapo, balakwata ishuko lya mu nshita ilya kupeela ubumi bwabo kuli Yehova no kuilunda ku mitande ya Nte shakwe ishabatishiwa. Muli fyo, bene na bo balakakililwako kuli uyu mulimo ushingalinganishiwako uwa nkumbu mu kwimininako abasambi benekelwa abacili abaikatwa mu calo ca kwa Satana icilefwa.—Mateo 28:19, 20; Yohane 14:12.

5. Lintu inkumbu sha bulesa shafika apa kupeleela pa shiko, cinshi cikacitika ku butotelo ubwimininako Lesa bubi bubi?

⁵ Mu kwangufyanya Yehova akabomba ngo “musalifi ku bulwi.” (Ukufuma 15:3) Pa mulandu wa nkumbu kwi shina lyakwe na ku bantu bakwe, akafuutapo ububifi no kwimika icalo cipya ica bulungami. (2 Petro 3:13) Aba kubalilapo ukukumanya ubushiku bwa kwa Lesa ubwa cipyu bakaba macalici ya Kristendomu. Pamo fye nga fintu Lesa ashatengele itempele lyakwe line mu Yerusalemu ukufuma ku kuboko kwa mfumu ya Babiloni, e fyo ashakatengele ukuteyanya kwa butotelo uko kumwimininako bubi bubi. Lesa akacibika mu mutima wa filundwa fya United Nations ku kupomona Kristendomu ne misango yonse imbi iya butotelo bwa bufi. (Ukusokolola 17:16, 17) “Awe, na ine,” e fyo Yehova abilisha, “tayakekatwe ubulanda amenso yandi, kabili [nshakabalange inkumbu, NW]; imibele yabo nkaibika pa mitwe yabo.”—Esekiele 9:5, 10.

6. Ni mu nshila nshi Inte sha kwa Yehova baseshiwilwa ukulanga inkumbu?

⁶ Ilyo kuciliko inshita, Inte sha kwa Yehova balatwalilila ukulanga inkumbu ku bena mupalamano babo pa kushimikila mu kupimpa ubukombe bwa kwa Lesa ubwe pusukilo. Kabili mu cifyalilwa, uko cingacitika, balafwilisha na kabili abantu abali mu kukabila kwa ku mubili. Muli kuno kuloshako, nangu ni fyo, ukushingamwa kwabo ukwa ntanshi kwaba kwa kusakamana ukukabila kwa filundwa fya lupwa ifyapalamisha na bo baba aba bwananyina bwa mu citetekelo. (Abena Galatia 6:10; 1 Timote 5:4, 8) Ukutuma kwa kukumbusuka ukwingi ukucitwa ne Nte sha kwa Yehova mu kwimininako abasumina banabo abapita mu tuyofi twalekanalekana kwaba fya kumwenako fyamonekesha ifya nkumbu. Nangu ni fyo, Abena Kristu tabali na kulolela ubwafya pa kulangisha umutima wa nkumbu. Balangisha bwangu bwangu iyi mibele mu kubomba no tushita tusuma no tushita twabipa utwa mikalile ya cila bushiku.

Lubali lwa Buntu Bupya

7. (a) Pa Abena Kolose 3:8-13, ni shani fintu inkumbu shasuntinkanishiwa no buntu bupya? (b) Cinshi cintu umutima wa nkumbu ulenga ukuba icaangukilako ku Bena Kristu ukucita?

