Ako Mapasalamaton nga Nakalabang-Buhi

KON nakakita ka sa pelikulang The Bridge on the River Kwai, dali ra nimong masabtan ang akong kasaysayan. Ako usa ka bilanggo sa mga Hapones sa panahon sa ikaduhang gubat sa kalibotan ug apil kanilang gipugos sa pagtukod sa relis sa tren ubay sa suba sa Kwai (karon Khwae Noi).

Ang among Olandes ug lumad nga mga puwersa miampo sa Bandung, Java, niadtong Marso 1942, pagkatapos sa mga adlaw nga pag-atras sa atubangan sa mas daghan sundalong Hapones. Kami minggugol ug pila ka semana sa lokal nga prisohan alang sa sibilyan; unya sayo usa ka buntag kami giingnan sa pag-andam alang sa layo nga martsa.

Una, hinuon, kami gisakay sa tren gikan sa Bandung ngadto sa Batavia (karon Jakarta), kabiserang siyudad sa Java. Didto kami gipasakay sa barko alang sa among panaw pa-Singapore. Sa Singapore kami gitipon sa usa ka tren ug gibiyaheg hapit 1,600 kilometros ngadto sa Siam (karon Thailand). Una pa makaabot sa kabisera, sa Bangkok, ang among tren miliko pakasadpan ngadto sa sangang linya ug miabot sa Kanchanaburi, duol sa utlanan sa Burma (karon Myanmar).

Ang gihunahuna nga relis sa tren giplano nga mosubay sa suba sa Kwai, sanglit ang tubig sa suba magamit sa pag-inom ug pagkaligo. Kami nga kulang ug kaon nga mga bilanggo maoy motukod sa relis hangtod sa Burma. Mga trak nagdala kanamo hangtod sa tumoy sa aspaltadong kalsada ug unya ngadto sa unang kampo sa bilanggo-sa-gubat ubay sa dili-aspaltadong kalsada. Sunod buntag kami gidala sa ikaduhang kampo.

Gikan ning ikaduhang kampo, ang among taas nga martsa nagsugod. Apan una pa isaysay kon unsay nahitabo, tugoti ako sa pagbatbat sa pipila ka butang mahitungod sa akong kaagi ug sa unsang paagi ako nahimong bilanggo-sa-gubat sa mga Hapones.

Ang Gubat Midangat sa Netherlands Indies

Ang akong inahan kaliwat sa Aleman, ug si Papa usa ka Olandes. Kami nagpuyo sa usa ka nindot, lunhaw nga umahan sa bakilid sa bulkang Bukit Daun sa Java, ang ikaupat sa labing dagko sa kapin 13,600 ka mga isla nga naglangkob sa Netherlands Indies (karon Indonesia). Si Papa nagdumala sa plantasyon sa goma, ug ako nagtungha sa dakong siyudad sa Bandung. Sa dihang ang Gubat sa Kalibotan II mibuto niadtong 1939, kami mibalhin ug mga 550 kilometros palayo ngadto sa lungsod sa Lahat, sa Sumatra.

Si Mama Romano Katoliko, busa ako ug akong duha ka igsoong lalaki gipatungha sa Katolikong eskuylahan. Usa ka adlaw samtang nagklase, akong gisukna ang pari: “Nganong ginalutos ni Hitler ang mga Hudiyo sa dihang si Jesus usa usab ka Hudiyo?” Siya lagot nga mitubag nga si Jesus dili Hudiyo, ug matig-ang mipahayag nga siya Diyos, bahin sa Trinidad.

“Nan, si Maria, ang inahan ni Jesus, Hudiyo ba?” sukot nako.

Ang pari samot nga nalagot, nga nagtubag: “Tug-anan ti ka kon ikaw modakodako na. Lisod kaayo alang nimo ang pagsabot karon!”

Sa Uropa ang kasundalohang Aleman nagsulong sa Netherlands sa Mayo 1940. Ang Netherlands Indies kaniadto usa ka kolonya sa Olandes. Sayo niana ang akong amahan miapil sa NSU (Nasodnong Sosyalistang Unyon), naghunahuna nga kining partido politikal magtagana sa Indies ug mas maayong depensa sa panahon sa gubat. Apan human sulonga sa Alemanya ang Netherlands, ang NSU nagsugod sa pag-uyon ni Hitler. Si Papa dihadiha miluwat gikan sa partido, apan kadto ulahi ra kaayo. Ang tanang sakop sa NSU gidakop sa Kasundalohang Olandes sa Indies ug gibalhog sa kampo konsentrasyon. Si Papa usab nabilanggo.

