‘From We God i Givim Minista Wok Ya Long Yumi . . . , Yumi No Mas Lego’
OLSEM RONALD TAYLOR I TALEM
Long hot taem blong 1963, mi sek se mi stap traem blong sevem laef blong mi. Taem mi stap wokbaot long solwora, kolosap long soa, mi foldaon long wan hol we mi no luk, mo wantaem nomo, solwora i sakem mi long dip ples. Mi, we mi no save swim, mi stap lusum win blong mi sam mita nomo aot long soa. Mi mi go aninit long solwora tri taem mo mi dring fulap solwora finis taem wan fren i faenem mi mo i pulum mi i go soa. From we oli kwik blong blou long maot blong mi, mi no ded.
HEMIA i no faswan taem we mi luksave se i impoten blong no lego—nating we i luk olsem se i no moa gat hop. Stat long taem we mi pikinini, mi mas faet from laef blong mi long saed blong speret.
Long taem blong trabol long namba tu bigfala faet blong wol, hem i fastaem we mi harem Kristin trutok. Mi mi wan long plante taosen pikinini we oli tekemaot long London, blong ronwe long ol denja blong ol bom we oli stap sakem. From we mi gat 12 yia nomo, mi no wari tumas long faet we i stap gohed. Kolosap se hem i olsem wan pleplei long tingting blong mi.
Wan olfala man mo waef blong hem long Weston-supa-Mare, saot-wes blong Engglan, tufala i lukaot long mi. Smoltaem afta we mi kasem haos blong tufala, sam paenia oli stat blong visitim mifala. Hemia famle Hargreaves. Fo long olgeta—Reg, Mabs, Pamela, mo Valeri—evriwan oli spesel paenia. Papa mo mama ya we tufala i lukaot long mi, tufala i akseptem trutok. Mo afta we mifala i stadi long buk ya, The Harp of God, mi tu, mi mekem disisen blong mekem wok blong Jeova. Sikis wik nomo biaen, oli askem mi blong joen long wok blong prij.
Mi mi tingbaot yet faswan dei we mi joen long wok blong prij. Mi no rere nating, be oli givim sam buklet long mi mo oli talem se: “Yu prij long narasaed blong rod ya.” Mo hemia nao samting we mi mekem long faswan dei we mi prij long hem. Long taem ya, plante taem, long wok blong prij, mifala i yusum ol rikod blong fonograf we oli givim ol tok we oli gat paoa. Ol taem we oli mekem mi mi glad moa bitim ol narafala taem, hemia taem mi karem fonograf i go long ol haos wanwan mo plei long ol pablik tok. Mi tingbaot wok ya blong yusum fonograf olsem wan nambawan blesing long mi.
Mi mi prij plante long skul, mo mi tingbaot we mi givimaot plante buk we oli tokbaot Baebol long hedmasta. Taem mi gat 13 yia, mi baptaes long wan asembli we i stap kolosap, long Bat. Wan narafala asembli we mifala i mekem long taem blong faet, we bambae mi no save fogetem, hemia long De Monfot Haos, long Leisesta, long 1941. Mi go antap long platfom blong kasem wan buk ya Children, we insaed i gat wan spesel mesej we Brata Rutherford, presiden blong ‘Watch Tower Society’ long taem ya, i givim. Tok ya we i wekemap tingting blong ol yangfala we oli stap long taem ya, i pusum mi moa blong wantem mekem wok blong Jeova foreva.
Olsem nao, mi spenem tu hapi yia wetem papa mama we tufala i lukaot long mi, we mi stap gruap long saed blong trutok. Be taem mi gat 14 yia, mi mas gobak long London mo stat blong wok blong sapotem laef blong mi. Nating se mi joen bakegen wetem famle blong mi, naoia mi wan nomo mi mas lukaot long mi long saed blong speret. From we long haos, i no gat wan we i gat sem bilif olsem mi. Smoltaem biaen, Jeova i givim help we mi mi nidim. Tri wik nomo afta we mi kasem London, wan brata i kam long haos blong mifala, blong askem papa blong mi sipos hem i save letem mi blong go wetem hem long Haos Kingdom long ples ya. Brata ya, hem i John Barr, we naoia hem i wan memba blong Hed Kampani blong ol Wetnes blong Jeova. Hem i kam olsem wan long ol papa blong mi long saed blong speret, taem yia blong mi i stap bitwin 13 mo 19. Taem ya we laef i strong tumas—Matyu 19:29.
