Bucishinka—Pa Mutengo Nshi?

“Ku muntu wa bucishinka mukabomba muli bucishinka.”—ILUMBO 18:25, “NW.”

1, 2. (a) Bucishinka cinshi, kabili ni shani fintu imbali sha buko shambukila ubumi bwesu? (b) Mulandu nshi cili cisuma ukwalukila kuli Yehova nge ca Kumwenako cesu icapulamo?

UBUSUMINO, umulimo, ukutemwa, ukukakililwako, ukunakila. Cinshi aya mashiwi yakwata mu cinkumbawile? Yali ni mbali shapusanapusana isha bucishinka. Bucishinka mibele ya bukapepa iituntuka ukufuma ku kuipeelesha kwa kuyumfwa kwa kufuma ku mutima. Ku bantu abengi ilelo, nangu cibe fyo, bucishinka bupilibula ifinono. Ubusumino ku munankwe wa mu cupo, ukukakililwako ku filundwa fikalamba ifya lupwa, ukunakila kwa waingile ncito ku wamwingishe ncito—fyonse fyaba fya mulele mulele kabili ilingi line filasuusulwako. Kabili cinshi cicitika lintu ukukangana kwa bucishinka kwaimako? Mu nshita ya nomba line, mu England, lintu uwaishibishe fya ndalama alandile cine pa lwa ndalama sha kampani kakwe kuli bakabebeta ba misonko, alilufishe ncito yakwe.

² Cili cayanguka ukulanda fye ulwa bucishinka, lelo bucishinka bwa cine bufwile ukwafwilishiwa ne ncitilo iishibimbamo ukusuusukako kwa mwenso. Pamo nga bantunse bashapwililika, ilingi line tulafilwa muli ici. E co cili cisuma kuli ifwe ukulanguluka ica kumwenako ca umo uo bucishinka bwakwe te kuti butwishikwe mu kutunguluka, Yehova Lesa umwine wine.

Bucishinka Bwalangililwa

3. Ni shani fintu Yehova ashininkisha ukuba uwa cishinka ku mifwaile yakwe iyalondololwa pa Ukutendeka 3:15?

³ Lintu Adamu abembwike, Yehova mu kumfwika alumbulwile imifwaile yakwe ku kulubula ulupwa lwa buntunse ulushali talulafyalwa. Icitendekelo ca iyi ncitilo cali kutemwa kwakwe ku bubumbo bwakwe ubwa buntunse. (Yohane 3:16) Mu nshita yalinga, Yesu Kristu, ulubuto lwa cilayo casobelwe pa Ukutendeka 3:15, ashininkishe ukuba ilambo lya cilubula, kabili nga caali icishingatontonkanishiwa kuli Yehova ukutoba imifwaile yakwe iyalumbululwa. Mu kupokelele lambo lya kwa Yesu, icitetekelo cesu tacakatungulule ku kulengwe nsoni.—Abena Roma 9:33.

4. Ni shani fintu Yehova ashininkishe uwa cishinka kuli Yesu, kabili mu kuba na ca kufumamo nshi?

⁴ Bucishinka bwa kwa Yehova kuli Yesu bwakoseshe apakalamba Umwana mu kati ka nshita yakwe pe sonde. Yesu aishibe ukuti afwile ukulolenkana ne mfwa, kabili apingwilepo mu kushangila ukutwalilila uwa cishinka kuli Lesa wakwe ukufika ku mpela. Ukwishiba kwakumanina mu kucilapo ukwa kubako kwakwe ukwa pa ntanshi ya buntunse kwalisokolwelwe kuli wene pa lubatisho lwakwe no kusubwa ku mupashi wa mushilo. Pa bushiku bwa kufutukwa kwakwe, apepele ukubwelela kuli Wishi wa ku mulu, ku ‘bukata akwete kuli [Yehova, NW] ilyo pano isonde pacili tapalabako.’ (Yohane 17:5) Ni shani fintu ici caali no kucitikako? Ni kukukanasha kwa kwa Yehova kweka Umwana wakwe uwa cishinka mu nshishi ku kumona ukubola. Yehova alimwimishe ukufuma ku bafwa ukuya kuli bumunshifwa, muli ifyo ukufikilisha muli bucishinka icilayo ca mu busesemo icalembwa pe Ilumbo 16:10 ukuti: “Tamwakashe umweo wandi ku Mbo.”—Imilimo 2:24-31; 13:35; Ukusokolola 1:18.

