Ol Jesuit Pris Blong Katolik Jyos—?“Olgeta Samting Long Olgeta Man”?

Man blong Wekap! blong Spen i raetem store ya

OL JESUIT oli no wantem se ol man oli tingbaot olgeta olsem we oli slak blong folem ol rul long laef blong olgeta. Disisin blong ol haeman blong Katolik we oli putumap Sosaeti blong Jisas long 1540, oli kolem “Rul Long Jyos Olsem Ol Soldia.”a Long taem ya, i luk olsem se nyufala grup ya we oli olsem soldia blong jyos i stret blong faetem ol faet we bambae oli leftemap skul blong Katolik.

Nating se Ignatius blong Loyola i talem long ol man blong hem blong “mekem faet . . . aninit long saen blong Kros,” hem i talem tu long ol man blong hem se oli mas mekem “olgeta samting long olgeta man.” Ol Jesuit oli bilif se sipos oli holemstrong long rul ya, oli save mekemgud faswan samting hemia blong mekem faet aninit long saen blong kros; fasin we i no strong tumas i save openem plante rod long olgeta.

I no longtaem, ol Jesuit we oli save mekem plante samting mo oli skulgud, ol man oli lukaot olgeta blong mekem wok blong ol tija no ol man we oli mekem wok long gavman, ol man we oli mekem wok aninit long king mo ol man blong harem ol trabol we man i mekem mo blong givim advaes long saed blong speret. Ating oli go bitim mak we Loyola i ting se oli mas kasem. Oli kam antap long plante fasin—i tru moa long saed blong politik—samting ya i mekem se oli kasem mane mo paoa, be tu oli sakem sid we i save givim trabol.

Long 1773, Pop Clement XIV, i tekemaot haenem blong ol Jesuit “blong olwe” from we Franis, Potugal mo Spen oli strong long hem blong mekem olsem. ?Wanem i pusum hem blong mekem olsem? Blong “putumap pis we i tru mo we i save stap longtaem insaed long Jyos.” From fasin blong politik blong olgeta, ol Jesuit oli kam olsem man blong givim trabol. Nating se disisin blong pop ya i lus 41 yia biaen, ol Jesuit oli neva kasem haenem mo paoa bakegen we oli holem fastaem.

Tede i gat samwe long 23,000 Jesuit raonabaot long wol, oli stap mekem yet plante toktok long medel blong Katolik, ating long saed ya se ol pris oli mas fri blong joen long politik, mo blong blokem woman blong no karem pikinini. Fasin blong olgeta blong no agri long plante rul blong jyos i mekem se pop i no glad long olgeta. Long 1981, Pop John Paul II i no folem rod we oli yusum oltaem blong jusumaot ol Jesuit, hem nomo i jusum man we bambae i olsem haeman blong olgeta.

Long ol yia we oli jes pas, pop i lukluk i go moa long narafala grup ya insaed long jyos we oli kolem Opus Deib olsem ol man blong protektem jyos blong hem. Nating se i olsem, be ol Jesuit oli wan grup long Katolik Jyos we oli defren lelebet. ?From wanem oltaem oli stap mekem plante toktok, nating se long medel blong ol Katolik Jyos nomo? ?Oli stap mekem ol samting we i stret long nem blong olgeta—Sosaeti blong Jisas? ?Wanem stret plan blong olgeta?

Ol Man We Oli Gat Spesel Wok

Fastaem, Loyola i wantem se smol grup blong hem i mas jenisim tingting blong ol man Palestin. Be long ol yia biaen long 1500, ol samting we oli kamaot long taem ya i mekem se oli folem narafala rod. Paoa blong ol Protestan we oli seraot long Katolik skul oli stap slakem paoa blong Katolik Jyos, mo ol nyufala ples long Is mo long Amerika oli open blong olgeta blong oli save pas long sip i go long ol ples ya. Taswe, ol Jesuit oli gat tu kaen wok—blong tekemaot ol tijing we “oli agensem tijing blong Katolik” long Krisendom mo blong lidim wok ya blong pulum ol man we oli no Katolik blong oli kam insaed long Katolik skul. Olgeta oli no plante, taswe Loyola i ting se evri Jesuit oli mas trengud.

