Gubat—Ngano?
IKAW sukad nahibulong ba nganong maggubaI tay ang kanasoran? Kon hisayran nato ang tubag niana, basin hisayran usab nato ang yawi sa kalinaw.
Tingali mosanong kang susama kang John Stoessinger, propesor sa political science: “Ako nakabasang ang mga gubat gipahinabo sa nasyonalismo, militarismo, mga sistema sa alyansa, ekonomikanhong mga hinungdan, o sa ubang dili-dugoong pangagpas nga dili ko matugkad. . . . Nahibulong ako kon kini matuod ba kaha. . . . Kon buot sabton, mga tawo ang nagsugod sa mga gubat. Apan kining tawhanong hinungdan talagsa rang hatagag angayng gibug-aton diha sa naandang mga libro bahin sa gubat.” (Italiko amoa.) Dayag, ang tawhanong elemento sa gubat dili ingong dili tagdon.
Sa iyang librong The Evolution of War, si Propesor Otterbein midangat sa susamang konklusyon, nga miingong “ang mga gubat gipahinabo sa mga desisyon sa mga tawo ingong mga membro sa mga organisasyon, kon kaha kana militaryong mga organisasyon o kagamhana nong mga organisasyon.” Apan unsa ba ang mga motibo sa gubat? Sumala sa iyang pagtuon, kana sa paninugdan mao: politikanhong paggahom, teritoryo, pagpangagaw, dungog, depensa, ug panimalos.
Gubat—Anaa sa Atong “Genes”?
Gipahayag ang daghang teoriya sa pag-eksplikar sa mga hinungdan sa gubat. Pananglitan, kadtong nagtuog ebolusyon nagsabot nga ang tawo mao lamay mas taas nga dagway sa hayop nga duna pay agresibo ug depensibong dili-tinuyong mga reaksiyon sa kahayopan. Sila nangatarongang ang pagkaagresibo kinaiyanhon sa tawo, nga kini anaa sa iyang genes. Ang zoologong si Irenaus Eibl-Eibesfeldt misulat sa The Biology of Peace and War: “Ang labing duol natong mga paryente, ang dagkong mga aliwas, dunay dakong agresibong natagong-kagahom ug mahunahunaon usab sa teritoryo. . . . Kini kusganong nagasugyot nga ang atong tawhanong pagkaagresibo tingali napanunod gikan sa karaang aliwas.”
Si Konrad Lorenz, Austrianong magtutukod sa modernong etolohiya (ang pagtuon sa kagawian sa hayop) nagpatuong ang tawo dunay agresibong tinguha nga mao ang iyang “labing gamhanang nagatukmod nga kinaiya [nga] mopahimo kaniya sa pagpakiggubat.”—On Aggression.
Sa laing bahin, si Sue Mansfield, usa ka propesor sa kasaysayan, mihagit niana nga konklusyon, nga miingon: “Bisan tuod nagpakiggubat ang kinadaghanan sa mga kultura sa kasaysayan, ang kinabag-ang katawhan dili mga entrante niana.” Ang kamatuorang gigamit sa mga gobyerno ang obligadong pagsulod sa armadong kusog magpaila usab nga ang pagkaagresibo ug pagpatay wala gayod isipa uban ang dakong kadasig sa katawhan sa linangkob, ni kana masabot ingong mga repleksibong reaksiyon. Midugang si Propesor Mansfield: “Sa pagkamatuod, ang rekord sa kasaysayan nagapailang ang pakiggubat kasagarang kasinatian sa minoriya.”
Sa dili pa dugay ang maong minoriya nabansay pag-ayo ug nakondisyon daan. Dugang pa, sa pag-abot sa kanyon, mga bomba, ug mga missile, ang gubat ug pagpatay nahimo usab nga labawng dili personal. Lahi sa mga gubat sa nangaging mga panahon, ang espesyalistang minoriya makapatay nga dili aktuwal magpakita, labi nang dili makaila, sa ilang mga biktima. Apan kon dili sila makaila sa kaaway, sa unsang paagi ang katawhan matukmod sa pagpakig-away?
Ang Papel sa Propaganda
Usahay ang mga silingan mag-away. Apan kana talagsa rang mosangpot sa pag-ulag dugo. Sa unang bahin, ang balaod sa yuta nagadili sa pag-atake ug pagpatay sa kaubang lungsoranon. Apan sa panahon sa gubat, ang maong pagdili dili mapadapat ngadto sa mga lungsoranon sa kontrang nasod, bisan pag ang katawhan sa linangkob wala makaila sa ilang “mga kaaway.” Ang ila lang nahibaloan bahin sa kaaway mao ang butang nga gipatuo kanila pinaagi sa paghungit sa ilang paagi sa komunikasyon o media nga gigamhan sa politika.