Mi stat blong go long Padington Kongregesen, we i stap long Kraven Teres, kolosap long Haos Betel blong London. From we mi wan pikinini we i no gat papa long saed blong speret, oli givim wok long wan olfala brata we tabu speret i makemaot, “Papa” Humphreys, blong soem spesel intres long mi. I rili wan bigfala blesing we mi save joen wetem plante brata mo sista we tabu speret i makemaot, we oli stap long kongregesen ya. Mifala we i gat hop blong kasem laef long wol ya—we yumi kolem ol Jonadab—mifala i no plante. Yes, long Kongregesen Buk Stadi we mi joen long hem, mi wan nomo we i olsem “Jonadab.” Nating we mi no joen plante wetem olgeta we oli gat sem yia olsem mi, fasin blong joen wetem ol brata sista we oli bigman i tijim mi long plante gudfala lesen. Maet hemia we i moa impoten se, neva yumi mas lego wok blong Jeova.
Long taem ya, mifala i spenem fulwan wiken long wok blong prij. Oli jusum mi blong lukaot long “trak we i karem laod spika.” Hem i rili olsem wan baskel i gat tri wil, we oli wokem blong karem ol laod spika mo batri blong trak. Evri Sarede, mi tekem baskel ya mo mi go long ol defren kona long rod. Ale mifala i putum sam myusek mo biaen, mifala i plei long wan long ol tok blong Brata Rutherford. Mo tu, mifala i jusum Sarede olsem dei we mifala i tekem bag blong magasin blong mifala mo go prij long rod. Mifala i jusum Sande olsem dei blong prij long ol haos wanwan, blong givimaot ol buklet mo sam narafala buk bakegen.
Fasin blong mi blong joen wetem ol olfala brata we oli wok strong, i pulum mi blong wantem mekem wok blong paenia. Samting ya i kam strong moa, taem mi lesin long ol tok blong paenia long ol distrik asembli. Wan asembli we i gat bigfala paoa long laef blong mi, hemia we mifala i mekem long Aels Kot (Earl’s Court), London, long 1947. Tu manis biaen, mi joen long wok blong paenia. Mo stat long taem ya, mi bin traehad blong holem tingting blong paenia. Glad we mi kasem taem mi mekem ol Baebol stadi we oli gohedgud, i mekem mi sua se mi mekem stret disisen.
Wan Spanis Waef Mo Wan Ples Blong Wok Long Spen
Long yia 1957, taem mi stap wok yet olsem paenia long Padington Kongregesen, mi mitim wan Spanis sista we mi laekem hem tumas. Nem blong hem Rafaela. Afta long sam manis, mitufala i mared. Mak blong mitufala i blong mekem wok blong paenia tugeta, be fastaem mitufala i wantem go long Madrid blong mi save mitim papa mama blong Rafaela. Hemia wan visit we i jenisim laef blong mi. Taem mitufala i stap long Madrid, Brata Ray Dusinberre, we i lukaot long branj blong Spen, i askem mi sipos mitufala i save tingbaot blong wok long Spen, wan ples we i nidim tumas ol brata we oli gat ekspiryens.
Mitufala i no save talem ‘no’ long brata ya. Olsem nao, long 1958, mitufala i stat tugeta long fultaem Kristin wok long Spen. Long taem ya, kantri ya i stap aninit long rul blong Franco. Mo loa i no agri long wok blong mifala, mekem se i hadwok tumas blong prij. Mo tu, mi traehad tumas blong lanem Spanis lanwis long tufala faswan yia. Bakegen, mi mas tingbaot blong no lego, nating se samtaem, wora blong ae blong mi i ron taem mi harem nogud from we mi no save toktokgud wetem ol brata mo sista long kongregesen.
From we i nidim tumas ol brata blong lukaot long kongregesen, long wan manis, mi stap lukaot long wan smol grup, nating se i hadwok tumas long mi blong toktok Spanis lanwis. From we mifala i mas mekem wok blong mifala long fasin haed, mifala i mekem ol smosmol grup we i gat 15 kasem 20 pablisa long wan. Mifala i mekem ol wok long ol grup ya long sem fasin olsem oli mekem long ol smol kongregesen. Fastaem, mi fraet blong lidim ol miting, from we mi no kasem save long sam ansa blong olgeta we oli kam long miting. Be, waef blong mi i sidaon biaen olgeta, nao sipos hem i luk se mi no klia long sam ansa, hem i muvmufum hed blong hem smol blong soem long mi se ansa ya i stret.