5. Milimo nshi imbi iya bucishinka yaampana ku malayo ya kwa Yehova ukulola kuli Yesu?

⁵ Ukukonka pa kubuushiwa kwakwe, Yesu mu musango umo wine aishibe ukuti aali no kushintilila pa cisemo ca kwa Yehova ku ‘kucita abalwani bakwe icipuna ca makasa yakwe.’ (Ilumbo 110:1) Ilya nshita yafikile mu 1914, pa kupwa kwa “nshita shasontwa isha nko,” mu kuba no kwimikwa kwa Bufumu mu myulu. Ukusumbulwa kwa kwa Yesu pa balwani bakwe kwatendeke mu kuba no kutamfya Satana ne fibanda fyakwe ukufuma mu mulu. Kukafika pa kalume lintu babikwa mu muyenge pa myaka ikana limo ne “shamfumu sha pe sonde, ne milalo ya shiko” shibe nashonaulwa.—Luka 21:24, NW; Ukusokolola 12:7-12; 19:19; 20:1-3.

6. Lisubilo nshi ilyaebekeshiwa Lesa atambulwila kuli ifwe, kabili ni shani fintu twingalanga ukutasha pali lyene?

⁶ Kemba wa malumbo acincishe ukuti: “Lolela Yehova, no [kusunge, NW] nshila yakwe, na o akakusansabika ku kupyaninine calo.” (Ilumbo 37:34) Kuti twaba abacetekela ukuti Yehova akatwalilila ukusunga icebo cakwe, no kupulinkana ukufika fye na ku mpela ya ici calo cibifi, akapususha abaume, abanakashi, na bana ‘abasunge nshila yakwe.’ Ilyo longo lya mashiwi mu ciHebere ca kutendekelako lipeela itontonkanyo lya fyonse fibili umukoosha no busumino mu kubombela Yehova. E ico, nomba, taili ni nshita ya kufunshika nelyo ukulekelako amashuko ya mulimo ayatambulwilwa kuli ifwe. Ino e nshita ya kupilikita fwe bene mu mulimo wa cishinka uwa kwa Lesa wesu no Bufumu bwakwe. (Esaya 35:3, 4) Kwalibako ifya kumwenako fyawama ku kutukoselesha. Natulanguluke fimo ifye fyene.

Ifikolwe Filabelebesha Bucishinka

7, 8. (a) Ni mbali nshi isha mulimo Yehova atambulwile kuli Noa no lupwa lwakwe? (b) Ni shani fintu aba ŋanda ya kwa Noa bashininkishe ukuba abawaminwa ukucingilila kwa kwa Lesa mu kati ka lyeshi lya mu kusaalala kwe sonde?

⁷ Lintu Yehova afwaile ukonaula sosaite ubifi uwa buntunse ku lyeshi lya menshi, acitile cipingo no mutwe wa lupwa lwa fikolwe Noa ku kubakwa kwa lupwa lwakwe no kutwalilila kwa bumi pali ili sonde. (Ukutendeka 6:18) Noa aali uwa kutasha pa cilolelo ca kucingilila kwa bulesa, lelo wene no lupwa lwakwe baali no kushininkisha abawaminwa kwene. Shani? Pa kucita cintu Yehova akambishe. Intanshi balolenkene no mulimo wakulisha uwa kukuula icibwato. Lintu wapwishishiwe, Noa aali no kwisushamo ifya kwimininako ubwina nama kabili mu kuba ne fya kulya fyakumanina ku kufilisha pa ciputulwa ca nshita calepa. Lelo ico te ceka caliko. Mu kati ka nshita yatanununwa iya kupekanya, Noa alecita icili conse ukufika pantu engapesha mu mulimo wa kushimikila uushabalile aucitwa, ukusoka pa lwa bupingushi bwa bulesa ubwali no kwisa.—Ukutendeka, ifipandwa 6 na 7; 2 Petro 2:5.