⁷ Ca cine ukuti icifyalilwa cesu ica lubembu no kusonga kwabipa ukwa calo ca kwa Satana fyaba fipindami ku kuba kwesu aba mitima ya nkumbu. Uyo e mulandu wine Baibolo itucincishisha ukufuula “ubukali, icipyu, umufulo, imiponto, ilyashi libi.” Mu cifulo ca ico twalifundwa “ukufwalo buntu bupya”—ubuntu ubuteulukila ku cipasho ca kwa Lesa. Ica kubalilapo, twalikambishiwa ukufwala “umutima wa nkumbu, icongwe, ubupete, ukunakilila, ukutekanya.” Baibolo lyene itulangisha inshila ibomba iya kulangishishamo iyi mibele. “Mube abashipikishanya, no kubelelano luse nga umo aba na ’kafiimbo ku mubiye; ifyo Shikulu amubelelo uluse, e fyo na imwe mubelele uluse.” Cilacilapo ukube caanguka ukuba uwa kubelela uluse nga ca kuti twalilundulula “umutima wa nkumbu” ukulola kuli bamunyinefwe.—Abena Kolose 3:8-13.

8. Mulandu nshi cabela icacindama ukukwata umupashi wa kulekelela?

⁸ Pa lubali lumbi, ukufilwa ukulangisha ukulekelela kwabamo inkumbu kulabika mu busanso ukwampana kwesu na Yehova. Ici calangilwe mu kubamo amaka na Yesu mu cilangililo cakwe ica musha wabulo kulekelela, uwabikilwe mu cifungo kuli shikulu wakwe “ukusuka afute ca misha cilya conse.” Umusha aliwaminwe uku kusungwa pa mulandu wa kuti mu kutulumusha afililwe ukulanga inkumbu ku musha munankwe uwapaapaatile inkumbu. Yesu asondwelele icilangililo pa kusoso kuti: “E fyo na Tata wa mu muulu akacita kuli imwe, nga tamulekelela muntu onse munyina ku mitima yenu.”—Mateo 18:34, 35.

9. Ni shani fintu umutima wa nkumbu wayampana ku lubali lwacindamisha ulwa buntu bupya?

⁹ Ukuba aba mitima ya nkumbu lwaba lubali lwacindama ulwa kutemwa. Kabili ukutemwa caba e ca kwishibikilwako ca Bwina Kristu bwa cine. (Yohane 13:35) E ico, ubulondoloshi bwa Baibolo ubwa buntu bupya busondwelelo kuti: “Pali fyonse ifi fwalilenipo no kutemwa, e kukakila fyonse pamo mu kwitabana.”—Abena Kolose 3:14.

Akafindwe—Icipindami ku Nkumbu

10. (a) Cinshi pambi cingalenga akalumwa ukulimbe mishila mu mitima yesu? (b) Fya kufumamo nshi fyabipa ifingesa ukufuma mu kalumwa?

¹⁰ Pa mulandu wa cifyalilwa cesu ica buntunse ica lubembu, ukuyumfwa kwa kafindwe kuti mu kwanguka kwalimbe mishila mu mitima yesu. Munyina nelyo nkashi kuti pambi alipaalwa no kulamuka kwa cifyalilwa nelyo amashuko ya fya ku mubili fintu tushakwata. Nelyo nakalimo umo napokelela amapaalo ya ku mupashi ayaibela na mashuko. Nga tuli aba kafindwe ku ba musango yo, bushe tukaba na maka ya kubasunga mu kuba no mutima wa nkumbu? Nalimo iyo. Mu cifulo ca ico, ukuyumfwa kwa kalumwa kuti pambi mu kupelako kwailanga mu milandile ya kulengulula nelyo incitilo shabulwe cikuuku, pantu Yesu asosele ulwa bantunse ati: “Ku kupaka kwa mu mutima wa muntu e ko akanwa kakwe kalandila.” (Luka 6:45) Bambi kuti pambi basuminishanya no kulanda kwa kulengulula ukwa musango yo. Muli fyo umutende wa lupwa nelyo uwa cilonganino ca bantu ba kwa Lesa kuti wapumfyanishiwa.

11. Ni shani fintu bamunyina ikumi aba kwa Yosefe bafimbilikishe inkumbu mu mitima yabo, kabili mu kuba na ca kufumamo nshi?

