Nalisambilile Ukushintilila Pali Yehova

NGA FINTU CASHIMIKWA NA JÁN KORPA-ONDO

Cali ni mu 1942, kabili nalelindwa na bashilika abena Hungary mupepi na Kursk ku Russia. Twali abafungwa ba bashilika bapuminkana abena Germany, Italy, na Japan, abalelwa na bena Russia mu Nkondo ya Calo iya 2. Inshishi yandi yali naimbwa kabili napeelwe amaminiti 10 ukupingulapo ukusaina icipepala ca kukaana ukuti nali umo uwa Nte sha kwa Yehova. Libe nshilati myebe ifyakonkelepo, lekeni imushimikile ifyo cali pa kuti nsangwe ku Russia, mupepi na Kursk.

MU KAMUSHI ka Zahor, akabela ku kabanga ka Slovakia pali nomba, e mo nafyalilwe mu 1904. Pa numa fye ya Nkondo ya Calo iya Kubalilapo, Zahor yabele ulubali lwa calo capangilwe ilyo line ica Czechoslovakia. Muli uyu mushi wesu mwali amayanda mupepi na 200 na macalici yabili, limo ilya baKatolika ba mu Greece e lyo limbi ilya baCalvinist.

Nangu ca kutila naleyako ku calici lya baCalvinist, naleikala fye mu mibele ya kuipoosaika. Lwa mupepi fye paleikala umwaume uwali uwaibela. Kasuba kamo alanshenye na ine no kungashimako Baibolo. Wali e muku wa kubalilapo ukwikatapo Baibolo. Lilya line, mu 1926, e lyo naupile Barbora, kabili mu kwangufyanya fye pa numa twakwete abana babili, Barbora na Ján.

Natendeke ukulabelenga Baibolo, nomba ifingi nshaleishiba umo fyalelola. Kanshi naile kuli shimapepo wesu ku kumwipusha. Anjebele ati: “Abengomfwikisha Baibolo bantu basambilila, ulabeko fye ku kumfwikisha ifyabamo.” E lyo atile fye isa tuteye isolo.

Pa numa ya ico, naile kuli ulya muntu wangashime Baibolo. Aali Musambi wa Baibolo, e lyali ishina lya Nte sha kwa Yehova lilya. Aali uwacankwa ukunondolwela ica kuti pashipita fye akashita, natendeke ukulaumfwisha umo fyalelola. Nalilekele bucakolwa kabili naleikala fye ne mibele isuma. Natendeke fye no kulalandako kuli bambi pa lwa kwa Yehova. Mu kubangilila kwa ba1920, abantu abengiko aba mu mushi wa Zahor balisambilile icine ca mu Baibolo ica kuti bwangu bwangu ibumba lya Basambi ba Baibolo ilyacincila lyalipangilwe.

Nangu cibe fyo, abalepepa kumbi balenkaanya nga nshi. Shimapepo wa kuli ci cifulo asongele balupwa lwandi abengi ukumpata, alebabepa ati nalipenene. Lelo imikalile yandi yaliwamineko kabili mu mupampamina napingwilepo ukulabombela Lesa wa cine, Yehova. E co, mu 1930, nalangishe ukuipeela kwandi kuli Yehova no kubatishiwa.

Amesho Yabipisha Yatendeka

Mu 1938, abena Hungary, abali ku lubali lwa bena Germany mu Nkondo ya Calo iya 2, batendeke ukuteka incende twaleikalamo. Mu mushi wesu lilya, umwali abantu bashafikile na 1,000, twalimo Inte nalimo 50. Twakonkenyepo fye ukushimikila, nangula ca kuti ukucite fyo kwali no kutwipaisha nelyo kutukakisha.

Mu 1940, abena Hungary balinembele mu mulalo wa fita. Bushe nali no kucita shani? Kwena nalibelengele amasesemo ya Baibolo pa lwa bantu ukufula ifyanso fyabo ukuba ifipe fya mutende, kabili nalishibe ati ku ntanshi Lesa akakufya inkondo mu calo. (Ilumbo 46:9; Esaya 2:4) E co inkondo naliipatile, kabili nalikeene ukuba mu mulalo wa fita, te mulandu ne fyo baali no kuncita.