⁸ Baibolo itwebo kuti “Noa alicitile; umwabelele conse ico Lesa amwebele, e fyo acitile.” (Ukutendeka 6:22; 7:5) Noa no lupwa lwakwe bashininkishe aba cishinka mu kufikilishe mbali shabo isha mulimo. Umupashi wabo uwa kuipeele lambo wapilibwile ukuti inshita yabo yapooselwe mu kufumamo cimo, lelo umulimo wali uwakosa kabili ukushimikila kwali ukwayafya. Ku kukanakwata kwabo abana pa ntanshi ya Lyeshi, abana baume ba kwa Noa na bakashi babo balyafwiwe ukupampamina pa mulimo wapeelwe uwaliko no kwampanya imibombele yabo. Lilya Lyeshi lya kayofi lyaleteleko impela ya bulungi ku calo cibifi. Ni Noa eka, umukashi, na bana baume babo batatu na banafyala batatu e bapusunswike. Kuti twaba aba buseko pa kuti baali aba cishinka kuli Lesa no kutungulula kwakwe, pantu uuli onse uwa ifwe atuntunka mu kulungatika ukufuma kuli Noa atemwa muli Shemu, Hamu, nelyo Yafete.—Ukutendeka 5:32; 1 Petro 3:20.

9. (a) Ni shani fintu ukwesha kwa kwa Yehova Abrahamu kwali kwesha kwa bucishinka bwakwe? (b) Ni shani fintu Isaki alangishe bucishinka muli ici?

⁹ Lintu Abrahamu apekenye ukupeela Isaki nge lambo, alebomba mu cumfwila ca busumino ku kukambisha kwa kwa Yehova. Mwandi bwesho bwa bucishinka bwakwe bulya bwali! Nalyo line, Yehova ashinshibike ukuboko kwa kwa Abrahamu, ukusoso kuti: “Nomba ninjishibo kuti watiina Lesa, apo taunkenye umwana obe, umwana obe umo wine.” Tulacita bwino, nangu ni fyo, ukubelebesha pa catangilile ico. Mu kati ka lwendo lwa nshiku shitatu ukuya ku Lupili lwa Moria, Abrahamu mu kushininkisha alikwete nshita yakumanina ukupime fintu no kwalulo muntontonkanya wakwe. Ni shani pa lwa kwa Isaki, uwasendele nkuni she lambo kabili uwaisuminishe umwine ukukakwa amaboko na molu? Tapungaile mu kunakila kwakwe kuli wishi, Abrahamu, kabili tatwishike ulubali aali no kubomba, nelyo fye cingati camoneke ukuti inshila yakwe iya bucishinka yali no kumusendela ubumi bwakwe.—Ukutendeka 22:1-18; AbaHebere 11:17.

Bucishinka bwa Bwina Kristu

10, 11. Abena Kristu ba mu kubangilila bapayanya fya kumwenako nshi fya bucishinka?

¹⁰ Yehova lyonse alibomba muli bucishinka bwa cine. “Mube abapashanya Lesa,” e ficincisha umutumwa Paulo. (Abena Efese 5:1, 2) Nga fintu ifikolwe fyaankwileko, e fyo na Bena Kristu baali no kwankulako. Abena Kristu ba mu kubangilila baimike fya kumwenako fyawama mu kupepa kwa cishinka, nga fintu icakukumanya cakonkapo cilelanga.

¹¹ Kateka wa ciRoma Constantius I, wishi wa kwa Kateka Konstantino, mu kumoneka akwete umucinshi washika ku bakonshi ba kwa Yesu Kristu. Pa kwesha bucishinka bwa Bena Kristu abalebombela kwi sano lyakwe, abebele ukuti baali no kutwalilila ukumubombela nga ca kuti fye basumine ukupeele lambo ku tulubi. Ukukaana kwali no kutungulula ku kutamfiwa kwabo incito ne cilandushi pa kuboko kwakwe, e fyo baebelwe. Kuli uyu mucenjelo wayanguka, Constantius afwaile ukwishiba abo abashali no kusuusula bucishinka bwabo. Abo abashininkishe ukuba aba cishinka kuli Lesa ne fishinte fyakwe batwalilile ukubombela kateka, bamo babele fye na bacilolo bacetekelwa. Abo abaali ababulwa bucishinka ku kukambisha kwa kwa Lesa balitamfiwe ncito mu kuwaminwa.