¹¹ Languluka icacitike mu lupwa lumo ulukalamba. Abana baume abakalamba aba kwa Yakobo babele aba kalumwa kuli munyinabo mwaice Yosefe pa mulandu wa kuti aali e watemwikwa kuli shibo. Pamo nge ca kufumamo, “[bafililwo] kulanda nankwe umutende.” Pa numa, Yosefe alipaalilwe ne filoto fya bulesa, ukushininkisho kuti alikwete ukusenamina kwa kwa Yehova. Ici calengele bamunyina ‘ukubikapo ukumupata.’ Pa mulandu wa kuti tabanukwile ulupato mu mitima yabo, cafimbilikishe inkumbu kabili catungulwile ku lubembu lwabipisha.—Ukutendeka 37:4, 5, 11.

12, 13. Cinshi tulingile ukucita lintu ukuyumfwa kwa kalumwa kwaingila mu mutima wesu?

¹² Mu bunkalwe, bashitishe Yosefe mu busha. Mu kwesha ukufimba pa kulufyanya kwabo, bafinshishe shibo ukutontonkanya ukuti Yosefe alipaiwe ku nama mpanga. Imyaka iingi pa numa ulubembu lwabo lwalisokolweke lintu bapatikishiwe ne cipowe ukutentemukila ku Egupti ku kushite fya kulya. Uwa kwangalila ifya kulya, untu bashailwike ukuba ni Yosefe, abapeele umulandu wa kube nengu kabili abebele ukukanafwaya ukwaafwa kwakwe na kabili kano bengaleta munyinabo munono, Benyamini. Pali iyi nshita Benyamini abele e watemwikwa kuli shibo, kabili balishibe ukuti Yakobo tali na kumuleka ukuya.

¹³ E co ilintu baiminine pa ntanshi ya kwa Yosefe, baseshiwe na bakampingu babo ukusumino kuti: “Cine cine tuli no mulandu pali munyinefwe [Yosefe]; pa kuti twamwene ukumanama kwa mutima wakwe ilyo atupaapaatile, no kukanaumfwa: ni pali ici ukumanama uku nakutwishila.” (Ukutendeka 42:21) Ku mibombele yakwe iya nkumbu lelo iya bukose, Yosefe ayafwile bamunyina ukushininkisha bucine bwa kulapila kwabo. Lyene ailengele ukwishibikwa kuli bene kabili mu kuitemenwa alibalekelele. Ukwikatana kwa lupwa kwalibweshiwe. (Ukutendeka 45:4-8) Pamo nga Abena Kristu, tulingile ukusambililako isambililo ukufuma kuli ici. Ukwishiba ifya kufumamo fyabipa ifya kafindwe, tulingile ukupepa kuli Yehova ku kwaafwa kwa kupyanika “umutima wa nkumbu” pa kuyumfwa kwa kalumwa.

Ifipindami Fimbi ku Nkumbu

14. Mulandu nshi tulingile ukusengaukila ukuisansalika kushafwaikwa ku lukaakala?

¹⁴ Icipindami cimbi ku kuba kwesu aba nkumbu kuti cafuma ku kuba uwaisansalika mu kukanafwaikwa ku lukaakala. Ifyangalo ne fya kusekesha ifilangisha ulukaakala fitwala pa ntanshi ukusaminwa umulopa. Mu fya kucitika fyalembwa mu Baibolo, abasenshi libili libili baletamba ukucimfyanya kwa kulwa ne finama ne misango imbi iya kulungulusha abantu mu fibansa fya mu Buteko bwa ciRoma. Ifya kusekesha fya musango yo, ukulingana na kalemba umo uwa lyashi lya kale, “fyaonawile amaka ya cililishi ku kucula ico cilekanya umuntunse ukufuma ku bubumbo bwa finama.” Ubwingi ubwa fya kusekesha mu calo ca muno nshiku fyakwata ukwambukila kumo kwine. Abena Kristu, abatukuta ukuba aba mitima ya nkumbu, balekabila ukuba abacishapo ukusalulula mu kusala kwabo ukwa fya kubelenga, ifikope fisela, na maprogramu ya pa TV. Mu kubamo amano balasungilila amashiwi ya Ilumbo 11:5 aya kuti: “[Yehova] apato mubifi no watemwo [lukaakala, NW].”