Kini usa ka kamatuoran sa kinabuhi sa matag nasod. Sumala sa gisulát ni Irenäus Eibl-Eibesfeldt: “Ang publikong opinyon maporma sa mga pundok (mga politiko, mga tiggamag armas, militar) nga magalimbong sa mga pumipili pinaagi sa paghatag kanilag bakak o madapigong impormasyon.” Sa susamang kahulogan, ang historyanong si H. E. Barnes misulat: “Sukad sa mga gubat sa Pranses nga Rebolusyon . . . nagpadayon ang daghan ug mapugsanong propaganda ug misamot pa sa pagpanalipod sa pakiggubat batok sa pagtutol sa kadaghanan, pagsupak, ug matinud-anong pag-analisar sa mga isyu.”
Ingong sangpotanan, “halos si bisan kinsa madani ug mamaneobra sa paaging siya kapin kun kulang kinabubut-ong mosulod sa usa ka situwasyon diin kinahanglang siya mopatay ug tingali mamatay.” (War, sinulat ni Gwynne Dyer) Busa, tungod sa ilang politikanhon ug ekonomikanhong gahom, ang “mga hamili” makagahom sa paagi sa komunikasyon sa pag-andam sa mga masa alang sa pag-ulag daghang dugo.
Si Adolf Hitler ug si Joseph Goebbels, mga Pangulo sa nagmandong Nazing mga hamili, nahibalo gayod sa bili sa paggahom sa hunahuna ug paglimbong sa mga masa. Sa Agosto 24, 1939, gisaysay ni Hitler ngadto sa usa ka grupo sa hatag-as nga mga opisyal ang iyang mga plano sa pagsulong sa Polandiya: “Ihatag ko ang pangdani nga hinungdan sa pagsugod sa gubat. Walay bale kon kana katuohan o dili . . . Sa pagsugod ug pag-apil sa gubat, ang Pagkamatarong dili mao ang bililhon kondili ang Kadaogan.”
Busa tin-awng ang usa ka panukmod kinahanglang patunghaon aron ang usa ka nasod motindog batok sa laing nasod. Apan unsa ang pangunang mga elemento sa pagpatungha sa kainit sa gubat?
Kinsay Mohimo sa mga Desisyon?
Ang Austrianong ekonomista si Schumpeter misulat: “Ang pagkiling ngadto sa gubat sugnoran ilabina sa kaugalingong intereses sa nagamandong mga matang ug sa impluwensiya usab sa tanang makaganansiya sa kaugalingon gikan sa usa ka polisa sa pagpakiggubat, ekonomikanhon kaha o sa sosyal nga paagi.” Ang maong nagamandong mga matang gibatbat ingong “mga hamili [nga] sa tanang panahon nalangkit sa paningkamot sa pagmaneobra sa ubang elemento sa populasyon, o sa publikong pagbati mismo, aron mapatunhay ang ilang gahom.”—Why War? nga sinulat ni Propesor Nelson ug Olin.
Ang matag nasod dunay iyang nagamandong matang, bisan pag kanang pundoka tingali nabahin sa nagkadaiyang politikanhong partido. Bisan pa niana, napanid-an sa daghan nga ang gahom sa militaryong mga hamili sa matag nasod angay dili sayonsayonon. Ang kanhi Ambassador sa U.S. si John K. Galbraith nagbatbat sa militaryong katukoran ingong “sa pagkakaron mao ang labing gamhanan sa kinaugalingong mga palakaw sa gobyerno.” Siya nagpadayon: “Ang gahom sa militaryo nagsakop dili lamang sa dagkong mga tuboran sa gahom kondili . . . sa tanang instrumento sa pagpatuman niini. . . . Nga labaw kay sa ubang paggamit sa gahom sa atong panahon kini ang ulohan nga seryosong gikabalak-an sa publiko.”
Giilustrar ni Galbraith ang iyang punto pinaagi sa paghisgot sa militaryong institusyon sa Tinipong Bansa, nga dunay kabtangan nga “labaw kaayo sa bisan unsang susamang tinubdan sa gahom; nahisakop niini dili lamang ang galamiton sa kasundalohan ug sa sibilyang katukorang militar kondili ang nagagawas ngadto sa mga industriya sa armas.” Ang susamang situwasyon pihong nagalungtad sa Unyon Sobyet ug sa ubang daghang kanasoran. Ug anaa nahiluna ang kapeligrohang basin mosangpot sa usa ka gubat nga ang duha ka kiliran mangalaglag—nga ang gahom sa militaryong katukoran molabaw sa iya sa politikanhong katukoran.
Sa Unsang Paagi ang Relihiyon Nagaimpluwensiya sa Gubat?