12. Ni shani fintu bakangalila ba Bwina Kristu balingile ukulangisha bucishinka, kabili mulandu nshi ici cili icakatama ku busuma bwa cilonganino?

¹² Nangu cingati bucishinka bufwile ukwishibisha ubumi bwa Bena Kristu bonse, calilumbulwa mu kulungatika pali Tito 1:8 mu mutande wa mibele ikabilwa ku mwaume pa kuba kangalila wa Bwina Kristu. William Barclay asosa ukuti hoʹsi·os, ishiwi lya ciGreek ilyapilibulwa pano ngo “wa cishinka,” lilondolola “umwaume uumfwila amafunde ya ciyayaya ayaali kabili yali pa ntanshi ya mafunde ayali yonse ayapangwa no muntu.” Cili icakatama ukuti baeluda babuule ukwiminina kwa musango uyo ukwa cishinka ukwa kumfwila amafunde ya kwa Lesa. Ici ca kumwenako calungama cikaafwa icilonganino ukukula no kube cakosa mu kulinga ku kukumanya ifya kwesha fyonse no kutitikisha ifyo pambi fingatiinya cene nge bumba nelyo ifilundwa fya ciko ngo muntu umo umo. (1 Petro 5:3) Baeluda basontwa balikwata icishingamo cikalamba ku mukuni ukukanaesha ukusuusulako bucishinka bwabo kuli Yehova, pantu icilonganino cakonkomeshiwo “kupashanye citetekelo cabo.”—AbaHebere 13:7.

Bucishinka—Pa Mutengo Nshi?

13. Cinshi capilibulwa ku cine cayeba ica kuti “Abantu bonse balikwato mutengo wabo,” kabili fya kumwenako nshi fimoneka ukwafwilishako ici?

¹³ “Abantu bonse balikwato mutengo wabo” cine cayeba ukufuma kuli Sir Robert Walpole, minisita mukalamba uwa ku Britain uwa mu mwanda wa myaka walenga 18. Cisupula bwino icishinka ca kuti ukupulinkana ilyashi lya kale lyonse bucishinka ilingi line bwalishitishiwa ku bunonshi bwa kaso. Languluka kapilibula wa Baibolo William Tyndale, uwapokelele mu cilubo Henry Phillips nga cibusa wa cishinka. Mu 1535 Phillips mu kubulwa bucishinka abembele Tyndale ku balwani bakwe, ukutungulula ku kubikwa mu cifungo mu kwangufyanya ukwa kwa Tyndale ne mfwa ya mu kubangilila. Kalemba wa lyashi lya kale umo asosa ukuti Phillips, nakalimo aali cibombelo ca atemwa imfumu ya England nelyo baKatolika ba mu England, “alipilwe bwino pa mulimo wakwe uwa kwa Yuda.” Kalemba wa lyashi lya kale alelosha, kwena, kuli Yuda Iskariote, uwapokelele indalama sha silfere 30 ngo mutengo wa kubemba Yesu Kristu. Tatulingile ukusondwelela ukufuma kuli ifi fyakukumanya, nangu cibe fyo, ukuti “umutengo” wa bucishinka bwa muntu lyonse uba ni ndalama. Te fyo.

14. Ni shani fintu bucishinka bwa kwa Yosefe kuli Yehova bwabikilwe ku bwesho, kabili mu kuba na ca kufumamo nshi?

¹⁴ Lintu umukashi wa kwa Potifari asembeleke Yosefe ‘ukusendama nankwe,’ bucishinka bwakwe kuli Yehova bwabikilwe ku bwesho. Cinshi aali no kucita? Mu kuba no muntontonkanya walengama kale kale pa fishinte fyabimbilwemo, Yosefe afulumwike ukufuma mu ŋanda, uwapampamina ukuti taali na “[kucita, NW] ububi ubu bukulu, no kubembukila Lesa.” Icilolelo ca kuipakisha ukwampana kwa bwamba tacali na maka ya kucimfya bucishinka bwa kwa Yosefe kuli Lesa wakwe, Yehova.—Ukutendeka 39:7-9.