Bampingwile ukukakwa imyeshi 14 kabili bankakiile ku cifungo ca mu Pécs ku Hungary. Inte shimbi shisano shali muli cilya ciine cifungo, kabili twalebishanya nga nshi. Nangu cali fyo, inshita imo bankakiile iminyololo ku makasa no kumbiika neka mu kalokoni. Baletupuma ilyo twalekaana ukubombako incito ya kwafwilishe nkondo. Na kabili baletupatikisha ukwiminino mushiki akasuba konse, ukutuushako fye amaawala yabili mu cungulo kasuba. Nangula ca kuti batulungulwishe fi fiine pa myeshi iingi, twali aba nsansa pantu twakwete bakampingu abasanguluka kuli Lesa wesu.

Bushe Twali no Kusuusuka?

Abapatili ba ku Katolika 15 baishile kuli ifwe kasuba kamo ku kwisatunashanasha abati calicindeme ukuti tube mu mulalo no kulwako inkondo. Mu kulanshanya twabebele ati: “Nga mwatushinina ukufuma muli Baibolo ukuti umweo taufwa no kuti nga twafwila mu nkondo tukaya ku muulu, twalaya mu mulalo.” Apo balifililwe ukutushinina, balekele fye ukulanda.

Inshita bampingwile ukwikala mu cifungo yalipwile mu 1941, kanshi nalefwaisha nga nshi ukuyamonana na balupwa. Mu cifulo ca ico, bantwele uwakakwa mu minyololo ku nkambi ya bashilika ku Sárospatak mu Hungary. Lintu twafikile, ishuko lya kuti bankakule lyalimoneke. Banjebele ati: “Kulila wasaina fye ici cipangano ca kuti nga wafika ku mwenu ukatulipila amapengö 200.”

Nabepwishe nati: “Cinshi nkalipilila? Sha nshi ndalama mulefwaya?”

Batile: “Ngo kalipila, tukesakusainina icipepala ca kukwishibisha ukuti ilyo wailepimwa walisangilwe no bwafya bwa kuti teti ubombe mu mulalo.”

Ukupingulapo kwalinkosele nga nshi. Balensunga mu bukalushi ukucila pa mwaka, kabili naleyumfwa uwatompoka. Nga ca kuti nomba nalipila fye indalama kuti naba umuntungwa. Nakaamine fye ati: “Lekeni nkatontonkanyepo.”

Cinshi nali no kusalapo? Nalefuluka umwina mwandi na bana. Cali nkuma, lilya line e lyo napokelele na kalata wa kunkoselesha ukufuma ku Mwina Kristu munandi. Ayambwilemo amashiwi ya pa AbaHebere 10:38 apo umutumwa Paulo ayambula amashiwi ya kwa Yehova ayatila: “Uwalungama wandi akekala no mweo ku citetekelo cakwe; kabili nga akwinda, ninshi umutima wandi taubekelwa muli wene.” Tapapitile ne nshita, abashilika babili abena Hungary balandile na ine, umo atile: “Bushe walishiba ifyo twakucindika pa fyo wakwata umupampamina wa kukakatila ku fishinte fya Baibolo? Wikanenuka!”

Ubushiku bwakonkelepo naile kuli balya abatile nga nalipila amapengö 200 kuti bankakula no kubeba ukuti: “Apo fye uwasuminishe ukuti munkake ni Yehova Lesa, e wishibe ne lyo akankakula, teti ndelipila indalama pa kunkakula.” Nomba bampingwile ukukakwa imyaka 10. Lelo ukweshaesha kwa kufwaya ukuti nsuusuke kwali takulapwa. Ku cilye banjebele ukutila nga nasumina ukubomba mu mulalo pa myeshi fye ibili, ukwabulo kulasenda ne canso, ninshi bakankakula! Na kabili nalikeene no kutendeka fye ukubombele cifungo.

Ukupakaswa Kwaluminako

Balimbwekeshemo ku cifungo ca ku Pécs. Nomba batendeke ukunungulusha ukucilanapo. Bankakiile amaboko pa numa e ko bakakile ntambo no kunkulika nalimo pa maawala yabili. Pali uyu mulandu, amafupa ya mu fipeya yalifyutwike. Balenkulika ifi fiine nalimo pa myeshi 6. Ndatasha fye Yehova na po nshanenwike.

Fwe Nte sha kwa Yehova 26, na baYuda, pamo nga fwe bafungwa ba buteko, mu 1942 batutwele ku musumba wa Kursk uwaletungululwa na bashilika abena Germany. Batupeele ku bashilika ba ku Germany, bena bapeele abafungwa incito ya kusendela bashilika ifya kulya, ifyanso, ne fya kufwala pa kuya ku nkondo. Fwe Nte twalikeene pantu calipinkene no kukaanaibimbamo kwesu mu milandu ya calo nga Bena Kristu. Pali uyu mulandu, balitubwekeshemo ku bena Hungary.