Sa dihang ang bapor-de-guerrang Bismarck sa Alemanya natundag niadtong Mayo 1941, daghang mga estudyante sa among gisak-ang eskuylahan nanghugyaw. Kay nahibalo nga ang akong inahan kaliwat sa Aleman, sila nagsinggit, “Patayng Aleman lamang ang maayo!” Sa panahon sa klase, akong gisukit ang pari: “Kana ba nagpasabot nga tanang Katolikong obispo ug pari sa Alemanya angayng mamatay?” Siya dihadiha mibiya sa lawak. Sa pagbalik mga usa ka oras sa ulahi, iyang gidid-an kami sa paghisgot pag-usab sa politika ug gubat.

Kay si Papa usa ka binilanggong politikal, si Mama nalisdan sa pagdumala sa uma. Busa ako mipauli sa balay sa pagtabang kaniya samtang ang akong duha ka mga igsoon nagpabilin sa eskuylahan. Sa usa sa mga sulat ni Papa, iyang nalakbitan ang usa ka isigkabilanggo, usa ka matanlagong nagdumili, nga nagtudlo kaniya ug makaiikag nga mga butang gikan sa Bibliya.

Atol sa maomaong panahon ang akong magulang lalaki giyamar ngadto sa kasundalohan, ug tulo ka bulan sa ulahi ako mibulontaryo. Ako gihatagag trabaho sa sibilyang opisina, apan sa dihang giatake sa Hapones ang Pearl Harbor pagka Disyembre 1941, ako dihadiha giyamar ngadto sa kasundalohan sa Netherlands Indies ug gibansay sa pakig-away sa kalasangan. Kami nakakat-on sa paglubong ug mga bala diha sa kalasangan ug timan-an kana sa mga mapa sa sundalo. Pagseguro kini nga kami, sa tabang niining mga mapaha, kanunay may bala nga gamiton alang sa pakig-away sa lasang.

Ang armadong kusog sa Hapones sa wala madugay midunggo sa mga isla sa Billiton (karon Belitung) ug Sumatra. Dinhi ang among lupig-sa-gidaghanon nga puwersa miharong kanila. Ang mga Hapones sa wala madugay nakailog sa Palembang, usa sa dagkong mga siyudad sa Sumatra. Kami gimandoan sa pag-atras tabok sa Sunda Strait ngadto sa Merak sa kasadpang baybayon sa Java, ug gikan didto kami miatras sa Batavia. Sa kataposan, sama sa nahisgotan pag-una, kami miampo sa Hapones sa Bandung ug nahimong mga binilanggo sa gubat.

Akong Nakita ang Akong Amahan

Tungod sa wala damhang pag-usab sa mga hitabo, ang nagsakop nga kusog sa Hapones nagbuhi sa akong amahan gikan sa bilanggoan didto sa Bandung, kauban sa tanang laing mga politikal nga bilanggo. Unya siya mipuyo sa balay sa akong iyaan sa Bandung. Didto iyang nasayran nga ako usa ka bilanggo sa duol, ug iya akong gibisitahan. Ako nakaarang sa pagtug-an kaniya kon diing dapit ang among pamilya karon nagpuyo ug ang akong magulang nga lalaki gikataho nga nawala sa pagpakiggubat.

Malipayon, si Papa misugod pagsulti kanako kon unsay iyang natun-an mahitungod sa Bibliya gikan sa iyang isigkabilanggo. Siya mitug-an kanako nga ang ngalan sa Diyos dili Jesus apan usa ka ngalan nga morag langyaw kanako niadtong panahona​—Jehova. Ikasubo, ang mga Hapones nagdili kang Papa ug dugang mga pagbisita, busa wala na nako siya ikaestorya pag-usab. Ang kagawasan ni Papa mubo ra. Akong nasayran sa pagkatapos sa gubat nga siya namatay sa kampo konsentrasyon sa Hapones duol sa Bandung niadtong Oktubre 1944.

Pagtukod sa Relis

Sama sa gihubit sa sinugdanan, kaming mga bilanggo sa gubat gidala sa utlanan sa Burma. Kami gibahinbahin ngadto sa mga grupo, ug ang plano mao nga matag grupo motukod ug 20 kilometros sa relis. Ang unang seksiyon mosumpay sa gitrabaho sa laing grupo nga gisugdan 20 kilometros sa unahan sa nauna. Ang mga grupo sa bilanggo nga nakatapos sa mga seksiyon sa relis sa kadugayan magtagbo sa laing grupo sa mga bilanggo nga nagtaod ug relis gikan sa sulod sa Burma.