Mi no gat fasin blong kasem save kwik ol defren lanwis, mo plante taem mi gat filing ya se mi wantem gobak long Engglan, olsem nao, bambae i moa isi long mi blong mekem evri samting. Nating se i olsem, stat long taem we mitufala i kasem Spen, lav mo fasin fren blong ol gudfala brata sista blong mitufala i mekem se mi no moa harem nogud tumas from lanwis. Mo Jeova i blesem mi wetem sam spesel wok. Ol blesing ya oli mekem mi luksave se i no blong nating nomo we mi traehad. Long 1958, oli askem mi blong go long wan intenasnal asembli long Nyu Yok, olsem wan man we i kam long Spen. Ale long 1962, mi kasem nambawan trening long Kingdom Ministri Skul, we oli mekem blong mifala long Tangia, Moroko.
Wan narafala problem we mi fesem antap long lanwis, hemia se oltaem mi mi wari se bambae ol polis oli holem mi. Mi, olsem wan man blong defren kantri, mi save se sipos oli holem mi, bambae oli dipotema mi kwiktaem nomo. Blong blokem denja ya, mifala i wok tutu. Taem wan i stap prij, narawan bambae i lesin blong harem eni noes we i soem se i gat denja. Afta we mifala i visitim wan no tu doa, plante taem, long ol laswan rum antap long wan store haos, mifala i livim tu no tri yad, ale mifala i visitim tu no tri haos bakegen. Mifala i yusum Baebol plante, mo mifala i fulumap sam buklet long kot we mifala i werem, blong mifala i seremaot long ol man we oli intres.
Afta we mitufala i stap wan yia long Madrid, oli sanem mitufala long Vigo, wan bigfala taon long not-wes blong Spen, we i no gat Wetnes nating long hem. Long faswan manis no moa, Sosaeti i talem se i gud blong waef blong mi nao bambae i mekem bighaf long wok blong prij—blong givim tingting se mitufala i stap visit olsem turis. Nating se mitufala i no visitim plante man, wok blong mitufala i pulum ae blong ol man. Long wan manis nomo, ol Katolik pris oli stat blong tok agensem mitufala long radyo. Oli givim woning long ol man blong olgeta se, wan man mo waef blong hem, tufala i stap go long ol haos wanwan blong tokbaot Baebol—wan buk we kolosap oli putum tabu long hem long taem ya. !“Hasban mo waef we polis i stap lukaot tufala,” man i blong narafala kantri mo woman, we kolosap hem nomo i mekem olgeta toktok, hem i blong Spen!
Ol pris oli mekem wan rul se, sipos man i toktok nomo wetem hasban mo waef ya, we tufala i denja tumas, mo i no talemaot kwiktaem long wan pris, hem i mekem wan sin we God i no save fogivim. Mo i tru, taem mifala i finisim wan gudfala storeyan wetem wan woman, hem i talem se hem i mekem wan mastik, hem i mas go talemaot sin ya long pris. Taem mitufala i aot long haos blong hem, mitufala i luk we hem i hareap blong go long jyos.
Oli Dipotem Mitufala
Tu manis nomo afta we mitufala i kasem Vigo, ol polis oli holem mitufala. Polis ya we i holem mitufala, hem i kaen long mitufala mo hem i no putum hankaf long mitufala taem mifala i stap wokbaot i go long polis stesen. Taem mifala i kasem polis stesen, mitufala i luk wan woman we mitufala i savegud hem, wan woman we i wok long ofis we i no longtaem i pas, mitufala i bin prij long hem. I klia se hem i harem nogud tumas taem i luk we oli mekem long mitufala olsem ol man blong brekem loa. Nao hem i hareap blong talem long mitufala se hem i no bin talemaot mitufala long polis. Nating se i olsem, oli talem se mitufala i stap spolem “fasin joen long saed blong speret blong Spen.” Mo sikis wik biaen, oli dipotem mitufala.
Samting ya i mekem mitufala i harem nogud, be mitufala i no gat tingting blong lego wok ya. I gat plante wok yet blong mekem long Peninsula blong Aeberia. Afta long tri manis we mitufala i stap long Tangia, oli sanem mitufala i go long Gibralta—wan narafala eria we i no gat wan i prij long hem yet. Olsem aposol Pol i talem, sipos yumi tinghevi long Kristin minista wok blong yumi, bambae yumi gohed nomo long wok ya mo bambae yumi kasem blesing from. (2 Korin 4:1, 7, 8) Samting ya i tru long saed blong mitufala. Long faswan haos we mitufala i visitim long Gibralta, mitufala i statem Baebol stadi wetem wan ful famle. Smoltaem biaen, wanwan long mitufala i stap mekem 17 Baebol stadi. Plante long ol man we mitufala i mekem stadi blong olgeta, oli kam Wetnes. Mo, long tu yia, i gat wan kongregesen blong 25 pablisa.
