Ol Fasin Blong Yu—?Wanem Denja i Stap?
LONG plante defren rod, fasin blong laef we ol man oli folem tede, i moagud i bitim eni narafala taem bifo. Wan ripot we WHO (World Health Organization) i mekem long 1998, i talem se: “Naoia i gat moa man i bitim bifo, we oli gat jans blong kasem samting we oli nidim blong gat wan gudfala helt, wan wota saplae we i klin, mo wan gudfala toelet.” I tru se bighaf blong ol man long wol oli stap fesem hadtaem from we oli pua, be wan ogenaesesen we oli kolem British Broadcasting Corporation, i ripotem se, “long ol 50 yia we oli jes pas, fasin pua raonabaot long wol i no moa bigwan olsem fasin pua we i bin stap long wol 500 yia bifo.”
From we fasin blong lukaot long helt i kam moagud long wol, ol man we oli bon long taem blong yumi oli gat jans blong laef plante yia moa i bitim bifo. Long 1955, bighaf blong ol man long fulwol oli stap laef go kasem 48 yia nomo. Be long 1995 namba ya i kasem 65 yia. Wan risen we i mekem se namba ya i kam antap, hemia se, ol man oli faenemaot plante moa samting blong faet agensem ol sik we oli spolem laef blong ol pikinini.
Samwe long 40 yia nomo bifo, 40 pesen blong olgeta man we oli stap ded oli ol pikinini we oli no bitim faef yia yet. Be, stat long 1998, stik meresin i givhan long plante pikinini long wol blong blokem ol bigfala sik we oli stap kasem ol pikinini. From samting ya, long olgeta man we oli stap ded naoia, i gat 21 pesen nomo we oli pikinini aninit long faef yia. WHO i talem se “ol man naoia oli rili tinghae long fasin blong gat wan laef we i helti gud mo we i longfala.”
Be, i tru se, sipos fasin we man i folem long laef blong hem i no kam gud moa, i blong nating nomo we hem i kasem wan longfala laef. Blong traem kasem wan fasin blong laef we i moagud, plante man oli tinghae bigwan long ol samting long saed blong bodi we i save mekem olgeta oli harem gud. Be, wan fasin blong laef olsemia, i save karem denja i kam long helt blong ol man.
?I Tru Se Fasin Blong Laef i Kam Moagud?
Ol save we man i kasem i no longtaem, long saed blong ekonomi mo laef, oli mekem bigfala jenis i kamaot long fasin blong laef blong plante man. Naoia, plante man long ol kantri we oli gat gudfala ekonomi, oli naf blong kasem ol samting we bifo, ol rijman nomo oli naf blong kasem. Sam long ol samting ya oli givhan long man blong gat wan laef we i longfala moa, be from ol samting ya, plante man oli stat folem wan fasin blong laef we i spolem olgeta wanwan.
Eksampel, plante milyan man oli naf blong pem eni samting we oli wantem. Be, oli yusum fasin ya blong kasem sam samting we oli no rili nidim, olsem drag, alkol, mo sigaret. Frut we i kamaot from fasin ya, i stap long klia ples nomo. Niuspepa ya World Watch, i talem se: “Bigfala sik we i mekem helt blong plante man long wol i stap long denja, hem i no kamaot from wan jem, hem i kamaot long wan samting we man nomo i stap pem.” Niuspepa ya i gohed se: “Long ol 25 yia we oli kam, ol sik we oli kamaot from fasin blong smok tabak bambae oli kam olsem stamba denja long helt blong man, i winim ol narafala sik long wol, we oli kamaot from ol jem.” Antap long samting ya, Scientific American i talem se: “Yumi sapraes tumas blong luk se 30 pesen blong olgeta kansa we oli stap kilim i ded plante man tede, oli kamaot from fasin blong smok tabak. Mo sem namba blong kansa oli kamaot from fasin blong laef we man i folem, olsem ol kakae we hem i tekem mo fasin blong no mekem inaf eksasaes.”
I klia se, fasin blong laef we yumi jusum blong folem i save gat bigfala paoa long helt blong yumi. Taswe, ?olsem wanem yumi save holem wan gudfala helt, no mekem helt blong yumi i kam moagud? Sipos yumi lukaot gud long wanem we yumi stap kakae, mo yumi mekem eksasaes, ?hemia i naf? Antap long ol samting ya, ?olsem wanem tingting blong yumi mo ol samting long saed blong spirit oli save givhan long yumi blong folem wan gudfala fasin blong laef?