Kwi pele pele, bailetupoosa mu cifungo ca ku Kursk. Pa nshiku shafulilako baletuma ku nkoli imiku itatu cila bushiku. Inshita imo naifuntwile pa nshi ilyo bangumine mu nsensematwi. Ilyo balenguma, naletontonkanya ukuti ‘Imfwa kanshi tayaba kutali.’ Nafwile icipuupu, kanshi nalilekele no kumfwa ubukali. Tabatupeeleko aka kulya akali konse pa nshiku shitatu. Lyene batutwele ku cilye kabili batatu bailebapingula ukubepaya. Ilyo baipeye banensu twashelepo 20.

Amesho ya citetekelo ayo napitilemo pali ilya nshita ku Kursk mu October wa mu 1942 e yacilishapo ukwafya. Twaleyumfwa kwati fintu Imfumu ya ku kale Yehoshafati yayumfwile ilyo yashingilwe. Yatile: “Muli ifwe tamwaba maka ku cinso ca kwa cinkupiti uyu mukalamba uuleisa pali ifwe; kabili ifwe tatwishibe ica kucita, lelo amenso yesu twalosha pali imwe.”—2 Imilandu 20:12.

Lyene abashilika abena Hungary 18, baletusopa ilyo batusendele ku kuimbila fwe bene inshishi imo iya kutushiikamo bonse 20. Lintu twapwile ukwimba batwebele ukuti mu maminiti 10, tufwile ukupingulapo ukusaina icipepala ico amashiwi yamo yamo ayalipo yalesoso kuti: “Ifisambilisho fya Nte sha kwa Yehova fya bufi. Naleka ukufisuminamo no ku fisambilisha. Ndi no kulwile calo candi ica Hungary . . . Nashininkisha apa apo nasaina ukuti nkalapepa ku Katolika.”

Yashipwa fye amaminiti 10, twaumfwile fye no mushilika apunda ukuti: “Bonse uku! Natuleya ku nshishi!” Awe ati no kuti: “Abafungwa namba 1 na namba 3 ipooseni mu cilindi!” Balya babili babalundileko fye amaminiti 10 aya kuti bapingulepo ukusaina cilya cipepala. Umushilika umo abapaapeete ati: “Saineni fye mufume mu cilindi!” Takwali uwamwaswike. Lyene umukalamba wa bashilika alibapikile.

Umushilika umbi aipwishe ulya mukalamba wa bashilika ukuti: “Nga ba bashalapo tamulebapika?”

Amwaswike ati: “Bakakeni fye, twalakonkanyapo ukubalungulusha, tukabapika akacelo pa 6:00 hrs.”

Naishileumfwa umwenso icibi, nomba ico naletiina te kweba ati balanjipaya, naletontonkanya ukuti limbi kuti nasuka nanaka ku kunungulusha no kusuusuka. Kanshi nasengelele ku mushilika no kumweba ati: “Mukwai kanabesa, ifyo twacita fimo fiine ne fyacita aba bamunyinefwe mwacipika, na ifwe kanshi tupikeni fye!”

Tabatupikile, batukakiile amaboko pa numa e ko bakakiile intambo no kutukulika. Nga twafwa icipuupu, baletusanshilisha amenshi. Ukukanshika kwaleba kwa cipesha mano pantu ukufina kwa mubili kwalefyutula amafupa ya mu fipeya. Twalepeleela fye ifi fiine nalimo pa maawala yatatu. E lyo kwati bufi, twaumfwile babeba ukuti beeyesha kabili ukwipayapo nangu umo pa Nte sha kwa Yehova.

Ukututwala ku Kabanga, Lyene Ukuyafyuka

Ilyo papitile imilungu itatu, batwenseshe mu mulongo pa nshiku sha kupenda ukuyatufisha ku lulamba lwa mumana wa Don. Abashilika baletusopa batwebele ukuti ifwe capwa ukufwila ni kulya kwine. Mu kasuba, baletupeela incito ya kutucusha fye, iya kwimba imikonko e lyo kabili twashiika. E lyo mu cungulo bushiku baletusuminisha ukwendaukako patali patali.

Mu mano yandi, ifintu fye fibili e fyo naletontonkanya ukuti e fingacitika, ukufwila kulya kwine atemwa ukufyuka abena Germany no kuitwala mu minwe ya bena Russia. Twali fye batatu fwe bapamine ukufyuka ukuyaabuka umumana watalala ku menshi makaasa uwa Don. Twalipepele kuli Yehova no kufyuka pa December 12, 1942. Tushifika fye ku bena Russia, batupoosele mu nkambi umwali abafungwa nalimo 35,000. Pashele fye nalimo abafungwa 2,300 ilyo shinde yalefika. Abashala balifwile ku nsala.