15. Ni shani fintu Abishalomu alangishe ukubulwa bucishinka, kabili mu kuba na ca kufumamo nshi?

¹⁵ Nalyo line, kwalibako amasanso yambi; ukuibililika kuti kwatentula bucishinka. Ico caali e kukuntwa kwali ku numa ya kupondoka kwa kwa Abishalomu ku kulwisha wishi, Imfumu Davidi. Ku kucita ipange lya kucenjelela, Abishalomu afwaile ukusenaminwa ku bantu. Mu kupelako, aimishe umulalo ku kulolenkana na bakafwilisha ba cishinka aba kwa wishi. Imfwa yakwe pa kuboko kwa kwa Yoabu yaletele mpela ku kubulwa bucishinka kwa kwa Abishalomu kuli wishi, Davidi, lelo mwandi mutengo wa kulipila pa kwesha ukupinuna ukutantika kwa teokratiki!—2 Samwele 15:1-12; 18:6-17.

Bucishinka Ubushingashitwa

16. Cinshi 2 Abena Korinti 11:3 asokolola pa lwa nkuntu sha kwa Satana?

¹⁶ Nangu cingati Satana atungo kuti uuli onse alikwata umutengo wakwe, kabili ici e fintu caali kuli Abishalomu, te fintu caali fyo kuli Yosefe, kabili tacatala acibe fyo kuli bakapepa ba cishinka aba kwa Yehova. Nangu ni fyo, Satana akacita ukutambika ukuli konse ku kutulenga ukutoba bucishinka bwesu kuli Kabumba wesu. Umutumwa Paulo alumbulwile umwenso wakwe ukuti “ifyo insoka yabepele Efa mu bucenjeshi bwa iko,” ukutontonkanya kwesu kuti pambi kwaboshiwa, ukututungulula ku kusuusula bucishinka bwesu kuli Yehova no kumupepa.—2 Abena Korinti 11:3.

17. Cinshi bamo bashishishanya na mashuko yashingashitwa aya mulimo?

¹⁷ Cili calinga ukuti tuipushe fwe bene ukuti: ‘Bushe kuliko umutengo uuli onse uo ningapokelela mu kukabushanya ne shuko lyandi ilya kupepa Kabumba wandi muli bucishinka?’ Cili cishinka ca bulanda ukuti, ukukanapala Yosefe, bamo abaali ababomfi baipeela aba kwa Yehova balombele ifinono nga nshi mu kukabushanya. Nelyo fye ni baeluda bamo balishitisha amashuko yabo ayashingashitwa aya mulimo washila ku kuipakisha kwa pa nshita inono ukwa kuisekesha kwa bucisenene. Nampo nga ni baeluda nelyo iyo, abengi aba muli abo abalecite fi balilufya mu kukanabweshiwa ukwikatana kwa lupwa, ukutemwa no mucinshi ifya cilonganino, no kusuminisha kwa kwa Yehova—Uwingapeela fye ubukose ku kusungilila bucishinka no kucincintila itunko ilili lyonse ukufuma kuli Satana.—Esaya 12:2; Abena Filipi 4:13.

18. Mulandu nshi cacindamina ukumfwila ukufunda kwa pali 1 Timote 6:9, 10?

¹⁸ Bambi, mu mupampamina wa kuibililika ku kulunduluka mu fikonkelelo fya ku calo, “[baliilasamo, NW] abene amalangulusha ayengi,” te mulandu no kusoka kwaumfwika ukwa Baibolo. (1 Timote 6:9, 10) Dema, Umwina Kristu walumbulwa kuli Paulo, alilufishe pali uyu mulandu, atemwa pa nshita inono nelyo mu kubelelela. (2 Timote 4:10) Bucishinka kuli Yehova te kuti busuusulweko ukwabula ifya kufumamo fyabamo akayofi. “Lesa tasentekwa; pantu ico umuntu abyala, e co akalobolola.”—Abena Galatia 6:7.

19, 20. (a) Masanso nshi yamo ayaampana no kutamba televisioni ukwacishamo? (b) Ca kumwenako nshi ulupwa lwa Nte lumo lwaimika?