15. (a) Ni shani fintu umuntu engalangisha ukubulisha kwabipisha ukwa nkumbu? (b) Ni shani fintu Abena Kristu ba cine bankula ku kukabila kwa basumina banabo na bena mupalamano?

¹⁵ Umuntu wa bumano kuikwatila na o kuti mu kupalishako abulisha inkumbu. Ici caliba icakakala, nga fintu umutumwa Yohane alondolola ati: “Untu akwete amaliila ya pano isonde, kabili amona munyina alekabila, no kumwisalile nkumbu shakwe, ukutemwa kwa kwa Lesa kwaikala shani muli wene?” (1 Yohane 3:17) Ukubulisha kwapalako ukwa nkumbu kwalangililwe na shimapepo wailungamika no mwina Lebi mu cilangililo ca kwa Yesu ica mwina Samaria wa bucibusa. Pa kumona imibele yabipa iya kwa munyinabo wa ciYuda uwashilwe impondo, aba balambile lubali lubiye ulwa nshila no kutwalilila ulwendo lwabo. (Luka 10:31, 32) Mu kupusanako, Abena Kristu ba nkumbu balankulako bwangu bwangu ku kukabila kwa ku mubili no kwa ku mupashi ukwa bamunyinabo. Kabili ukupala umwina Samaria mu cilangililo ca kwa Yesu, baliba na kabili abayangwako pa lwa kukabila kwa bantu bashaishiba. Muli fyo mu nsansa balapeela inshita yabo, amaka, no bukumu ku kulundulula umulimo wa kupanga abasambi. Muli iyi nshila balasangwilako kwi pusukilo lya mamilioni.—1 Timote 4:16.

Inkumbu ku Balwala

16. Kupelebela nshi tukumanya mu kubomba ne milandu ya kulwala?

¹⁶ Ukulwala caba e cakaniko ca mutundu wa muntu ushapwililika, uufwa. Abena Kristu tabafumishiwako, kabili ubwingi bwabo te bantu baishibishe fya miti ya fya cipatala, kabili te kuti bacite ifipesha amano nge fyacitile Abena Kristu bamo aba mu kubangilila abapokelele amaka ya musango yo ukufuma kuli Kristu na batumwa bakwe. Mu kuba ne mfwa ya batumwa ba kwa Kristu na babishenye na bo mu kulungatika, amaka ya musango yo aya cipesha amano yalilekele. E ico, amaka yesu ku kwaafwa abo abacula ku kulwala kwa ku mubili, ukusanshako no kufulungana kwa bongobongo no kumone finjelengwe, yaba ayapelela.—Imilimo 8:13, 18; 1 Abena Korinti 13:8.

17. Lisambililo nshi tusambilila ukufuma ku nshila Yobo wali umulwele kabili uwafwilwa asungilwemo?

¹⁷ Ukupopomenwa ilingi line kwendela pamo no bulwele. Ku ca kumwenako, Yobo waletiina Lesa alipopomenwe pa mulandu wa kulwala kwatapata no tuyofi uto Satana aletele pali wene. (Yobo 1:18, 19; 2:7; 3:3, 11-13) Akabile ifibusa ifyali no kumusunga mu kuba no mutima wa nkumbu kabili abo ‘bengalanda mu kusansamusha.’ (1 Abena Tesalonika 5:14, NW) Mu cifulo ca ico, bakasansamusha batatu aba bufi balimutandalile no kufikilila pa nsondwelelo shalubana. Balengele imibele ya kupopomenwa kwa kwa Yobo ukubipilako pa kutubulula ukuti utuyofi twakwe twali pa mulandu wa kulufyanya kwakwe umwine. Pa kuba aba mitima ya nkumbu, Abena Kristu bakasengauka ukuwila mu lukose lumo lwine lintu abasumina banabo balwala nelyo bali abapopomenwa. Inshita shimo, icikalamba cintu aba musango yo bakabila ciba kutandala kwafulilako ukwa cikuuku ukufuma kuli baeluda nelyo Abena Kristu bambi abakosoka abakakutika mu kuba ne cililishi, ukulanga ukumfwikisha, no kupayanya ukufunda kwa mu Malembo ukwabamo ukutemwa.—Abena Roma 12:15; Yakobo 1:19.