Bisan pag nagaus-os ang relihiyon diha sa daghang nasod, ang klero ikaapil sa pundok sa mga hamili nga nagahimog desisyon. Dugang pa, ang relihiyon sa nangagi ug karon mao ang panukmod nga gahom luyo sa pila ka gubat. Ang usa ka klarong pananglitan mao ang Shi’ite Muslim Iran nga nagapakiggubat batok sa Sunni Muslim Iraq.
Ang susamang situwasyon nagalungtad sa away tali sa India ug Pakistan. Si Propesor Stoessinger nag-ingon: “Ang labing linuog relihiyosong gubat sa kasaysayan dili mao ang Kristohanong mga Krusada batok sa Islam ni ang Trayenta Anyos nga Gubat nga ang Katoliko mikontra sa Protestante. Kini mao ang gubat sa Hindu batok Moslem sa ikakawhaang siglo.” Unsay nakahagit sa nagapadayong pagkontrahanay? Ang pagbahin sa India ug Pakistan nga nahitabo sa 1947. Ang unang epekto mao “ang usa ka dako kaayong pagbayloay sa populasyon, lagmit mao ang kinadak-an sa kasaysayan. Kapin ug 7 ka milyong Hindu, kay nahadlok nga lutoson sa Pakistan, malisangong midangop sa India, ug ang susamang gidaghanon sa mga Moslem mipahawa sa India ngadto sa pagkaluwas diha sa Pakistani nga yuta. Ang labihang kadakong kapintasan ug pag-ulag dugo nga gipahinabo sa relihiyosong pagdumtanay miduyog sa maong pagbayloay sa populasyon.”—Why Nations Go to War.
Latas sa kasaysayan ang parianong matang mao ang andam nga konsabo sa nagamandong mga hamili. Sa panahon sa gubat, ang relihiyosong mga pangulo nagabendisyon sa mga armas ug sa kasundalohan sa duha ka kiliran sa ngalan sa Diyos, bisag ang kadaghanan nagaangkon sa samang relihiyon. Kining maong pasipala nagpahilayo sa daghang tawo gikan sa relihiyon ug sa Diyos.
Nasyonalismo—Ang “Sagradong Garbo” nga Nagabahin
Usahay ang katawhan dili pabor sa usa ka gubat. Nan, sa unsang pasikaranan ang mga magmamando dating makadani sa populasyon sa pagpaluyo sa ilang mga tumong? Kana ang sulirang giatubang sa Tinipong Bansa sa Vietnam. Busa, unsay gibuhat sa nagmandong mga hamili? Mitubag si Galbraith: “Gipatungha sa Gubat sa Vietnam sa Tinipong Bansa ang usa sa labing dakong paningkamot sa sosyal nga pagpakondisyon [pagpasibo sa opinyon sa publiko] sa modernong mga panahon. Ang tanan gigamit sa paningkamot nga himoong ang gubat daw kinahanglanon ug dalawaton alang sa mga Amerikano.” Ug kana nagatumong sa labing sayong galamiton sa pagpahumok sa usa ka nasod alang sa gubat. Unsa man kana?
Si Propesor Galbraith mihatag na usab sa tubag: “Ang mga tunghaan sa tanang nasod nagasilsil sa mga prinsipyo sa patriotismo. . . . Ang pagpakondisyon nga magabaod nga ang tanan mopaluyo sa bandera hinungdanon sa linain sa pagkabig sa pagpasakop ngadto sa militaryo ug langyawng polisa.” Kining sistematikanhong pagkondisyon sa hunahuna nagalungtad diha sa komunistang kanasoran ingon man sa Kasadpang kanasoran.
Si Charles Yost, usa ka beterano sa Departamento sa Langyawng Serbisyo ug sa Estado sa U.S., mipahayag niana niining paagiha: “Ang pangunang hinungdan sa pagkawalay-kasegurohan sa kanasoran nagalahutay, ang kinaiya mismo nga gipasigarbo ilabina sa kanasoran—ang ilang independensiya sa pagmando, ilang ‘sagradong garbo,’ ilang dili pagpailalom sa interes nga mas dako o mas taas kay sa ilang kaugalingong interes.” Ang maong “sagradong garbo” gisuma diha sa makapabahing nasyonalismo, sa makadaot nga pagtulon-an nga ang usa ka nasod labaw kay sa uban.