Diha sa tropikonhong kainit ug kaumog, ang pagtukod ug relis nga kinamot, nga halos walay mga makinarya, makakutas gayod, ngani bisan alang sa mga lalaking may maayong panglawas. Apan sa among kulang sa kaon nga kahimtang, kadto sobra na sa maantos sa tawo. Nagdugang sa among kalisod, sa wala madugay kami mitrabaho nga nagtiniil ug halos hubo na tungod sa sulod lamang sa pila ka semana, ang walay paglurang nga kusog nga ulan nagdunot sa among mga sinina ug botas.

Sa pagpasamot sa mga butang, kami halos walay tambal o bendahe. Sa pagkadesperado among gigamit ang among mga moskitero alang sa bendahe. Apan unya, kay walay moskitero, kami atakehon sa panonpanon sa langaw sa maadlaw ug sa daghang lamok inigkagabii. Ang sakit sa wala madugay kaylap. Ang malarya, desenteriya, ug hepatitis mihapak sa makaluluoyng mga binilanggo.

Unya, ang makahadlok tropikonhong mga hubag miatake, bisan kanilang morag mga himsog. Ang kakulang sa tambal nagpugos sa pila ka mga doktor nga kauban namo sa pagtambal sa mga hubag pinaagig dahon sa tsaa, linugdang sa kape, ug lapok. Ang tambal lamang nga giabiyo sa Hapones maoy kinina nga tabletas sa pagsanta sa malarya. Ubos ning mga kahimtanga, dili katingad-an nga ang mamatay tulin nga nagkadaghan, hangtod sama kadaghan sa unom ang mamatay kada adlaw​—kadaghanan tungod sa malarya ug tropikonhong mga hubag—​nahimong kasagaran. Ang katingad-ang butang mao nga bisan pa ning tanang paghikaw ug tawhanong pag-antos, ang relis pasulod sa Burma ngadtongadto natapos!

Apan unya mga pagbomba sa relis gisugdan sa Alyadong puwersa. Kining mga pag-atake halos kada gabii. Subsob, mga time bomb ang gigamit, apan sayo sunod buntag, tanan niini sagad nakabuto. Kaming mga bilanggo niadto motrabaho sa pagkomponir sa kon unsay kadaot sa miaging gabii. Human matapos ang relis, kami usab nagtukod ug mga tunil alang sa masinggan sa tiilan sa Three Pagodas Pass sa utlanan sa Burma ug Siam. Duha ka mga taytayan naglabang sa subang Kwai niining puntoha. Dinhi ako sa dihang ang gubat natapos.

Pag-abot sa tingpamulak sa 1945, human ako maulipon sa kapin tulo ka tuig ingong bilanggo sa gubat, ang Hapones nianang dapita miampo. Ako masakiton kaayo, nag-antos sa malarya, amoebic nga desenteriya, ug hepatitis. Ako minggamay ubos sa 40 kilos. Bisan pa ako mapasalamaton nga ako nakalabang niadtong teribleng mga tuig.

Human sa Gubat

Sa pagka ting-init sa 1945, ako gidalag balik sa Siam, diin ako nakadawat ug pagkaon ug tambal; hinuon, giabtag tulo ka bulan una maulian sa maayo-ayong panglawas. Pagkatapos niadto ako nagpadayon sa pag-alagad nga sundalo, una sa Bangkok, unya sa Netherlands Indies nga mga isla sa Sumbawa, Bali, ug Celebes (karon Sulawesi).

Gisulayan nako ang pagkontak sa akong inahan ug manghod nga lalaki. Sa dihang ako milampos, ako miaplay alang sa espesyal nga bakasyon, sanglit si Mama hapit nang ipadala sa Netherlands tungod sa grabeng sakit. Ako gitugotan ug tulo ka semana ug nalipay kaayo sa pagkakita pag-usab kaniya sa Batavia. Sa pagka Pebrero 1947, si Mama mibiya sa Indies padulong sa Netherlands, diin siya nagpuyo hangtod sa iyang kamatayon niadtong 1966. Ako usab nakahukom sa paglalin sa Netherlands, ug didto ako gipagawas sa sundalo niadtong Disyembre 1947, pagkatapos makaalagad ingong sundalo sulod sa unom ka tuig.

Ang pagpangita ug maayong trabaho dili sayon. Sa kadugayan, hinuon, pagkatapos sa tulo ka tuig nga pagtungha sa gabii, ako nakapasar sa akong kataposang eksaminasyon ug mikalipikar ingong inhinyero marino. Ang pamilya nga akong giiponan misukna kanako kon unsay akong gustong gasa sa maong okasyon. Ako nangayo ug Bibliya, ug sila naghatag kanako ug “Bag-ong Testamento,” nga akong kanunay basahon sa gabii samtang tua sa lawod, bisan diin ako dalhon sa akong trabaho.