Hem i putumap fo bigfala promes we ol Jesuit oli mas mekem, hem i stanemap wan program long saed blong speret blong olgeta we oli jes kam Jesuit, mo oli mekem ol loa, no ol samting we wan Jesuit i mas mekem. (Lukluk long bokis.) Fasin blong obei long jyos we i no gat mak blong hem i stap makemaot olgeta. Francis Xavier, wan long ol faswan man blong folem Loyola i talem se: “Mi no save bilif long ol Gospel sipos Tabu Jyos i stap agensem olgeta.” I no gat samting we i mas blokem olgeta blong mekem wok blong olgeta. Loyola i talem long ol man blong hem se, “Faet from ol sol long ples we yu faenem olgeta, yusum enikaen samting long wok blong yu.” ?Wanem nao oli save yusum long wok blong olgeta?

Blokem Protestan Blong Hem i No Gohed

Fasin blong tijim ol man mo fasin blong lesin long ol sin we oli talemaot i olsem ol tul we ol Jesuit oli yusum blong faet blong blokem paoa blong Protestan we i stap kam antap. Maet from laki nomo, oli faenemaot se ol nyufala skul blong olgeta oli save tijim ol king mo ol haeman long ol tijing blong Katolik bitim ol narafala wok blong prij. Mo long ol yia biaen long 1500, ol king mo ol haeman nao oli gat paoa blong jusum wanem skul bambae i stap long teritori blong olgeta.c

Loyola hem wan i makemgud se “gudfala samting we Grup ya i save mekem blong soemaot plan blong ol man Rom se oli tij long ol haeskul blong yumi bitim we oli prij.” Ol bigfala skul blong Jesuit oli tijimgud ol man mo oli tijim bilif blong olgeta long plante man Yurop we biaen oli kam olsem ol rula, nao taem oli tekem paoa, oli gat tingting ya finis blong daonem ol Protestan. Antap long tingting ya we i stap finis, oli yusum nyufala tingting long saed blong fasin blong ol man blong talemaot ol sin blong olgeta long ol pris. Paul Johnson, wan man blong raetem histri i eksplenem se: “Long saed blong talemaot ol rong mo kasem ol advaes long saed blong speret, insaed long smol rum we ol pris oli lesin long ol sin blong ol man, ol Jesuit oli gat wan kaen fasin fren wetem ol haeman we oli kam blong talemaot ol sin blong olgeta, we i kolosap sem mak long fasin fren bitwin wan loea mo man we i kam blong luk hem.” Yumi no sapraes we oli laekem nyufala fasin ya moa. I no longtaem, plante king blong Yurop oli gat ol spesel Jesuit blong olgeta we oli save givim advaes long saed blong speret, we oli laekem tumas blong mekem olgeta samting long ol haeman ya we oli stap givim advaes long olgeta.

Ol Jesuit we oli blong givim advaes long saed blong speret, oli stap kaengud long olgeta we oli talemaot ol sin blong olgeta long saed blong fasin blong laef blong olgeta be oli no fogivim “ol Katolik we oli stap agensem bilif blong olgeta bakegen.” Wan Jesuit blong givim advaes long saed blong speret long King Louis XV blong Franis i talem long hem se “blong soem se hem i intres long stret fasin,” king ya i mas putumap ol step we i haed long medel blong bedrum blong hem mo bedrum blong woman we i stap mekem rabis fasin wetem hem. Mo tu, bigfala bubu blong hem, Louis XIV, hem i bilif long ol advaes we Jesuit blong hem i givim blong tekemaot Loa blong Nantes (wan loa we i letem ol Protestan blong Franis, no Huguenots, oli fri long wosip long olgeta be i no mas ova long mak we oli putum). Taem oli tekemaot loa ya, samting ya i mekem se ol man oli agensem ol Huguenots strong, oli kilim plante long olgeta oli ded.

Paul Johnson, i talem long buk blong hem, A History of Christianity, se: “Antap long ol samting ya, ol Jesuit raonabaot long wol oli gat wan tingting se ol gudfala loa oli save lus long samfala rod taem ol loa ya oli no agri long tingting blong ol Katolik. . . . Nating se ol Jesuit oli skulgud mo oli stap wok strong, be ol rao insaed long skul oli mekem se oli no holemtaet ol gudfala fasin we oli stret.”