Be, olsem long Vigo, ol lida blong skul oli stat blong mekem plante toktok agens long mitufala. Bisop blong Anglikan Jyos long Gibralta i givim woning long kapten blong ol polis se mitufala i “no welkam” long ples ya. Ale biaen, ol polis oli mekem samting we ol lida blong skul oli talem. Long Janewari 1962, oli sakemaot mitufala long Gibralta. ?Weples bakegen bambae mitufala i go long hem? I gat bigfala nid yet long Spen, ale mitufala i gobak, we mitufala i hop se ripot blong mitufala we ol polis we oli bin mekem bifo, i lus finis.
Nyufala taon we mitufala i go long hem, hemia Sani Sevil, we san i saen oltaem. Long ples ya, mitufala i haremgud tumas blong wok kolosap long tu narafala paenia, Ray Kirkup mo waef blong hem Pat. Nating se taon blong Sevil i gat 500,000 man, namba blong ol pablisa i kasem 21 nomo, taswe i gat plante wok blong mekem. Naoia i gat 15 kongregesen mo 1,500 pablisa. Wan yia biaen, mitufala i sek long wan samting we i mekem mitufala i glad tumas. Oli askem mitufala blong visitim ol kongregesen long eria blong Baselona.
Wok blong seket elda long wan kantri we loa i no agri long wok blong yumi i defren lelebet. Evri wik mitufala i visitim ol smol grup, we bighaf blong ol grup ya, i gat smol brata nomo we oli nafgud. Ol brata ya we oli wok strong oli nidim plante trening mo sapot we mitufala i save givim long olgeta. !Mitufala i laekem wok ya tumas! From we mitufala i bin spenem sam yia long ol eria we ol Wetnes oli no plante, no maet i no gat wan Wetnes nating, mitufala i glad tumas blong visitim plante defren brata mo sista. Mo tu, long Baselona, wok blong prij i moa isi, mo plante man oli wantem stadi Baebol.
Faet Wetem Tingting We i Trabol
Be, sikis manis biaen, laef blong mi i jenis bigwan. Kolosap se mi lusum laef blong mi long faswan spel, we mitufala i spenem long saed blong solwora, taem mi kasem akseden we mi tokbaot long stat. Kwiktaem nomo, mi kamgud bakegen long saed blong bodi, nating se wantaem nomo kolosap mi draon olgeta. Be akseden ya i mekem wan mak long tingting blong mi we i no save lus.
Long sam manis, mi traehad blong gohed long wok blong seket elda, be biaen mi mas gobak long Engglan blong pas long hospital. Afta long tu yia, mi kamgud bakegen, mekem se mitufala i save gobak long Spen. Nao mitufala i gohed bakegen blong visitim ol kongregesen. Nating se i olsem, hemia i blong wan sotfala taem nomo. Papa mo mama blong waef blong mi, tufala i kam sik tumas, ale mitufala i mas lego fultaem Kristin wok blong lukaot long tufala.
Long 1968, laef i kam moa strong, mi kam sik long tingting blong mi from we tingting i trabol tumas. I gat sam taem we mi mo Rafaela, mitufala i ting se bambae mi neva save kamgud bakegen. !I olsem we mi stap draon bakegen, be long defren rod! Sik ya long tingting we i trabol tumas i mekem se mi gat plante nogud filing, mo antap long samting ya i mekem se mi no moa gat paoa. Samtaem olgeta paoa blong mi i lus, mekem se oltaem, mi mas spel. Long taem ya, i no olgeta brata sista we oli kasem save long problem ya. I tru, mi save se Jeova i kasem save long hem. Mi haremgud tumas taem mi ridim ol nambawan haf blong Wajtaoa mo Wekap! magasin we i soem sore mo givim help long olgeta we tingting blong olgeta i trabol.
Long hadtaem ya, waef blong mi i stap oltaem blong leftemap tingting blong mi. Fasin blong mitufala blong wok tugeta blong winim ol problem, i rili mekem mared blong mitufala i strong moa. Papa mo mama blong Rafaela, tufala i ded, mo afta long 12 yia, helt blong mi i kamgud bakegen, kasem mak ya we mitufala i harem se mitufala i save joen bakegen long Kristin fultaem wok. Long 1981, mitufala i sek mo mitufala i glad tumas se, oli askem mitufala blong visitim ol kongregesen olsem seket elda bakegen.