Niadtong 1958, ako mibalhin sa Amsterdam, kay nagplano sa pagkuha ug taastaas nga edukasyon. Apan akong napalgan nga ang ugdang pagtuon dili makaayo sa akong panglawas, nga nagsugod na pagpakita sa mga epekto sa akong giantos panahon sa gubat. Kay nahinumdom sa Australianhong mga bilanggo sa gubat nga akong nahigala samtang nagtukod ug relis, nakahukom ako sa paglalin sa Australia.

Ako Nagsugod Pagkakaplag sa mga Tubag

Sa wala pa ako mobiya sa Amsterdam pa-Australia, mibisita ako sa ubay-ubayng mga simbahan, nangita ug mga tubag sa mga pangutana. Pagkatapos sa usa ka serbisyo, akong gipangutana ang pari kon nasayod siya sa personal nga ngalan sa Diyos. Siya mitubag nga si Jesus. Ako nahibalo nga kadto dili husto, apan wala ako mahinumdom kon unsay ngalan sa Diyos nga gitug-an sa akong amahan daghang katuigan ang milabay.

Sa wala madugay human niadto usa ka magtiayon mibisita sa balay, nga nagsaysay nga buot nilang makig-ambit sa maayong balita gikan sa Bibliya kanako. Sa among kabildohay, sila nangutana kon nahibalo ako sa ngalan sa Diyos. Ako mitubag, “Jesus.” Sila nagsaysay nga kana ngalan sa Anak sa Diyos ug unya gipakita kanako diha sa Bibliya nga ang ngalan sa Diyos Jehova. (Salmo 83:18) Dihadiha akong nahinumdoman nga kana ang gisulti sa akong amahan. Sa dihang akong gisukna kon unsang relihiyon sila nasakop, sila mingtubag: “mga Saksi ni Jehova.”

Ang mga Saksi mingbisita pag-usab, apan wala dayon ako makombinsir. Pila ka adlaw sa ulahi, nahibalag nako ang pari sa Dutch Reformed Church ug nangutana kaniya sa iyang panlantaw sa mga Saksi ni Jehova. Siya mitubag nga wala siya mahimuot kanila, apan nakadayeg siya kanila sa usa ka punto​—sila wala moapil sa gubat. Pagkatapos sa mga kalisang nga akong nasaksihan sa panahon sa Gubat sa Kalibotan II, kadto nakapahingangha kanako.

Pila ka adlaw sa ulahi, niadtong 1959, ako milalin sa Australia, ug didto ang mga Saksi ni Jehova nagkontak kanako pag-usab. Akong giputol ang pakiglabot sa Katolikong Simbahan, kay nakaapresyar, lakip sa ubang mga butang, nga ang kalayonhong impiyerno ug Trinidad nga mga doktrina nga gitudlo sa simbahan dili husto. Ang kahibalo sa Bibliya nagtabang kanako sa pagbuntog sa daotang mga damgo ug mga pagbati sa pagkasad-an nga akong gihambin sa katuigan ingong sangpotanan sa akong mga kaagi sa panahon sa gubat. Ang kamatuoran nga akong nakaplagan sa Bibliya nagpahigawas kanako.​—Juan 8:32.

Nagdedikar ako kang Jehova nga Diyos ug nabawtismohan niadtong 1963. Sa wala madugay human niadto ako mibalhin sa Townsville, sa baybayon sa amihanang Queensland, diin ako nakig-ambit sa bug-os panahong pagwaling buluhaton. Didto akong nahimamat si Muriel, usa ka matinumanon nga isigka-Saksi, ug kami gikasal niadtong 1966. Sukad niadto kami nag-alagad kang Jehova nga magkauban, subsob sa bug-os panahong ministeryo.

Sa dihang among nadungog ang dakong panginahanglan alang sa mga magwawali sa hilit sa Australia, kami miboluntaryo sa pag-alagad sa Alice Springs, mismo sa tungatunga niining halapad nga yuta. Kami malipayon nga nag-alagad dinhi nga magkauban sa daghang katuigan. Sulod ning mga tuiga, ang akong asawa ug ako nakapribilehiyo sa pagtabang sa ubay-ubayng mga tawo ngadto sa dalan sa espirituwal nga kagawasan ug kinabuhing walay kataposan.​—Sumala sa asoy ni Tankred E. van Heutsz.

[Hulagway sa panid 21]

Si Tankred E. van Heutsz ug iyang asawa