Nating se ol Jesuit oli no gat klia tingting long ol stret fasin we oli mas folem—no maet from we oli no gat klia tingting—oli mekem bigfala wok blong traem blokem ol Protestan we oli agensem tingting blong Katolik bigwan. 41 yia nomo biaen long taem we ol Jesuit oli stat, Pop Gregory XIII i raetem se: “Long taem ya i no gat wan tul nating we God i givim blong tekemaot olgeta we oli agensem bilif blong Katolik we i strong moa bitim tabu Grup blong ol Jesuit.” Fasin we i no strong tumas wetem paoa blong ol haeman, hem i bin gudwan tumas blong faetem “ol memba blong Katolik we oli stap agensem bilif blong Katolik.” ?Hem i save pulum plante man tu oli kam insaed long jyos?

Ol Jesuit Oli Jenis Smol

Ol Jesuit oli stap folem fasin blong olgeta long Yurop, ale oli gat plan blong jenisim tingting blong ol haeman mo ol man we oli stap aninit long olgeta long ol kantri long Is tu. Blong kasem mak ya, oli folem ol tok blong Loyola se oli mas mekem olgeta samting long olgeta man mo oli bitim mak long samting ya. Roberto de Nobili, wan Jesuit misinari blong India long ol yia biaen long 1600, i stap laef olsem wan haeman blong grup ya Brahman blong mekem se hem i save prij long olgeta we oli stap rul. Blong mekem se ol narafala fren blong hem (Brahman) oli no harem nogud, taem hem i givim Yukaris, hemia wan tabu biskit we oli yusum long Lames, hem i yusum wan stik blong givim long olgeta we oli stap daon we oli kolem olgeta se ‘No Save Tajem’ (‘Untouchables’).

Matteo Ricci i kam olsem wan haeman blong kot blong Jaena, from ol bigfala wok blong hem long saed blong matematik mo stadi long ol sta. Hem i holemtaet ol bilif blong jyos blong hem mo hem i no traem pulum narafala blong joen wetem hem. Johann Adam Schall von Bell, Jesuit we i tekem ples blong hem long Ming kot, hem i mekem wan faktri blong wokem ol masket mo i trenem ol ami blong Jaena blong yusum ol masket ya (we hem i putum nem blong ol “tabu man” blong Katolik long ol masket ya wanwan). Blong pulum ol man oli kam insaed long jyos, ol Jesuit oli letem ol man Jaena we oli Katolik blong gohed long fasin blong wosip we oli stap mekem long ol bubu blong olgeta, wan disisin we biaen pop i sakemaot. Nating se ol Jesuit oli slakem ol rul blong olgeta blong traem pulum plante man, be, long tufala ples ya India mo long Jaena, ol haeman oli stap sem mak nomo we oli no bilif.

Long Saot Amerika oli traem blong yusum fasin ya we ol man blong ol bigfala kantri oli rul long ol man long defren kantri. Long ol ples long bus we oli no stap aninit long han blong ol man long defren kantri, ol Jesuit oli putumap ol velej wetem ol prapa loa blong olgeta we kolosap ol misinari blong olgeta oli rulum olgeta man India we oli toktok lanwis Guarani. Oli tijim ol man long saed blong agrikalja, myusek, mo long saed blong jyos. Ol velej ya, we taem oli gru oli gat 100,000 man ples oli stap long olgeta, biaen oli seraot long plante haf taem oli agensem ol fasin blong bisnes blong ol man Potugal mo Spen. Nating se ol Jesuit oli trenem 30,000 man India blong kam olsem ami, we oli faet strong long wan faet agens long ol man Potugal, be long 1766 ol velej blong ol Jesuit oli lus mo oli sakemaot ol Jesuit long kantri blong olgeta.

Long ol handred yia we oli pas plante long ol wanwan Jesuit oli givim laef blong olgeta olsem sakrifaes blong mekem se mesej blong Katolik i save go longwe mo i save gru bigwan moa. Samfala ol man oli kilim olgeta oli ded long ol nogud fasin from ol traehad we oli mekem, samting ya i tru moa long Japan, we oli bin gohedgud taem ol bos blong ami oli no putum tabu long wok blong olgeta yet.d

Nating se ol Jesuit oli wok strong mo oli gat tingting blong livim sam samting we oli wantem fastaem, plan blong olgeta blong go long olgeta ples long wol blong pulum ol man oli kam insaed long jyos i foldaon from ol nogud rod we olgeta nomo oli wokem.

Wan Politik Gospel

Long ol yia biaen long 1900 ol Jesuit oli no wantem livim wok blong politik i stap long han blong ol man blong politik. Be, oli jenis bigwan long wan rod. Afta we oli bin agri plante handred yia finis long ol gavman we oli no mekem plante bigfala jenis, Jesuit blong tede i agri moa long ol gavman we oli gat strong tingting blong jenisim plante samting, antap moa sipos hem i stap long wan pua kantri. Samting ya i stap hapen long Nikaragwa.

