Krismas—?Praes Blong Hem i Go Antap Moa i Bitim Wanem Yu Tingbaot?
“MAMA, Papa—?i rili gat wan Fata Krismas?” Hemia wan taem we plante papa mama oli fraet blong talem trutok. Jimmy we i gat seven yia i soemaot long ae blong hem se hem i fraet mo i harem nogud taem hem i askem blong save sipos store blong Fata Krismas, man ya we i stap karem ol gudfala presen oli kam i rili tru—mo se papa mama blong hem tufala i no gyaman long hem.
Samting ya i kamaot from we wan smol boe long nekis haos i talemaot trutok se store blong Fata Krismas i no tru mo samting ya i mekem papa mama i sem blong ansa long smol boe blong tufala. Maet sam store olsem hemia we Jimmy i gat i kamaot long yufala taem yufala i yang yet.
Ol lafet blong holide tede, oli go moa bitim fasin we ol skul oli stap folem. I luk olsem se ol ples we bifo oli no akseptem Krismas, naoia oli akseptem. Ol man Budis long Japan, ol man Afrika we oli bilif se evri samting olsem gras no ol tri i gat sol, ol man Jyu long Amerika, mo ol man Muslim long Singapo, olgeta tu oli stap folem fasin ya, we wan man i putum ol red klos mo i givimaot ol presen. Wan lida blong skul i askem se: “?I no tru se Krismas i wan holide we olgeta man long wol oli stap kipim?”
Long lukluk blong plante man, i olsem se Krismas i sakemaot Kristin fasin blong Wes mo i kam wan lafet we evriwan i save pleplei long hem. Ol pikinini oli stap long medel blong lafet ya. Sam man oli save talem se pikinini i mestem wan samting long laef blong hem sipos hem i no kasem bigfala glad blong lafet ya. I luk olsem se Krismas bambae i stap longtaem. Long ol skul, krismas i wan impoten samting long program blong stadi. Televisin i leftemap Krismas. Ol smosmol stoa mo ol bigbigfala stoa oli mekem ol pablisiti blong Krismas, blong pulum ol man oli kam blong pem olting blong olgeta. Ol papa mama oli spenem plante taem mo mane long Krismas. Be wetem ol bigfala kaon we oli stap biaen, ?i gat wan praes we i bigfala moa we famle blong yu i save pem?
Gyaman Store Blong Fata Krismas—i Spolem Fasin Tras
John we i gat seven yia i talem long mama blong hem se: “Mi no bilif se i gat wan God.” Wan atikol long buk ya World Herald i eksplenem from wanem: “I luk olsem se bifo long dei ya, John i bin lanem se Fata Krismas i no tru. Hem i talem long mama blong hem se, maet God tu i no tru.” Taem hem i tingtingbak long store we i mekem hem i harem nogud, John we i gat 25 yia naoia i talem se: “Taem ol papa mama oli talem long ol pikinini se Fata Krismas i tru, mi ting se fasin ya i spolem fasin tras.”
?Olsem wanem oli save stretem wan trabol olsem? Ol man blong stadi long ol pikinini oli no gat sem tingting long kwestin ya. Wan man i leftemap tingting blong ol papa mama blong talem trutok long ol pikinini blong olgeta, taem oli gat sikis no seven yia, i givim woning se “ol pikinini oli save harem nogud long tingting blong olgeta sipos ol papa mama oli gohed blong haedem mining blong store ya.”
Long buk ya Why Kids Lie—How Parents Can Encourage Truthfulness, Dokta Paul Ekman i talem se: “I klia se yufala ol papa mama, yufala i gat bigfala paoa long pikinini blong yufala long saed blong tingting, bilif, mo fasin we oli gat wetem ol narafala man, olsem fasin blong gyaman no trik, oli gat bigfala paoa long ol pikinini blong yufala.” Ekman i gohed se: “Fasin fren i no moa sem mak taem wan gyaman fasin i spolem fasin tras. Taem yu lusum fasin tras, i no isi blong kasem bakegen; samtaem neva yu kasem fasin tras bakegen.” ?Nao from wanem yu wantem gohed long fasin blong gyaman long taem blong holide?