Inkumbu ku Banaka

18, 19. (a) Ni shani fintu baeluda balingile ukubomba na banaka na ba filubo? (b) Nangu fye nga ca kuti caba icafwaikwa ukupanga komiti wa bupingushi, mulandu nshi cabela icacindama kuli baeluda ukusunga kacita wa fibi mu kuba no mutima wa nkumbu?

¹⁸ Baeluda ukucilisha bafwile ukuba aba mutima wa nkumbu. (Imilimo 20:29, 35) “Ifwe fwe ba maka tufwile ukusende fya kunakuka fya bashaba na maka,” e fyo Baibolo ikambisha. (Abena Roma 15:1) Pa kuba abashapwililika, ifwe bonse tulacite filubo. (Yakobo 3:2) Ukunakilila kulakabilwa mu kubomba na umo “nga asangilishiwa mu bubi bumo.” (Abena Galatia 6:1) Te kuti baeluda bafwaye ukupala abaFarise bailungamika abashali aba kupelulula mu kubomfya kwabo ukwe Funde lya kwa Lesa.

¹⁹ Mu kupusanako, baeluda bakonka ica kumwenako ca mutima wa nkumbu ica kwa Yehova Lesa na Yesu Kristu. Umulimo wabo ukalamba waba wa kuliisha, ukukoselesha, no kupembesula impaanga sha kwa Lesa. (Esaya 32:1, 2) Mu cifulo ca kwesha ukulama imilandu ku bwingi bwa mafunde, bepukisha ku fishinte fishaiwamina ifya mu Cebo ca kwa Lesa. Muli fyo, ukubomba kwa baeluda kulingile ukuba kukuulilila, ukuleta ukusekelela no kutesekesha ukulola ku busuma bwa kwa Yehova ku mitima ya bamunyinabo. Nga ca kuti uwasumina munabo acite cilubo cinono, eluda ilingi line akasengauka ukumulungika lintu bambi baleumfwako. Nga cili icafwaikwa ukulandapo mu nshila iili yonse, umutima wa nkumbu ukasesha uyo eluda ukusenda uyo muntu pa mbali no kulanshanya impika uko bambi bashingomfwako. (Linganyako Mateo 18:15.) Te mulandu na fintu umuntu umo engaba uwayafya ukubomba nankwe, inshila ya kwa eluda ilingile ukuba iyatekanya kabili iya kwaafwa. Tengafwaya ukufwailisha imilandu iya kufumishamo uwa musango yo mu cilonganino. Nangu fye ni lintu cili icafwaikwa ukupanga komiti wa bupingushi, baeluda bakalanga umutima wa nkumbu mu kubomba no yo muntu uubimbilwe mu kulufyanya kukalamba. Ukufuuka kwabo kuti pambi kwayafwa ku kuleta uyo muntu ku kulapila.—2 Timote 2:24-26.

20. Ni lilali lintu ukulumbulula kwa kukuntukilwa ukwa nkumbu kuba ukushalinga, kabili mulandu nshi?

²⁰ Kwalibako inshita, nangu cibe fyo, lintu umubomfi wa kwa Yehova ashingalanga inkumbu. (Linganyako Amalango 13:6-9.) Ku Mwina Kristu ‘ukukanaampana’ na cibusa wapalamisha nelyo umuntu wakwe uwatamfiwa kuti bwaba bwesho ubwine bwine. Mu mulandu wa musango yo, cilabe cacindama ukuti umo tanakile ku kuyumfwa kwa nkumbu. (1 Abena Korinti 5:11-13) Ukushangila kwa musango yo kuti pambi kwakoselesha fye no wa filubo ukulapila. Mu kulundapo, mu kubomba na ba bwamba bwapusana, Abena Kristu bafwile ukusengauka ukulangisha kushalinga ukwa nkumbu ukwingatungulula kuli bucisenene bwa kwampana kwa bwamba.