¹⁹ Inshita shimo umutengo wa kushishanya umoneka mu nshila ya mu bumfisolo nga nshi. Ku ca kumwenako, lipoti ukufuma ku United States isosa ukuti indupwa ishingi shipoosa mupepi na citika wa maawala yabo aya kulola pa ŋanda baletamba televisioni, mu kuba na bacaice ukucilisha ukuba abakunkuma. Nga ca kuti Umwina Kristu aali no kuliisha umuntontonkanya wakwe maka maka na televisioni, mu kuba no kwampana kwa bwamba no lukakala ifya iko, kuti mu kwangufyanya atentula ifishinte fya Bwina Kristu. Ico kuti mu kwanguka catungulula ku kuba kwakwe uwabula bucishinka, uwanunuka ukufuma kuli Yehova. Ukubishanya kubi ukwa musango uyo kulonaula imibele isuma. (1 Abena Korinti 15:33) Tatufwile ukulabo kuti Amalembo yatukonkomesha ukubuule nshita ku kusambilila no kwetetula pa Cebo ca kwa Yehova. Bushe inshita yacishamo ipooswa mu kukokoloka ukutamba televisioni ukukabushanya kwalinga ku nshita iingabomfiwa ku kunonka ukwishiba ukutungulula ku bumi bwa muyayaya pamo nga kapepa wa cishinka uwa kwa Yehova? Abengi abaleisa ku kwishiba kwa cine ilelo baali no kucito kuteuluka kukalamba mu kutontonkanya kwabo muli kuno kuloshako.—1 Timote 4:15, 16; 2 Timote 2:15.

²⁰ Takashi ni shimakwebo umwina Japan uwikala mu England. Alepoosa amaawala yatatu nelyo yane ifyungulo ifingi aletamba televisioni no lupwa lwakwe. Pa numa wene no mukashi wakwe babatishiwe imyaka itatu iyapitapo, apingwilepo mu kukosa ukuti isambililo lya Baibolo ilya pa lwakwe ne lya lupwa lilingile ukubuule cifulo ca ntanshi. Pa kucefyako ukutamba kwakwe televisioni ukufika ku maminiti fye 15 nelyo 30 cila bushiku pali avareji, abuulile ubutungulushi bwawama mu lupwa. Nangu cingati Takashi ali no kusambilila ukubomfya amaBaibolo yabili, imo iya ciNgeleshi na imbi iya ciJapanese, ukukula kwakwe ukwa ku mupashi kwalyangufyanya, kabili nomba abomba ngo mubomfi utumikila mu cilonganino ca lulimi lwa ciNgeleshi. Umukashi wakwe ni painiya wa kwafwilisha. “Pa kubaka bumupashi bwa bakalume besu abacaice babili,” e fyo asosa, “ubushiku bumo bumo ndangalila na kabili mu kusakamanisha cintu umukashi wandi na ine tubasuminisha ukumona pali televisioni.” Ukuisalapula kwa musango uyo kuli kwa kulambula.

21. Cinshi twaishiba pa lwa micenjelo ya kwa Satana, kabili ni shani fintu twingaibakako fwe bene?

²¹ Kuti twaba abashininkisha ulwa ici: Satana alishiba amabunake yesu, nakalimo ukucila pa fintu twayeshiba fwe bene. Akacite cili conse ilyo aleesha ukuti tusuusukeko nelyo tunashe ukunakila kwesu kuli Yehova. (Linganyeniko Mateo 4:8, 9.) Ni shani, lyene, twingaibaka fwe bene? Pa kusunga mu kutwalilila ukuipeela kwesu pa ntanshi yesu na pa kulabekelwa mu kulundulula ukulamuka ilyo tuletumikila ku kukabila kwa ku mupashi ukwa bambi. Pamo nga babomfi ba cishinka aba kwa Yehova, tufwile ukutwalilila abapamfiwa mu mulimo wakwe no kutungululwa pa nshita shonse ne Cebo cakwe ica mushilo. Ici cikatwaafwa mu kupingulapo kwesu ukwashangila ukwa kuti takuli umutengo untu Satana engatambika ukatupasula ukufuma kuli bucishinka bwa kuli Lesa.—Ilumbo 119:14-16.

Shani Fintu Wingasuka?

◻ Ni shani fintu Yehova na Yesu balangisha bucishinka?

◻ Fya kumwenako nshi fimo fimbi ifya mu Baibolo ifya bucishinka?

◻ Cinshi pambi Satana engatambika ifwe nelyo ukwesha ukucita?

◻ Ni shani fintu twingaikosha fwe bene ku kutwalilila aba cishinka mu kupepa kwesu ukwa kuli Yehova?