Wan woman blong stadi long ol pikinini i talem se: “Mi ting se, taem ol papa mama oli gyaman mo trikim ol pikinini blong olgeta, samting ya i save spolem tingting blong olgeta bitim we oli faenemaot se Fata Krismas i no tru.” Dokta Judith A. Boss, wan tija we i gat save long waes blong man, i talem se: “Tingting blong ol bigman . . . i blong trikim stret ol pikinini long saed blong fasin blong Fata Krismas. . . . Taem yumi stap talem se Fata Krismas i wan trufala man, yumi no leftemap fasin blong drim blong ol pikinini. Yumi stap gyaman long olgeta nomo.”
Sipos yu yu wan papa no mama, yu stap fesem wan wok we i no isi—blong mekem ol pikinini blong yufala oli laekem ol narafala man mo oli glad long wan wol we taem oli pikinini nomo, oli lanem se oli no save trastem wan bigman. “Yu no mas toktok long ol strenja.” “Yu no save bilivim evri samting we televisin i talem.” “Talem long olgeta se Mama i no stap.” ?Olsem wanem wan pikinini i save lanem blong trastem wan man? Buk ya How to Help Your Child Grow Up i talem se: “Taem ol pikinini oli yang yet, oli mas lanem from wanem i impoten mo i naes blong folem stret fasin, fasin blong no fraet, fasin blong wok wetem ol narafala wetem respek; mo haos nao i ples we ol fasin ya oli mas stat long hem.”
Tru ya, i no gat wan famle we i stretgud olgeta. Be, woman ya blong raetem nyuspepa, Dolores Curran i stat blong makem fasin blong ol strong famle. Woman ya i askem 551 man we oli gat spesel save long ol defren kaen wok long famle, blong oli jusum ol fasin we oli moa impoten. Buk ya Traits of a Healthy Family, i tokbaot 15 nambawan fasin we hem i faenem, ol fasin we ol man blong stadi oli jusum. Fasin namba fo hemia “fasin tras.” Hem i talem se: “Long wan gudfala famle, oli tingbaot fasin tras olsem wan nambawan samting we oli gat, ol pikinini wetem ol papa mama oli gohed blong soemaot mo blong gru moa long fasin ya tru long ol defren haf blong famle laef.”
I gud ol papa mama oli askem se, ‘?Wanem i moa gud, gohed blong tijim gyaman store blong Fata Krismas, no winim fasin tras long pikinini blong mi?’ Taem man i no moa trastem yumi, i no isi blong oli trastem yumi bakegen. ?I gat sam narafala samting we i stap haed long Krismas we i save mekem praes i go antap?
?Yu Givim Tumas?
Traket ya 12 Rules for Raising Delinquent Children i talem se: “Taem wan pikinini i smol nomo, yu save stat blong givim evri samting we hem i wantem. Long fasin ya, bambae hem i bilif se wol ya i mas givim samting blong givhan long hem.” Fasin ya blong bitim mak long ol samting long saed blong bodi i save mekem man i harem nogud.
Mama ya, Maureen Orth we hem i wan woman blong raetem buk i askem se, “?Olsem wanem yumi save tijim ol pikinini blong yumi long ol nambawan samting mo fasin, taem yumi stap long wan wol we i leftemap ol samting long saed blong bodi, we plante taem oli no save se oli stap leftemap fasin nogud mo fasin griri?” Long atikol ya “The Gift of Not Giving,” woman ya i sore blong talem se: “Wan pikinini we i ting se hem i olsem wan king, i bilif se ol presen oli save kamaot evridei—olsem blong kasem leta.” ?Hemia trufala mesej blong Krismas?
?Olsem wanem long ol famle we oli no save pem plante presen we oli mas pem long Krismas? ?Wanem filing blong ol yangfala ya taem oli harem se Fata Krismas i karem ol presen blong givim long ol gudfala pikinini nomo? ?Mo olsem wanem long ol yangfala long ol famle we oli no joen, we long taem blong holide, oli stap harem nogud from fasin seraot long famle blong olgeta?
Magasin ya The New York Times i talem se: “Plante taem, bigfala mak blong lafet ya i kam taem oli openem ol presen. Mak ya i givim wan mesej long ol pikinini se plan ya we famle i hivap wanples i blong givim ol presen mo fasin ya i save mekem oli harem nogud.”