Taem ol ‘Sandinistas’ oli tekem paoa long Nikara­gwa, oli save se Fernando Cardenal mo Álvaro Argüello, tufala lida blong ol Jesuit pris we oli tekem wok long gavman, bambae tufala i mas agri long olgeta. Argüello i tok strong blong lukaotgud long haenem we hem i gat long politik, hem i talem se “sipos i gat wan man long Nikaragwa we i no wantem joen blong faet, hem i no wan Kristin nating. Blong stap olsem wan Kristin tede, i stret blong kam olsem wan man blong faet.” Yumi kasem save se, ol politik gospel olsem oli spolem tingting blong plante gudfala man.

Long ol yia biaen long 1930, Miguel de Unamuno y Jugo, wan man Spen we hem i toktok plante long saed blong ol waes blong ol man Spen, i tok agens long fasin blong ol Jesuit blong joen long politik se i longwe long ol tijing blong Jisas. Hem i talem se: “Ol Jesuit . . . oli kam wetem olfala store ya long saed blong kingdom blong Jisas Kraes long medel blong olgeta man, mo oli wantem yusum tingting ya long saed blong politik blong stretem ol trabol blong politik, trabol long saed blong mane mo trabol long medel blong ol man. . . . Kraes i no gat tingting nating blong joen long ol trabol blong wanwan velej no wetem ol samting blong wanwan man. . . . Hem i talem se kingdom blong hem i no blong wol ya.”

Long wok we oli mekem blong talemaot ol tijing blong olgeta, ol Jesuit blong tede tu oli stap wantem blong jenisim plante samting. Michael Buckley, wan Jesuit we i wan haeman long Amerika, i tok long pablik agens long ol rul blong Vatikan long saed blong ol woman we oli kam pris. Long El Salvado, Jon Sobrino i agri long fasin fri blong ol pris blong joen long politik mo ol “tingting blong Marx we oli gat paoa long ol bilif mo save blong jyos.” Long 1989 haeman blong ol Jesuit i sanem wan leta i go long ol Jesuit blong givim oda long olgeta blong no moa tok agens long ol rul blong Vatikan long saed blong fasin blong woman blong blokem pikinini.

?Taem yumi tingbaot ol wok blong ol Jesuit, long taem bifo mo naoia, i stret blong talem se oli wan sosaeti blong Jisas?

?Wan Tru Sosaeti Blong Jisas?

Jisas i talem se: “Mo sipos yufala i stap mekem ol samting we mi mi givim loa blong hem long yufala, yufala ya i fren blong mi, we mi laekem yufala tumas.” (Jon 15:14) Wan tru fren mo disaepol blong Jisas i rere oltaem blong obei fastaem long God mo long Kraes, i no long narafala bakegen. (Ol Wok 5:29) Fasin blong obei long man fastaem bitim God i save lidim man blong mekem samting we i no stret mo blong talemaot mesej blong Kraes long fasin blong politik.

I tru, ol Jesuit oli winim sam faet blong olgeta fored long ol man Protestan. ?Be oli kasem wanem? Oli win moa long politik bitim we oli gat lav long narafala man. Long wok blong olgeta blong talemaot gud nyus, oli talemaot wan mesej blong gospel we i no stret, from i gat ol tingting mo plan blong politik insaed long hem. Oli go blong pulum olgeta man blong wol oli kam, be ol Jesuit oli kam haf blong wol. ?Jisas i gat tingting olsem?

Jisas i tokbaot ol trufala disaepol blong hem, i se: “Olsem we mi mi no man blong wol ya, olgeta ya tu oli no man blong wol ya.” (Jon 17:16) I tru, aposol Pol i kam “olgeta samting long olgeta man.” (1 Korin 9:22, Douay) Hemia i min se hem i jenisim toktok blong hem blong mekem ol defren kaen man oli kasem save, i no blong sakemaot ol Kristin rul blong pulum plante man oli kam insaed long jyos no blong gat paoa long saed blong politik.