Ang historyanong si Arnold Toynbee misulat: “Ang espiritu sa nasyonalismo maoy usa ka paaslom sa bag-ong bino sa demokrasya sulod sa daang mga botelya sa tribalismo.” Sa Power and Immortality, si Dr. Lopez-Reyes misulat: “Ang pagkasoberano o paggahom maoy usa ka dakong inungdan sa gubat sa atong panahon; . . . gawas usbon, ang sistema sa nagagahom nga mga nasod-estado mopahinabo sa Gubat sa Kalibotan III.” Ang pasiugda sa nasyonalismo ug pagmando nagasalikway sa paninugdang ideya nga kitang tanan sakop sa usa ra ka tawhanong pamilya, bisan pa sa mga kalainan sa pinulongan o kultura. Ug ang maong pagsalikway mosangko sa mga gubat.
Oo, ang mga eksperto mopatungha sa tanang matang sa katin-awan nganong ang tawo sistematikanhong nagatinguha sa paglaglag niadtong sakop sa iyang matang mismo. Apan dunay usa ka pangunang hinungdan nga wala tagda sa kadaghanang komentarista.
Ang Natagong Hinungdan sa Gubat
Ang kasaysayan sa gubat ug ang mga hinungdan niana angay dili hisgotan kon dili tagdon ang labi pang dakong away nga dulot nag-apektar sa katawhan. Kini tin-awng gipaila diha sa Bibliya. Kining karaang basahon nagapadayag nga ang usa ka gamhanang espiritung linalang, nga gitukmod sa hakog nga ambisyon, nagpatindog sa iyang kaugalingon sa pagsupak sa Diyos. (Job 1:6-12; 2:1-7) Gisugdan niya ang usa ka pag-alsa sa langit ug sa yuta ug, duyog niana, gipasulod ang pagkamasupakon, pagkadili-hingpit, sala, ug kamatayon ngadto sa tawhanong pamilya. (Genesis 3:1-7) Busa, sa dinhi sa yuta nailhan ni Jesus ang iyang relihiyosong mga kaaway pinaagi sa pag-ingon: “Kamo nagagikan sa inyong amahan ang Yawa . . . Siya mamumuno sukad sa iyang sinugdan, ug siya wala magpabilin sa kamatuoran, tungod kay ang kamatuoran wala kaniya. . . . Siya usa ka bakakon ug ang amahan sa bakak.”—Juan 8:44.
Kining maalsahong espiritung linalang, si Satanas (nga nagkahulogan, Kaaway) nga Yawa (nga nagkahulogan, Magsusumbong, Mapasipalahon), nagmando ug nagbahin sa kanasoran sulod sa kaliboan nga katuigan. Nakab-ot niya ang dili-makitang paggahom ibabaw sa kanasoran pinaagig politikanhong gahom. Unsa ang atong pasikaranan sa maong pagpatuo? Ang kamatuorang sa gitental si Kristo siya nakapakita kaniya sa “tanang gingharian sa kalibotan ug sa ilang himaya” ug dayon miingon: “Kining tanan akong igahatag kanimo kon ikaw mohapa ug mosimba kanako.” Wala ilimod ni Kristo ang gahom ni Satanas ibabaw sa “tanang gingharian sa kalibotan.” Iyang gisalikway ang tentasyon, nga miingon: “Si Jehova nga imong Diyos mao ang imong pagasimbahon, ug siya lamang ang imong hatagan ug balaang pag-alagad.”—Mateo 4:1, 8-10.
Pinaagi sa tanang posibleng politikanhong panglansis ug paglingaw, gipatalikod ni Satanas ang katawhan gikan sa bugtong matuod nga paagi sa kalinaw. Ang kinabag-ang katawhan maoy maunongon sa politikanhong mga sistema nga, sa kabatbatan, nagakasumpakiay. Sila dili magtukod ug makatukod sa matuod nga kalinaw alang sa tawhanong banay tungod kay nailalom sila sa impluwensiya sa sayop nga diyos—ang diyos nga “nagalimbong sa tibuok gipuy-ang yuta”—si Satanas. Busa, sa tin-aw ilang ginasa-likway ang bugtong matuod nga paagi sa kalinaw.—Pinadayag 12:9; 2 Corinto 4:4.
Apan, tingali mangutana ka, ‘Unsa ang matu-od nga paagi sa pagpatuman sa kalinaw? Unsay mopatungha sa maong kausaban? Ug unsay akong buhaton sa pagpanunod sa maong kalinaw?’ Hisgotan kanang mga pangutanaha sa sunod nga artikulo.
[Letrato sa panid 5]
Si Joseph Goebbels, ministro sa propaganda ug sa nasodnong kalamdagan, “batid nga propagandista sa Nazi nga Pagmando”
[Credit Line]
Librarya sa Kongreso sa U.S
[Letrato sa panid 6]
Ang relihiyon nagapahinabo gihapon sa mga gubat, sumala sa ginailustrar sa Iran-Iraq nga away
[Credit Line]
I. Shateri/Gamma-Liaison