Lav i wan nambawan fasin we i pusum man blong mekem samting we i moa gud. Glenn Austin, man we i raetem buk ya Love and Power: Parent and Child, i talem se: “Long wan gudfala famle we pikinini i laekem papa mama mo i gat respek long tufala, pikinini ya i save mekem samting we papa mama blong hem tufala i glad long hem.” Ol Wetnes blong Jeova oli traehad blong gat lav olsem insaed long famle blong olgeta. Mo tu, ol papa mama we oli Wetnes blong Jeova oli tijim ol pikinini blong olgeta blong save mo laekem Jeova, God ya we oli stap mekem wok blong hem. !Hemia wan strong paoa long laef blong olgeta we i pusum olgeta blong mekem samting we i gud! Oli no nidim wan kastom store blong pusum olgeta blong mekem ol gudgudfala wok.
Ol Wetnes blong Jeova oli keagud long ol pikinini blong olgeta olsem ol presen we God i givim. (Ol Sam 127:3) Taswe, oli no wet long wan spesel dei blong givim presen, be ol papa mama ya oli save givim ol presen tru long yia. Long ol taem olsem i had blong talem se hu i glad moa—pikinini ya we i sek long presen ya no papa mama we i glad. Pikinini i save ples we presen ya i kam long hem. Antap long samting ya, ol papa mama we oli Wetnes oli kasem advaes se plante taem oli mas givim taem blong olgeta olsem wan presen. From we taem wan smol gel i sore no i harem se i stap hem wan, ?olsem wanem yumi save skelem wan rum we i fulap long doli wetem sam menet nomo we mama i holem hem i kam long jes blong hem mo hem i stap lesin long Mama we i talem ol store we oli kamaot taem hem i smol? ?Wan yangfala boe i save lanem olsem wanem blong kam wan man wetem wan rum we i fulap wetem ol tul blong spot, no wetem plante nambawan toktok blong papa blong hem taem tufala i stap wokbaot tugeta?
Fasin ya blong gohed blong stap wanples i save sevem laef. Ol man blong stadi long pikinini oli faenem se taem nogud fasin seraot bitwin papa mama mo ol pikinini i stat long laef blong wan yangfala, ol fren blong hem oli gat moa paoa long hem. Krangke fasin blong yangfala ya mo fasin blong no moa respek long ol bigman, tufala i joen. “Be olgeta we oli holemtaet gudfala tingting long papa blong olgeta mo ol narafala bigman oli no joen wetem ol narafala yangfala long ol krangke fasin blong olgeta.”
Plante taem ol man oli bin toktok agens ol Wetnes blong Jeova from we oli no joen wetem ol famle blong olgeta long pleplei blong holide. I luk olsem se sam man i blokem ol pikinini blong ol Wetnes blong Jeova long spesel glad blong lafet ya. Be ol papa mama mo ol pikinini ya we oli stret, oli gat ol gudfala risen long Baebol blong no joen long ol holide. (Plis lukluk bokis long pej 11-14.) Mo ol yangfala ya oli save kasem strong paoa long tingting we bambae i blokem ol traem we ol yangfala oli yusum blong spolem wil blong ol narafala yangfala. Rabis fasin we i stap gru i mekem se gudfala fasin i lus. Nogud fasin blong seks, ol drag, raf fasin, alkol, ol gyaman bilif, fasin blong mekem nogud long pikinini—ol yangfala we oli no gat ekspiryens oli stap fesem plante denja.
?Olsem wanem wan papa no mama i save protektem wan yangfala long ol denja ya? Stat long taem we ol pikinini blong ol Wetnes oli smol nomo, oltaem oli kasem trening blong stanap long ol loa blong Baebol we i pulum man blong kasem gudfala fasin mo tingting long laef. Ol papa mama we oli gat lav oli givhan long olgeta blong save tingting blong God long ol holide, be tu long olgeta samting long laef. Lav mo fasin respek i pusum olgeta blong obei long God, nating se oli mas stap defren. !Tingbaot olsem wanem fasin ya i save mekem ol yangfala oli reregud long ol yia we bambae oli kam! !Sipos wan smol pikinini tekem disisen blong stanap strong long samting we hem i bilif se i stret, taem i save stap long medel blong plante pikinini long klas we oli stap pleplei, sam yia biaen bambae hem i naf moa blong agensem ol traem olsem—fasin blong yusum drag, fasin blong seks bifo mared, mo ol narafala samting we oli save mekem man i harem nogud! Ol pikinini blong ol Wetnes blong Jeova oli folem ol gudfala fasin long laef we plante narafala pikinini oli no kasem.