Stat long faswan taem we mitufala i mekem wok blong visitim ol kongregesen, ol bigfala tiokratik jenis i kamaot long Spen. Naoia wok blong prij i fri, olsem nao, mi mas traem savegud ol nyufala samting we oli stap hapen. Nating se i olsem, blong wok olsem seket elda bakegen i wan bigfala blesing. Fasin blong mitufala blong gohed long wok blong paenia, nating se i gat hadtaem, i mekem se mitufala i save leftemap tingting blong ol paenia we oli gat sam problem. Mo plante taem, mitufala i save halpem sam narafala blong joen long wok blong paenia.
Afta long 11 yia we mitufala i visitim ol kongregesen long Madrid mo Baselona, bakegen trabol blong mitufala long saed blong helt i mekem se mitufala i mas jenisim Kristin wok blong mitufala. Oli sanem mitufala blong wok olsem spesel paenia long taon blong Salamanka, we long ples ya, oli save yusum mi olsem wan elda. Taem ol brata sista long Salamanka oli welkamem mitufala, oli mekem mitufala i harem olsem we mitufala i stap stret long ples blong mitufala. Wan yia biaen, wan nara bigfala problem i traem fasin blong mitufala blong stanap strong longtaem.
Rafaela i kasem wan sik we i no gat naf blad, be i had tumas blong faenemaot from wanem. Ale ol tes oli soem se hem i gat kansa long kat blong hem. Naoia, mi nao mi mas strong mo givim olgeta sapot we mi naf blong givim long waef blong mi. Fastaem, mitufala i no bilif se samting ya i rili hapen, mo biaen, mitufala i fraet. ?Bambae Rafaela i winim sik ya, no no gat? Long ol taem olsem, fulwan tras long Jeova i givhan long mitufala blong gohed. Mi mi glad tumas blong talem se, oli katem Rafaela from sik blong hem, nao hem i kamgud, mo mitufala i hop se bambae kansa i no kasem hem bakegen.
Nating se mitufala i gat ol gud taem mo ol nogud taem long ol 36 yia we mitufala i spenem long Spen, mitufala i haremgud tumas blong laef tru long taem ya we ol samting long saed blong speret oli stap gru. Mitufala i bin luk wan smol grup blong samwe long 800 pablisa long 1958 i gru i kam wan ami blong bitim 100,000 pablisa tede. Plante glad blong mitufala oli winim ol hadtaem we mitufala i kasem—fasin blong halpem ol narafala blong akseptem trutok mo blong kam bigman long saed blong speret, wok tugeta olsem hasban mo waef, mo blong gat filing se mitufala i bin yusum laef blong mitufala long beswan rod we mitufala i save faenem.
Pol i talem long seken leta blong hem we i raetem i go long ol Kristin long Korin se: “From we God i givim minista wok ya long mifala, from fasin sore we hem i soemaot long mifala, mifala i no mas lego.” (2 Korin 4:1, NW) Taem mi tingtingbak, mi bilif se i gat sam samting long laef blong mi we i givhan long mi blong no lego Kristin minista wok. Eksampel blong ol brata sista we tabu speret i makemaot olgeta, we oli soem intres long mi taem mi mi yangfala, i givim wan nambawan faondesen long mi. Fasin blong gat wan fren we mitufala i gat sem mak blong kasem long saed blong speret i givhan bigwan. Taem mi harem nogud, Rafaela i leftemap tingting blong mi, mo taem Rafaela i harem nogud, mi leftemap tingting blong hem. Fasin blong mekem plei mo laf tu i halpem mitufala bigwan. Fasin ya blong laf wetem ol brata sista—mo mitufala wanwan—i daonem plante problem.
Be antap long ol samting ya, i nidim paoa blong Jeova blong stanap strong fored long ol hadtaem. Oltaem, mi tingbaot tok blong Pol se: ‘Mi save mekem evri samting, long paoa blong hemia we i stap mekem mi mi strong.’ Taem Jeova i stap long saed blong yumi, i no gat wan samting we i save mekem se yumi lego.—Filipae 4:13.
[Futnot]
a ‘Dipotem’ i minim se oli sakemaot wan man long wan kantri we i no kantri blong hem.
[Tok blong pija long pej 23]
Ronald mo Rafaela Taylor long 1958
[Tok blong pija long pej 24, 25]
Mekem miting long Spen, taem oli putum tabu long wok blong mifala (1969)