Pagpaniid sa Kalibotan
AIDS SA THAILAND
Ang gobyerno sa Thailand nagtawag sa 1989 nga mao ang “tuig sa pakigbugno sa AIDS.” Sumala sa World Health Organization, hapit 25,000 ka tawo sa Thailand hayan natakdan sa sa HIV (Human Immunodeficiency Virus), nga mosangpot ug AIDS. Ang koresponsal sa Bangkok alang sa magasing The Economist sa Britanya misulat nga ang ginadili nga paggamit sa droga ug ang mauswagong negosyo sa pagpamampam sa nasod —sa homoseksuwal ug sa heteroseksuwal—maoy nakapakusog sa pagkaylap sa sakit. Ang gobyerno misanong pinaagi sa pagkampaniya sa pagtambag diha sa lawak-tunghaan ug mga paanunsiyo sa mga poster ug sa radyo, nga nagapasiugdag mga paagi sa pagkinabuhing mas luwas sa peligro. Gikataho nga isentro ang mga paningkamot sa gobyerno hinunoa, diha sa pagsusi sa suplay nga dugo sa nasod.
NAWALA: USA KA H-BOMBA
Duolan sa 24 ka tuig human sa kamatuoran, giadmiter sa opisyal sa T.B. nga usa ka bomba hidrohena ang nawala sa Pacific Ocean halayo sa baybay sa Okinawa, Japan. Ang jet nga nagdala sa bomba aksidenteng miligid gikan sa aircraft carrier sa T.B. Namatay ang piloto, ug ang ayroplano nalunod sa tubig mga 16,000 ka dupa. Ang balita nakapasuko sa daghang katawhang Hapones. Sumala sa magasing Newsweek, ang grupong Greenpeace nga tigbanatay sa palibot miingon nga “labing menos siyam ka nukleyar nga mga reaktor ug 48 ka nukleyar nga mga bomba ang nalunod sa kadagatan sa Atlantiko ug sa Pasipiko, diin ang presyor sa tubig ug pagkataya sa ulahi mopagawas sa ilang radyoaktibo.”
NAGKADAGHANG BABAYE DUNAY POSIL
Sumala kang Dr. Garen Wintemute sa University of California, Davis, Medical Center, gitumong sa mga tiggama sa posil ang mga babaye, gilarawan ang mga posil ingon nga madawat sa katilingban ug sunod sa uso. Ang usa ka tigsuplay naglaraw sa pagbaligyag mga posil sa “nagkalainlaing mga kolor sa tigdesinyo.” Diha sa usa ka fashion show, gitago sa mga modelo ang mga armas diha sa mga laso sa buhok, sa mga bra, sa mga pitaka, ug sa mga portpolyo. Ang kadaghanang babaye miingon nga sila nagbaton ug posil sa ilang balay alang sa panalipod, matud pa ni Wintemute, apan ang usa sa makasubong resulta sa pagkamabatonan sa maong armas mao nga kini ang piniling paagi sa mga babaye nga gustong maghikog.
KARAANG LANA
Ang mga arkeologo nga nangalot sa mga langob duol sa Patayng Dagat sa Israel nakakitag tibod nga dunay lana nga hapit 2,000 ka tuig na ug pluwido gihapon. Sila nagtuo nga ang lana hinimo gikan sa usa ka matang sa tanon nga persimmon nga karon napuo na. Ang lana nga gikan sa persimmon mahal kaayo sa Judea sa panahon ni Kristo. Sa pagkamatuod, ang mga manalaysayng Romanhon misulat nga naningkamot ang mga Hudiyo sa pagpatay sa ilang tanom nga persimmon aron dili kini mahulog sa mga kamot sa mga sundalong Romanhon nga misulong sa Jerusalem sa 70 K.P. Apan, ang ilang paningkamot napakyas, ug ang mga sundalong Romanhon gitaho nga nagwarawara sa tanom nga persimmon diha sa kadaogan sa ilang pagbalik sa Roma human gilaglag ang Jerusalem.
TULISAN BA O “SANTO”?
Usa ka tulisan nga gibitay nga duolan sa 80 ka tuig kanhi sa Culiacán, Mexico, tinuod nga gihimong usa ka “santo” sa mga tawo sa amihanang-kasadpan sa Mexico. Ang mga bumper sticker sa mga sakyanan nagpasidungog kaniya, ang mga negosyo gingalan gikan niya, ug ang usa ka popular nga awit nagpahiluna kaniya ikaduha lamang sa Diyos. Ang tulisan, si Jesús Malverde, gisimba ingong magtatabang sa mga kabus ug lupig ang mga awtoridad sa kaalisto. Ang mga bisita nanagpanon sa usa ka ampoanang dapit nga gitukod sa paghimaya kaniya diha sa Culiacán, magbilin ug mga halad sa pagpasalamat kaniya sa nagkalainlaing “mga milagro”—nakit-an ang nawalang baka, daghang isda nga nakuha, mga sakit naayo, ug uban pa. Ang taho diha sa The New York Times miingon nga ang banggiitang mga tigbaligyag mga droga ginaingon usab nga nagpasalamat kang Malverde sa dihang ang ilang mga gipakargang mga droga luwas nga miabot sa Tinipong Bansa.