Ukulubuka, Kabili Amacushi na Yambi

Inshita yasheleko iya mu nkondo, ukulundako fye ne myeshi imo imo pa numa, nali umufungwa wa bena Russia. Nasukile nabwekelamo ku mushi ku Zahor mu November, 1945. Ukuyasanga fye ifarmu lyaba fye cimbi cimbi, natendeke fye cipya cipya. Umwina mwandi alebombamo na bana mu nshita ya nkondo, nomba mu October 1944 ilyo abena Russia bapaleme, bafulumukile ku kabanga. Nasangile ifipe fyonse balitapa.

Icacilishepo ukumbipila ilyo nabwekeele ku mushi ca kusanga umwina mwandi alwele ubwa kufwa. Lintu ali fye ne myaka 38, mu February, 1946, alifwile. Twaipakisheko fye panono ukuba capamo na kabili pa numa ya kulya kupaatukana kwa myaka isano iya bucushi.

Nalisangile icisansamushi kuli bamunyinane ba ku mupashi, ukulasangwa ku kulongana, no kubombako butumikishi bwa ku ng’anda ne ng’anda. Mu 1947, nalikongwele ndalama sha kwendela ukuya kwi bungano ku Brno, bakilomita nalimo 400. Nalisansamushiwe no ku koseleshiwa nga nshi kulya, kuli bamunyinane ba Bwina Kristu, ukubikapo fye na Nathan H. Knorr uwali pali ilya nshita presidenti wa Watch Tower Bible and Tract Society.

Tatwatwalilile ukuipakisha ubuntungwa pa numa ya nkondo. Mu 1948, baKomyunisiti batutekele ku munga we fwafwa. Mu 1952, bamunyina abengi abaletungulula umulimo wa Nte sha kwa Yehova mu Czechoslovakia baliketwe. Umulimo wa kutungulula ifilonganino bashilile ine. Na ine wine mu 1954 balinjikete no kumpingwila ukukakwa imyaka ine. Umwana wandi Ján no mwana wakwe umwaume Juraj na bo balibakakile pa mulandu wa mupampamina wabo uwa Bwina Kristu ku kunaanaibimbamo mu fya calo. Bankakiile mu cifungo ca buteko ica Pankrác ku Prague pa myaka ibili. Mu 1956 ubuteko bwalubwile abafungwa, e lintu nalekelweko.

Nasuka Nalubuka!

Mu 1989, amaka ya baKomyunisiti yasukile yapwa mu Czechoslovakia, no mulimo wa Nte sha kwa Yehova walilembeshiwe mwi funde. Kanshi nomba twabele abantungwa ukulalongana no kushimikila apabuuta. Pali ilya nshita mu mushi wa Zahor mwali Nte nalimo 100, e kutila pa bekala mushi 10 umo afwile ukube Nte. Papitile fye imyaka inono apo twakuulila Ing’anda ya Bufumu iipya mu Zahor, umwingekala abantu mupepi na 200.

Pali ino nshita ndalwalilila, kanshi bamunyina balansendako mu motoka pa kuya ku Ng’anda ya Bufumu. Ndacankwa ukusangwako kabili ndaipakisha ukwasukapo pe Sambililo lya Ulupungu lwa kwa Kalinda. Icanenga ukukwata sana insansa kumona abana bandi na beshikulu abengi ne fishikululwa ukulabombela Yehova. Umo alibombeleko nga kangalila uwenda uwa Nte sha kwa Yehova mu Czechoslovakia ukufikila fye lintu umulimo wa kusakamana ulupwa walengele ukuti aleke.

Ndatasha Yehova pa fyo ankosha mu mesho yashaifulila ayo napitamo. Ukulamutontonkanyapo fye lyonse, “ngo umone Mfumu iishimoneka” e kwankosha nga nshi. (AbaHebere 11:27) Cine cine, naliimwena amaka yakwe ayakalamba ifyo yapususha. E mulandu wine na nomba ndafwaisha ukuya ku kulongana kwa cilonganino no kubombako umulimo wa kubilisha ishina lyakwe ku cintubwingi na maka yandi yonse.

[Icikope pe bula 25]

Ing’anda ya Bufumu mu mushi wa Zahor

[Icikope pe bula 26]

Ndatasha pe shuko lya kwasukapo pe Sambililo lya Ulupungu lwa kwa Kalinda