Nganong ang Rasa Usa ka Isyu?

SUKAD pa sa sinugdan sa natalang kasaysayan, ang ideya bahin “kanila” ug “kanato” nangibabaw sa kaisipan sa katawhan. Daghan ang nagtuo nga sila lamang ang normal nga tawo nga adunay hustong mga paagi sa pagbuhat sa tanang butang. Kini ang gitawag sa mga siyentipiko nga etnosentrismo, ang ideya nga ang imong kaugalingong katawhan ug mga paagi mao lamang ang hinungdanon.

Ang karaang mga Grego, pananglitan, dili kaayo maayo ug pagtamod sa mga “barbaro,” usa ka termino nga ilang itawag sa tanan nga dili Grego. Ang pulong “barbaro” mitungha gikan sa paagi nga maoy paminaw sa mga Grego sa langyaw nga mga pinulongan, sama sa daghang dili-klaro nga “bar-bar.” Ang mga Ehiptohanon sa una pa ug ang mga Romano sa ulahi na nagtuo usab nga mas labaw sila kay sa ubang mga tawo.

Sa kasiglohan gitawag sa mga Insek ang ilang nasod nga Zhong Guo, o ang Tungang Gingharian, tungod kay sila nagtuo nga ang Tsina mao ang sentro sa kalibotan kon dili man sa uniberso. Sa ulahi, sa dihang ang mga misyonaryo sa Uropa nga mapulag buhok, berdeng mga mata, ug pulahog panit miabot sa Tsina, gitawag sila sa mga Insek nga “langyawng mga demonyo.” Sa samang paagi, sa dihang ang mga taga-Oryente unang miabot sa Uropa ug Amihanang Amerika, ang ilang pikot nga mga mata ug ang gilantaw nga katingad-anang mga kostumbre nagpahimo kanilang sentro sa pagbiaybiay ug pagduda.

Apan, adunay hinungdanong kamatuoran nga tagdon, sumala sa giingon sa librong The Kinds of Mankind: “Sayon ang pagtuo nga mas labaw [ang rasa] sa usa ka tawo; ang pagsulay sa pagpamatuod niana, pinaagi sa paggamit sa mga nakaplagan sa siyensiya, lahi na nga butang.” Bag-o pa lang ang mga paningkamot sa pagpamatuod nga ang usa ka rasa mas labaw kay sa uban. Ang antropologong si Ashley Montagu misulat nga “ang pagtuo nga adunay kinaiyanhon o biyolohikong mga rasa sa katawhan nga lahi sa usag usa sa panghunahuna ug sa pisikal maoy usa ka ideya nga wala motungha hangtod sa ulahing bahin sa ika-disiotsong siglo.”

Nganong ang isyu bahin sa pagkalabaw sa rasa naila kaayo sa panahon sa ika-18 ug ika-19ng siglo?

Negosyo sa mga Ulipon ug sa Rasa

Ang dakong hinungdan mao nga ang dakog-ginansiyang negosyo sa mga ulipon niadtong panahona nakaabot sa kinapungkayan niini, ug ginatos ka libong Aprikano ang gisikop ug gipugos sa pagkahimong mga ulipon sa Uropa ug sa kayutaan sa Amerika. Kasagaran ang mga pamilya nangabungkag, kay ang mga lalaki, mga babaye, ug mga anak gipadala sa nagkalainlaing bahin sa kalibotan, nga dili na gayod magkita pa sa usag usa. Nganong gidepensahan sa mga negosyanteg mga ulipon ug mga tag-iyag mga ulipon, diin ang kadaghanan nag-angkong Kristohanon, kining dili-tawhanong mga buhat?

Pinaagi sa pagpakaylap sa hunahuna nga ang itom nga mga Aprikano maoy sa kinaiyanhon ubos. “Nagduda ako nga ang tanang mga negro, ug sa kinatibuk-an ang tanang ubang matang sa tawo sa kinaiyanhon ubos kay sa mga puti,” misulat ang ika-18ng siglong taga-Scotland nga pilosopo nga si David Hume. Gani, si Hume miangkon nga wala kay makitang “maayong mga imbensiyon sa [mga Negro], walay mga arte, walay mga siyensiya.”