Loyola i talem se ol Jesuit oli mas soemaot long ol man blong wol se oli stap folem Jisas Kraes be gudfala tingting ya oli spolem from fasin blong olgeta blong joen long politik mo ol rabis wok haed blong olgeta. Oli bin kam olsem “olgeta samting long olgeta man,” be oli no bin mekem ‘olgeta samting blong leftemap nem blong God.’—1 Korin 10:31.

[Ol Futnot]

[Bokis blong pija long pej 12]

Blong Kam Wan Jesuit

Ol fo promes. Fastaem i gat trifala promes: fasin pua, i no mared, mo fasin obei. Afta long 12 yia, Jesuit ya i save go long namba fo promes blong hem, mas agri blong “obei long evri tok blong Pop blong Rom.”

Trening Long Saed Blong Speret i wan buk we i tokbaot wan program blong fo wik blong tingting dip, plan ya i blong makemgud long nyufala Jesuit se hem i mas holemstrong ful laef blong hem long ol rul blong Jesuit.

Long faswan wik, studen ya i mas tingbaot—wetem ful mining—fasin ya blong harem nogud long hel. Long namba tu wik, hem i mas jusum sipos hem i wantem stap olsem wan Jesuit. Namba tri wik i blong tingting dip long fasin blong harem i soa mo ded blong Jisas, mo laswan wik i blong “tingting” long laef bakegen blong Kraes.

Sloslou oli stap givim ol tijing. Wan eksampel, long faswan wik, oli talem long nyufala studen ya blong “smelem smok ya, salfa, ol nogud smel mo doti blong Hel” mo blong “harem olsem wanem faea ya i kakae sol blong spolem hem.”

Ol Stampa Loa hemia buk ya we i samting olsem Talmud blong ol man Isrel bifo we i blong ol rul we Ignatius blong Loyola i mekem. Oli talem long Jesuit olsem wanem blong leftemap ol han blong hem, olsem wanem blong lukluk long wan man we i stap long paoa, mo from wanem hem i no mas taetem nus blong hem, mo plante narafala samting bakegen.

Antap long ol samting ya, Constitutions (Ol Stampa Loa) oli pusum Jesuit blong obei fulwan long ol haeman blong hem: “Jesuit ya i save kam olsem wan dedbodi long han blong haeman blong hem.”

[Bokis/Foto blong pija long pej 15]

Samting We i Mekem Wan Jesuit i Kam Wetnes Blong Jeova

Hemia long taem we mi stap wok long wan ples we i pua long Bolivia we mi stat blong lusum bilif blong mi. Fastaem, samting ya i no long saed blong jyos be long saed blong ol man we oli kam long nem blong jyos. Wan eksampel, long evri manis mi mas givim haf mane blong kleksin mo ol mane we oli givim blong pem wan spesel taem blong prea, ol mared, berem ol dedman, mo ol narafala samting bakegen, long bisop long ples ya. Long taem ya ples we mi lukaot long hem i pua, taswe ol mane we mi mas givim long bisop i no plante. Samting ya i mekem mi mi harem nogud tumas taem hem i stap openem envelop mo i talem wetem tingting hae se: “?Hemia nao smol presen we yu stap givim long mi?” I klia se hem i ting nating long ‘tu smol mane blong wido woman ya.’—Luk 21:1-4, Douay.

Wan narafala samting we i mekem tingting blong mi i fasfas se ol haeman blong Katolik Jyos oli wantem blong akseptem mo letem ol hiten kastom blong man ples long saed blong wosip long Cristo de la Vera-Cruz (Mesaea ya blong Trufala Kros), we i wan pija we i stap long jyos we mi lukaot long hem. Plante taem samting we oli mekem i soemaot stret wok blong ol rabis speret. Antap long samting ya plante taem oli dring tumas long ol lafet blong jyos ya, be i no gat wan man we i tok agens long ol fasin ya blong drong.

Mi luksave se long ol handred yia we oli pas finis, Katolik Jyos i go longwe long ol trutok blong Baebol, oli putumap ol kastom mo ol hae save blong man blong tekem ples blong Baebol, mo se i no man nomo, olsem ol wanwan man we oli stap mestem. Tru ya, mi kasem save se long hat blong mi mi no moa stap olsem wan Katolik.—Olsem Julio Iniesta García i talem.e

[Futnot]

[Tok blong pija long pej 11]

Man we i stanemap ol Jesuit, Ignatius blong Loyola, mo jyos blong hem long Spen

[Tok blong pija long pej 13]

Oli ronemaot ol Jesuit long Spen long 1767, from ol fasin blong olgeta long saed blong politik