Dokta Robert Coles, wan man blong stadi long Havad Yunivesiti, i talem se, “Plante pikinini we mi luk oli no gat bilif. Oli lusum intres long evri samting be oli tingbaot olgeta nomo, mo fasin ya i dipen long tijing we papa mama i givim long pikinini.”
Wan dokta blong ol pikinini i tokbaot wan famle we i defren long ol narafala famle se: “Oli wantem ol pikinini oli kea long ol narafala mo oli givhan smol long olgeta. . . . Oli gat wan laef we i no gat plante samting long hem. . . , be oli gat wan narafala samting bakegen. Olsem i no gat wan stret tok blong talem, fasin ya, mi save kolem se fasin haremgud long laef.”
Dolores Curran i tokbaot ol wok we yumi save mekem long ol narafala blong faenem fasin glad. “Sam famle long kantri blong mifala [Yunaeted Stet]—yes mi save talem se bighaf blong olgeta,—oli tingbaot wan samting nomo: kasem wan nambawan laef we i gat frut long hem.” Be “ol famle we oli wantem se ol memba blong olgeta oli kea long ol narafala oli kam ol strongfala famle we oli tinghae blong givhan long ol narafala. . . . Taem ol pikinini long ol famle ya oli gruap, oli kam ol man we oli gat fasin blong kea mo oli save lukaotgud long responsabiliti blong olgeta from we oli kasem wan gudfala ekspiryens long famle blong olgeta.” Curran i makemgud se long olgeta papa mama we oli kasem gudfala frut long famle blong olgeta “oli gobak long fasin blong faenem glad wetem ol man mo fasin blong givim presen i bitim fasin blong pem, tekem mo yusum ol samting.”
Wan narafala man blong stadi long fasin blong givim presen i talem olsem, “man we i stap givim presen i go, hem i save haremgud moa, i winim man we i stap kasem presen blong hem.” (Ol Wok 20:35) Ol famle we oli Wetnes oli pruvum se tok ya blong Jisas Kraes i tru. Olsem Jisas, laef blong olgeta i stanap long Kristin minista wok. Maet sam man oli ting se ol yangfala Wetnes oli go long ol haos wanwan wetem papa mama blong olgeta from we wan man i wantem yusum no fosem olgeta. Long fasin we i defren olgeta, papa mama blong olgeta i stap soem eksampel blong lanem olgeta olsem wanem blong soem lav long ol narafala man taem oli karem gud nyus blong Kingdom blong God i go long olgeta long fasin we i fri nomo.—Matyu 24:14.
‘?Samting Ya i No Save Blokem Ol Pikinini?’
?Be sipos wan pikinini i gruap long wan famle we i strong long skul, samting ya i save blokem hem? ?I gud blong letem wanwan i mekem disisen blong hem long saed blong skul, kasem taem we hem i kam bigman? Hemia nao rul namba 3 long traket ya 12 Rules for Raising Delinquent Children: “Yu no mas trenem hem nating long ol samting long saed blong speret. Wet gogo kasem we hem i gat 21 yia (yia we wan yangfala i save mekem prapa disisen blong hem) mo biaen letem hem ‘i mekem disisen blong hem wan.’”
Be, olsem Dokta Coles i talem, stampa fasin blong wan pikinini blong luksave wanem i gud mo wanem i nogud i save stat blong gru taem hem i gat tri yia. “Insaed long wan pikinini, i gat fasin blong luksave wanem i gud no wanem i nogud we i stap gru. Mi ting se fasin ya blong luksave wanem i gud no wanem i nogud we ol pikinini oli wantem tumas i wan presen we God i givim.” Hemia nao impoten taem blong tijim hem long ol trufala nambawan stret fasin. Eksampel, hem i taem blong soem eksampel long nambawan samting we i save kamaot from fasin blong tok tru we i defren long fasin blong gyaman. Baebol i talem from wanem i impoten blong trenem pikinini long ol yia we hem i smol yet: “Tijim pikinini boe blong yu long rod ya we i stret long hem. Taem bambae hem i kam olfala, be hem i no save lego rod ya samtaem.”—Proveb 22:6.
Curran i talem se: “Yumi no save ting se ol pikinini tede oli save gat stret fasin sipos yumi no givhan long olgeta. . . . Frut blong stadi blong mi i soem se taem wan famle i joengud, fasin luksave wanem i stret no wanem i no stret i kam moa gud.”