Apan, ang maong mga pangangkon sayop. Ang The World Book Encyclopedia (1973) miingon: “Ang naugmad kaayong mga gingharian sa mga Negro naglungtad sa nagkalainlaing bahin sa Aprika sa gatosan ka tuig kanhi. . . . Sa mga 1200 ug 1600, usa ka Negro-Arabikong unibersidad milambo sa Timbuktu sa Kasadpang Aprika ug naila sa tibuok Espanya, Amihanang Aprika, ug sa Tungang Sidlakan.” Bisan pa niana, kadtong nalangkit sa negosyo sa ulipon misagop dayon sa panghunahuna sa mga pilosopo sama kang Hume nga ang mga itom maoy rasa nga ubos sa mga puti, sa pagkatinuod, ubos pa sa tawo.

Relihiyon ug Rasa

Ang mga negosyanteg ulipon nakabatog igoigong pagpaluyo sa ilang rasistang mga panghunahuna gikan sa mga lider sa relihiyon. Ingon ka sayo sa katuigang 1450, gitugot sa kabalaoran sa mga papa sa Romano Katoliko ang pagsakop ug pag-ulipon sa “mga pagano” ug “mga walay-tinuohan” aron ang ilang “mga kalag” maluwas alang sa “Gingharian sa Diyos.” Kay nakadawat sa bendisyon sa simbahan, ang unang mga eksplorador ug mga negosyanteg mga ulipon sa Uropa wala matugaw sa ilang mabangisong pagtratar sa mga lumad.

“Sa katuigang 1760, nga matuod usab sa daghang miabot nga mga dekada, ang pag-ulipon sa mga itom giuyonan sa Katoliko, Anglikano, Luterano, Presbiteriano, ug Repormadong mga klerigo ug mga teologo,” matud pa sa librong Slavery and Human Progress. “Walay modernong iglesya o sekta ang naningkamot sa pagbugnaw sa mga sakop niini sa pagpanag-iya o bisan sa pagnegosyo ug itom nga mga ulipon.”

Bisan pa kon ang ubang mga iglesya naghisgot ug unibersohanon Kristohanong panagsoonay, ilang gipasiugda usab ang mga pagtulon-an nga nagpasamot sa panag-away sa rasa. Pananglitan, ang Encyclopaedia Judaica nag-ingon nga “human lamang sa dugayng mga pakigbisog ug teolohikanhong debate nga gidawat sa mga Katsila nga ang lumad nga mga rasa nga ilang nakit-an sa Amerika maoy mga tawo nga gitugahan ug mga kalag.”

Ang buot ipasabot mao nga basta ang “mga kalag” sa mga tawo sa maong mga lumad “maluwas” pinaagi sa pagkakabig sa Kristiyanidad, dili hinungdanon kon giunsa sila pagtratar sa pisikal. Ug kon bahin na sa kahimtang sa mga itom, daghang relihiyosong mga lider nangatarongan nga sila gitunglo sa Diyos. Ang mga kasulatan sayop nga gipadapat sa pagpamatuod niini. Ang mga klerigo nga si Robert Jamieson, A. R. Fausset, ug David Brown, sa ilang komentaryo sa Bibliya, nagpahayag: “Tinunglo si Canaan [Genesis 9:25]​—kining maong paghukom natuman sa dihang nalaglag ang mga Canaanhon—​sa pagkaut-ot sa Ehipto, ug pagkaulipon sa mga Aprikano, ang kaliwat ni Ham.”​—Commentary, Critical and Explanatory, on the Whole Bible.