21. Ni mu mbali nshi shimbi umo tukabila ukulanga umutima wa nkumbu, kabili finshi fiba e kumwenamo?

²¹ Tatwingakumamo ukulanshanya imbali shonse ishingi umo umutima wa nkumbu ukabilwa—mu kubomba na bakoloci, abafwilwa, abalepita mu kupakaswa ukufuma ku banabo bashasumina. Baeluda ababombesha balingile mu kupalako ukusungwa ne mitima ya nkumbu. (1 Timote 5:17) Bacindikeni no kubatungilila. (AbaHebere 13:7, 17) “Bonse mube . . . aba mitima ya nkumbu,” e fyalembele umutumwa Petro. (1 Petro 3:8) Pa kubomba muli iyi nshila mu mibele yonse iifwaya cene, tusumbula buumo ne nsansa mu cilonganino no kukulila aba ku nse ku cine. Icacilapo, muli yo nshila tucindika Shifwe wa mutima wa nkumbu, Yehova.

Ifipusho mu Kupitulukamo

◻ Ni shani fintu Yehova alanga inkumbu ku mutundu wa muntu uwa lubembu?

◻ Mulandu nshi cabela icacindama ukuba aba mitima ya nkumbu?

◻ Finshi fyaba e fipindami fimo ku kuba kwesu aba mitima ya nkumbu?

◻ Ni shani fintu tulingile ukusunga abalwala na bapopomenwa?

◻ Ni bani maka maka balekabila ukuba aba mitima ya nkumbu, kabili mulandu nshi?

[Akabokoshi pe bula 19]

ABAFARISE BABULWE NKUMBU

UBUSHIKU bwe sabata bwapangilwe ukuba lipaalo lya ku mubili ne lya ku mupashi ku bantu ba kwa Lesa. Intungulushi sha butotelo isha ciYuda, nangu cibe fyo, shapangile amafunde ayengi ayo yasaalwile ifunde lye Sabata ilya kwa Lesa no kulenga lyene ukuba cisendo ku bantu. Ku ca kumwenako, nga ca kuti uuli onse aponene mu busanso nelyo alelwala, taali na kupokelela ukwaafwa pe Sabata kano fye nga ubumi bwakwe bwali mu busanso.

Ibumba limo ilya baFarise lyali ilyakosa nga nshi mu kwilula kwabo ukwe funde lye Sabata ica kuti batile: “Umo tengasansamusha abaleloosha, nelyo ukutandalila abalwele pe Sabata.” Intungulushi shimbi isha butotelo shalisuminishe ukutandala kwa musango yo pe Sabata lelo shakambishe ukuti: “Ifilamba fyalibindwa.”

Muli fyo, Yesu mu kulungama asenwike intungulushi sha butotelo isha ciYuda pa kusuulako ififwaikwa fyacilapo kucindama ifye Funde, pamo nga ubulungi, ukutemwa, no luse. Te ca kupapa ukuti asosele ku baFarise ukuti: “E pa kusangule cebo ca kwa Lesa ca fye ku ca cishilano cenu”!—Marko 7:8, 13; Mateo 23:23; Luka 11:42.

[Ifikope pe bula 17]

Mu fyalo 231 Inte sha kwa Yehova shilebomba umulimo ushingalinganishiwako uwa nkumbu mu mayanda ya bantu, mu misebo, nangu fye mu fifungo

[Icikope pe bula 18]

Ukuisansalika ku lukaakala, pamo nga lulya ulwa pa TV, kulatompola umutima wa nkumbu