Wan man blong givhan long ol pikinini we oli gat trabol i ansarem ol kwestin we Curran i askem long hem, se: “I tru tumas, i gat wan spesel paoa we bilif blong ol skul i givim long ol famle mo ol famle oli no save ronwe long hem.” Long famle we i joengud long sem skul, Curran i talem se, “bilif long God i stampa samting long evridei laef blong famle. Skul i givhan long famle blong joengud tugeta. Ol papa mama oli harem se oli gat wan bigfala responsabiliti blong pasem bilif we oli gat i go long ol pikinini blong olgeta, be oli mekem long fasin we i gud mo we i gat mining.”
Givhan Long Ol Pikinini Blong Yu Blong Oli Laekem God
Soem long ol pikinini ol presen blong God we i save givim fasin glad long olgeta. Ledaon wetem olgeta long gras mo luklukgud wan smol flaoa we i had blong kasem save long plan blong hem. Wajem wan smol bebet we i kamaot long gras mo i klaem i go antap long wan lif blong gras, i openem wing blong hem we i red mo i gat ol blak mak long hem, mo i flae i go. Soem olsem wanem oli save haremgud taem oli luk wan bataflae i sidaon long han blong yu mo i stap leftemap mo putumdaon yala wing blong hem we i flasgud blong spel smol mo blong tekem hot blong san. Nao tanem yu blong slip long baksaed mo luk ol waet klaod olsem koten we oli stap muf antap long hed blong yu, mo wajem taem oli stap jenis oli kam olsem ol pija blong sip i go long pija blong hos mo pija blong hos i go long pija blong haos blong king long skae. Long taem ya, soem long pikinini blong yu se God blong yumi we i Wokem Olgeta samting, Hem nao i givim ol nambawan presen olsem long yumi.
Mo plante narafala presen, olsem smol puskat we i stap pleplei wetem wan lif we i mekem yumi laf mo wan smol dog we i “ronem” yumi, i stap saksakem hed blong hem, i wokbaot strong taem hem i hang long klos blong yumi, be i no stop blong saksakem tel blong hem. Swim long ol wef long sanbij, wokbaot long ol hil, no wajem ol sta long naet we oli stap saen hae antap long hed blong yumi. Yumi save se ol presen ya mo ol narafala presen we yumi no save kaontem oli kamaot long Man we i givim laef long yumi, yumi save talem tangkyu long hem from ol presen ya, mo yumi glad tumas blong save hem—olgeta samting ya oli mekem yumi glad mo oli mekem se yumi soemaot dip lav mo fasin tangkyu blong yumi long hem.
Mo antap moa insaed long famle, plante taem Papa mo Mama tufala i holem ol pikinini blong tufala i kam long jes blong tufala mo kisim olgeta. Fasin ya i halpem ol pikinini blong harem se oli sefgud mo oli gat fasin tangkyu evridei. Givhan long olgeta blong bilif oltaem long Jeova, blong agensem bigfala gyaman ya we i bitim gyaman long saed blong Fata Krismas we i putum ol red klos, se olgeta gudgudfala presen ya we God i givim oli kamaot long laki nomo—wan gyaman tijing we sayens i no pruvum se i tru, fasin blong sayens i no sapotem, mo wan bilif we oli stap talem bakegen mo bakegen blong spolem tingting blong ol yangfala.a
Joen oltaem wetem ol pikinini blong yu blong prea long nambawan Man blong givim presen—long taem blong kakae, long taem blong ridim Tok blong hem, long en blong dei. Tijim wan pikinini blong gat fasin tangkyu, mo tingting ya blong gat fasin tangkyu bambae i mekem se hem i haremgud long evri ekspiryens we hem i gat long laef. Bambae hem i gruap olsem wan man we i glad blong givim presen folem eksampel blong trufala God mo papa mama we hem i laekem tumas. Ale bambae fasin glad i kam, i no long wan spesel dei olsem kalenda i talem, nogat. Be long ol smosmol taem we yumi haremgud long laef. “!Olgeta we [Jeova] i God blong olgeta, olgeta ya bambae oli haremgud!”—Ol Sam 144:15.
[Futnot]
a Lukluk buk ya Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? we Watchtower Bible and Tract Society blong Nyu Yok, Inc. i prentem.
[Toko blong pija long pej 7]
Taem i wan long ol nambawan presen we yu save givim long ol pikinini blong yu