Ang doktrina nga ang katigulangan sa mga itom gitunglo wala gayod itudlo sa Bibliya. Ang kamatuoran mao, ang itom nga rasa naggikan kang Cush, dili kang Canaan. Sa ika-18ng siglo, si John Woolman nangatarongan nga ang paggamit niining Biblikanhong tunglo aron sa pagpakamatarong sa pag-ulipon sa mga itom, nga naghikaw kanila sa ilang kinaiyanhong mga katungod, “maoy daotan ra kaayong ideya nga ipadawat sa hunahuna ni bisan kinsang tawo nga sinserong nagatinguha nga mamandoan sa lig-ong mga prinsipyo.”

Mini nga Siyensiya ug ang Rasa

Ang mini nga siyensiya mikomento usab diha sa usa ka paningkamot aron paluyohan ang teoriya nga ang mga itom maoy usa ka ubos nga rasa. Ang librong Essay on the Inequality of Races, sa ika-19ng siglong Pranses nga magsusulat nga si Joseph de Gobineau, nagpahiluna sa pundasyon sa daghang basahon nga misunod. Diha niana, gibahin ni Gobineau ang katawhan ngadto sa tulo ka bulag nga rasa sa nagakaubos nga han-ay sa kahawod: puti, dalag, ug itom. Siya miangkon nga ang talagsaong mga hiyas sa matag rasa maoy dala sa dugo ug busa ang bisan unsang panagsagol pinaagi sa pagminyoay sa usag usa mosangpot sa pagkadaot ug pagkawala sa superyor nga mga kinaiya.

Si Gobineau nangatarongan nga naglungtad kaniadto ang lunsay nga rasa nga puti, tag-as, bulagaw ug buhok, asul ug mata nga katawhan nga gitawag niyag mga Aryan. Ang mga Aryan, siya nangatarongan, mao ang nagpailaila sa sibilisasyon ug Sanskrit sa India, ug ang mga Aryan mao ang nagtukod sa mga sibilisasyon sa karaang Gresya ug Roma. Apan pinaagi sa pagpakigminyo sa ubos lokal nga mga tawo, kining kanhi-mahimayaong sibilisasyon nahanaw, uban sa mga henyo ug maayong mga hiyas sa mga Aryan. Ang labing duol nga katawhan sa lunsay nga mga Aryan nga nagpabilin gihapon, matud ni Gobineau, makaplagan sa habagatang Uropa, nga mao, taliwala sa Nordic ug, sa tinaglayo, ang mga Aleman.

Ang pasukaranang mga ideya ni Gobineau​—ang tulo ka bahin nga rasa, ang kaliwat sa dugo, ang rasang Aryan—​wala gayod paluyohi sa siyensiya, ug kini wala gayod dawata sa siyentipikanhong komunidad karong adlawa. Bisan pa niana, kini gidawat dayon sa uban. Usa kanila mao ang Ingles, nga si Houston Stewart Chamberlain, kinsa nadani kaayo sa mga hunahuna ni Gobineau nga tungod niana mipuyo siya sa Alemanya ug gipaluyohan ang kawsa nga pinaagi lamang sa mga Aleman nga malaomang mapreserbar ang kalunsay sa Aryan nga rasa. Tataw, ang mga sinulat ni Chamberlain kaylap nga gibasa sa Alemanya, ug mangil-ad kaayo ang resulta.

Ang Mangil-ad nga Resulta sa Rasismo

Diha sa iyang librong Mein Kampf (My Struggle), si Adolf Hitler miangkon nga ang mga Aleman mao ang superyor nga rasang Aryan nga gimbut-ang maoy momando sa kalibotan. Gibati ni Hitler nga ang mga Hudiyo, kinsa matud pa niya mao ang responsable sa pagsabotahe sa ekonomiya sa Alemanya, mao ang babag niining mahimayaong dulnganan. Busa misunod ang pagpamatay sa mga Hudiyo ug sa ubang mga minoriya sa Uropa, nga sa walay duhaduha mao ang usa sa labing mangiob nga mga yugto sa tawhanong kasaysayan. Mao kadto ang malaglagong resulta sa rasistang mga ideya, apil na ang kang Gobineau ug Chamberlain.