ANG MGA TIGPANABAKO NANGASUKO
Usa ka mapig-oton nga balaod batok sa pagpanabako gisugdan diha sa seksiyon sa siyudad sa Manila sa Pilipinas. Ang bag-ong ordinansa nagdili sa pagpanabako sa sirado publikong mga dapit, apil ang mga sinehan, mga tinukod nga opisina, ug mga ospital, ug sa sistema sa publikong transportasyon. Sa adlaw nga gisugdan kini, 109 ka tawo ang gidakop tungod sa paglapas sa balaod. Ang mga maglalapas gipamulta ug duolan sa $10 o napulo ka adlaw nga pagkapriso. Ang magasing Asiaweek mikutlo sa usa ka polis nga nagreklamo: “Makakita kamig away pinaagi sa yanong pagpatin-aw sa balaod sa mga maglalapas.”
KRIMEN SA NEW ZEALAN_
Bisan ang halayo ug matahon nga New Zealand nadutlan sa nagtaas nga numero sa krimen sa kalibotan. Ang New Zealand Herald mitaho nga ang 1988 nakasinati ug duolan sa 25 porsientong pagtaas sa seryoso mapintas nga mga krimen kay sa miaging tuig. Kining nga mga krimen, maoy gikan sa mga pagpatay ngadto sa mga pag-atake, milukso gikan sa 6,801 sa 1987 ngadto sa 8,501 sa 1988. Lain nga nagdaghan mao ang seksuwal nga mga kalapasan, pag-abuso sa droga, panikas, ug pagdaot sa kabtangan.
MGA BULOK SA PAGPIHIG SA RASA
Gikiha sa usa ka empliyado sa U.S. Internal Revenue Service ang iyang amo, nangangkon nga gipihig siya sa iyang superbisor tungod sa kolor sa iyang panit. Ang empliyado ug ang superbisor pulos mga babayeng itom, apan ang gipapahawa nga empliyado puti ug diyutay kay sa iyang amo kanhi, ug siya nangangkon nga kini nga kalainan mao ang hinungdan sa ginaingong pagpihig. Ang opisina sa Manlalaban sa T.B. misulay sa pagdismis sa kaso, nangatarongan nga ang mga kiha sa pagpihig angay limitihan lamang niadtong lahi ug mga rasa. Ang pederal nga huwes lahi ug hunahuna. Siya mimando nga ang kaso kinahanglan husayon, nga miingon, sumala sa The New York Times, “nga daghang mando sa korte nagtugot sa mga kiha sa pagpihig diha sa mga puti nga lahi ug nasodnong mga kagikan o kinaiyahan sa panagway.”
ROMANSA KONTRA AIDS
Ang kahadlok sa AIDS nagamantala sa pagbalik sa kinaraan romantikong pagpangulitawo sa ubang mga parisan, matud pa sa usa ka propesor sa The University of Texas sa Austin School of Nursing. “Ang epidemiya sa AIDS nakapugos ug lisoanang punto sa Amerikanhon nga kultura,” miingon si Dr. Beverly Hall. “Kinahanglan atong susihon pag-ayo ang atong mga sukdanan karon. Ang T.B. wala pa makaengkuwentro ug pumapatay nga sakit nga ginapasa sa sekso sukad nga atong nakita ang tambal sa sipilis sa 1943.” Apan, si Hall midugang: “Ang proporsiyon sa sakit nga napasa sa sekso taliwala sa mga batan-on nagkadaghan, nagpakita nga ang seksuwal nga kalihokan tali sa mga estudyante sa kolehiyo wala mous-os bisan pa sa hulga sa AIDS.”
GAMAYNG MGA GAMIT
Ang mga siyentipiko nakadiskobre ug usa ka katingalahan lainlaing kagamitan sa mikroskopikong mga organismo. Nakakita ang usa ka kampaniya ug paagi sa paggamit sa bakteriya sa pagtabang sa pagpagawas sa mikroskopikong mga tipik sa bulawan nga naakob diha sa mga mineral nga dunay gahi nga mga hugaw. Ang ubang mga kompaniya nakahimog mga paagi sa paggamit ug mikrobyo sa paghinlo sa makahilong kemikal ug industriyal nga mga hugaw. Ang usa niini nga sistema gisulayan diha sa inawas nga asiete sa baybay sa Alaska. Ang Hapones migamit pa gani ug mikrobyo sa paggamag usa ka sangkap alang sa usa ka parisan sa maluhong mga headphone. Pakan-on ug usa ka klase nga kalamay, ang bakterya mohimog gagming nga mga hilo nga mahimong pino nga hinabol. Unya ang hinabol paugahon, isiksik, ug sa kataposan pormahong gamayng diaphragm sa trompa, nga napulo ka pilo nga mas gahi kay sa naandang mga diagpragms!
DAKONG PAGKAHUGNO
Ang 900 ka tuig nga kampana sa torre wala dahomang nahugno sa Pavia, Italya, sa Marso, nakapatay ug upat ka tawo, nga nakapahinabog kalisang sa mga manalaysay sa arte. Labing menos 115 ka Italyanong mga monumento, apil ang iladong Colosseum sa Roma, gilista nga nag-antos sa seryosong mga depekto sa pagkatukod nga kon kini pasagdan motultol usab ug katalagman. Ang pangunang mga suliran mao ang pagkakankan sa yuta ug sa pagkauga sa mga haligi, apil ang pagkahimong pulbos sa mga semento ug pagkauyog tungod sa trapiko. Ang The Times sa London miingon nga ang iladong naghirig nga torre sa Pisa gilaoman nga mahagsa sa mga usa ka siglo apan “ang hitabo sa Pavia nagkahulogan sa pagkalkulo pag-usab sa mga posibilidad.”