Apan, kini nga kangil-aran wala lamang mahitabo sa Uropa. Tabok sa kadagatan diha sa gitawag bag-ong kalibotan, ang samang matang sa walay-pasikaranang mga ideya naghatag ug grabeng pag-antos sa mga kaliwatan sa inosenteng katawhan. Bisan pag ang Aprikanong mga ulipon sa kataposan gihatagag kagawasan sa Tinipong Bansa human sa Sibil nga Gubat, may mga balaod nga gipasa sa daghang estado nga nagdili sa mga itom sa pagbaton ug mga pribilehiyo nga gipahimuslan sa ubang mga lungsoranon. Ngano? Ang puting mga lungsoranon nagtuo nga ang itom nga rasa walay katakos sa panghunahuna aron sa pagpakig-ambit sa mga buluhaton sa komunidad ug sa kagamhanan.

Kon unsa ka dulot ang maong rasanhong mga pagbati giilustrar sa kaso nga naglangkit sa balaod nga antimiscegenation. Kining balaora nagdili sa mga itom ug mga puti nga magminyo. Sa dihang mipakanaog ug sentensiya sa magtiayon nga milapas niining balaora, usa ka huwes miingon: “Gilalang sa Labing Gamhanang Diyos ang mga rasa nga puti, itom, dalag, Malay ug pula, ug Iyang gibutang sila sa separadong mga kontinente, ug kon wala pa lapasa ang Iyang mga kahikayan wala untay mahitabong mga kaminyoon nga sama niini.”

Ang huwes miingon niini, dili sa ika-19ng siglo ug dili sa hilit o dili-sibilisadong dapit, kondili niadtong 1958​—ug wala ray 100 kilometros gikan sa Kapitolyo sa T.B.! Sa pagkatinuod, niadtong 1967 lang nga ginulo sa Korte Suprema sa T. B. ang tanang balaod batok sa pagminyoay sa mga rasa.

Ang maong mapihigong mga balaod​—maingon man ang pagpihig diha sa mga tunghaan, sa simbahan, ug sa ubang publikong mga institusyon ug pagpihig sa panarbaho ug pamalay—​mitultol sa sibil nga kagubot, mga protesta, ug kapintasan nga nahimong mga kamatuoran sa kinabuhi sa Tinipong Bansa ug sa daghan pang dapit. Gawas pa sa kalaglagan sa kinabuhi ug kabtangan, ang kaguol, pagdumot, ug personal nga mga kasilag ug mga pag-antos nga misangpot maisip lamang nga kaulawan ug pagkadaot sa dungog sa gitawag nga sibilisadong katilingban.

Busa, ang rasismo nahimong usa sa labing nakapabahing puwersa nga nagpaantos sa tawhanong katilingban. Sa pagkatinuod, angay usisaon natong tanan ang atong mga kasingkasing, pangutan-on ang atong kaugalingon: Gisalikway ko ba ang mga pagtulon-an nga nagpahayag sa usa ka rasa nga mas labaw kay sa uban? Naningkamot ba ako sa pagwagtang sa bisan unsang posible nagpabiling pagbati nga gikan sa mas labaw nga rasa?

Maayong mangutana usab kita: Aduna bay paglaom nga ang pagpihig sa rasa ug tensiyon, nga kaylap karong adlawa, mapapha? Mahimo ba nga ang mga tawo sa nagkalainlaing nasyonalidad, mga pinulongan, ug mga kostumbre hiusang magpuyo diha sa pakigdait?

[Hulagway sa panid 7]

Ang mga itom giisip sa mga puti nga ubos sa tawo

[Credit Line]

Hulad gikan sa: DESPOTISM​—A Pictorial History of Tyranny

[Hulagway sa panid 8]

Ang Nazi nga mga kampo sa pagpatay maoy malaglagong resulta sa rasistang mga ideya

[Credit Line]

Hulagway sa U.S. National Archives