Kon Unsaon Pagpanalipod ang Imong Panglawas

ANG suliran karon mao ang paghukom kon unsa unya ang may kinadak-ag epekto sa atong panglawas. Gipabahaan sa palaumagian sa balita ang mga baligyaan ug impormasyon bahin sa pagdiyeta, ehersisyo, mga suplemento sa pagkaon, ug daghang ubang langkit-sa-panglawas nga mga butang. Ikasubo, kadaghanan niana nagkasumpaki. Matod pa sa magsusulat bahin sa siyensiya nga si Denise Grady: “Ang tambag ngadto sa publiko bahin sa kon unsay kaonon, kon unsang mga tambal ang tomaron ug, sa paninugdan, kon unsaon pagkinabuhi, morag mausab pag-ayo matag higayon nga ipatik ang usa ka bag-ong pagtuon diha sa usa ka medikal nga magasin.”

Ang pipila ka doktor nagtambag nga ang pagpabilin sa kon unsay paninugdan maoy mas maalamong paagi kay sa pag-eksperimento sa matag bag-ong uso maylabot sa panglawas nga motungha. Pananglitan, ang The American Medical Association Family Medical Guide nag-ingon: “Makapabilin kang mas himsog sa tibuok mong kinabuhi pinaagi sa paghimog positibong mga kausaban sa estilo sa kinabuhi ug pinaagi sa pagpahiling nga regular, aron ang bisan unsang sakit nga motungha sayong hitiktikan ug matambalan.” Apan unsang matanga sa “positibong mga kausaban sa estilo sa kinabuhi” ang labing mapuslanon? Tagdon nato ang tulo niana.

Pilia ang Makapahimsog nga mga Pagkaon

Ang medikal nga mga awtoridad nagrekomendar nga mokaon kita ug nagkalainlaing pagkaon, nga ang kinadak-ang bahin sa atong mga kaloriya naggikan sa daghag-elementong mga carbohydrate, ilabina kadtong makaplagan diha sa tibuok nga mga lugas, mga liso, mga utanon, ug mga prutas.a Apan, ang atong panglawas dili lamang maapektahan sa atong ginakaon kondili kon unsa usab ka daghan ang atong ginakaon. Hinungdanong mokaon ug igo lang. Ang regular nga pagpasulod ug mas daghang kaloriya kay sa magamit sa atong lawas mosangko sa pagkatambok. Kini, sa baylo, makapahago sa kasingkasing, makapaluya sa lawas, ug maghimo sa usa nga “mas daling hitaptan sa sakit sa kasingkasing, diabetes, rheumatoid arthritis, ug daghang ubang mga sakit,” matod sa usa ka medikal nga giya.

Sa di pa dugayng katuigan gihatagan ug dakong pagtagad ang tambok diha sa pagkaon. Daghang propesyonal sa panglawas nag-ingon nga ang pagkaon nga daghag saturated fat mopasamot sa risgo sa sakit sa kasingkasing ug sa pipila ka matang sa kanser. Apan, wala kini magpasabot nga kinahanglang dili na gayod kita mokaon ug tambok. “Dunay luna diha sa makapahimsog nga diyeta alang sa imong gustong kaonon, nga tagdiyutay, sa halos adlaw-adlaw,” matod ni Mary Abbott Hess, kanhing presidente sa American Dietetic Association. Ang yawi mao nga diyutay lang ang kaonon ug limitehan ang ubang tuboran sa tambok.

Ibutang ta, ang pag-usab sa imong mga batasan sa pagkaon dili sayon. Sa pagkatinuod, daghan ang mangatarongan tingali nga walay pulos nga mabuhi kon kinahanglang hikawan nila kanunay ang ilang kaugalingon sa mga pagkaon nga gusto nila. Apan inay sundon ang estriktong paagi, tinguhaa nga makaplagan ang kasarangang pagkatimbang. Menosan lamang ang kaonon sa pipila ka pagkaon inay kay likayan kana sa bug-os. Ang unang gikutlo nga Family Medical Guide nag-ingon: “Ang pagsagop ug makapahimsog nga estilo sa kinabuhi wala magpasabot nga mohunong ka sa pagkalipay sa kinabuhi.”

Ang mga batid sa diyeta nagsugyot nga mas dali kang makahimog mga kausaban sa imong ginakaon pinaagi sa inanayng paglikay sa dili-makapahimsog nga mga pagkaon. Pananglitan, himoang balanse ang imong ginakaon sulod sa tibuok semana, dili lamang sa usa ka adlaw. Kon sa pagkakaron nagkaon kag pula nga karne kada adlaw, sulayi ang pagpamenos niana ngadto sa katulo sa usa ka semana. Ang susama mapadapat sa mga pagkaon nga daghag saturated fat, sama sa mantekilya, keso, sorbetes, ug daghag-tambok nga mga meryenda. Angay nga ang tumong mao ang pagkunhod sa imong kaonon nga tambok aron kini dili molabaw sa 30 porsiyento sa imong total nga mga kaloriya.

Si Dr. Walter Willett sa Harvard University nagpasidaan batok sa pagpamenos sa tambok diha sa pagkaon ug unya pagpuli niana sa mga pagkaon nga daghag carbohydrate ug asukar. Kini sagad moresulta sa pagtambok. Ang mas maayong paagi mao ang pagpamenos sa tambok ug carbohydrate diha sa imong pagkaon.

Kasarangang Ehersisyo

Ang makapahimsog nga estilo sa kinabuhi naglakip sa usa ka programa sa regular nga ehersisyo. Si Dr. Steven Blair, editor sa taho sa siruhano heneral sa T.B. bahin sa pisikal nga kabaskog, miingon: “Ang mga tawo nga nagbag-o gikan sa walay-ehersisyong estilo sa kinabuhi ngadto sa kasarangang kalihokan magpaus-os sa ilang purohan nga mamatay gumikan sa sakit sa kasingkasing ngadto sa katunga.” Ikasubo, daghang tawo karon ang wala gani malangkit sa kasarangang pisikal nga kalihokan. Pananglitan, sa Tinipong Bansa, 1 sa 4 ka tawo gikaingon nga bug-os nga walay ehersisyo. Sa Canada usa ka pagtuon nga nag-ulohang 1997 Physical Activity Benchmarks nakakaplag nga “63 porsiyento sa mga Canadiano ang may pisikal nga kalihokan nga wala moabot ug usa ka oras kada adlaw,” nagtaho ang The Toronto Star. Ug ang mga tigdukiduki sa Britanya nag-ingon nga ang usa ka grupo sa mga bata nga ilang gisusi “wala gayoy pisikal nga kalihokan nga ang mga pitik sa ilang kasingkasing halos walay kalainan nagmata man sila o natulog.”—The Sunday Times.

Kanhi gihunahuna nga ang lagsik lamang nga aerobic nga ehersisyo ang nagdalag mga kaayohan sa panglawas. Apan ang hago nga mga ehersisyo dili kinahanglan sa pagpauswag sa kabaskog. Sa pagkatinuod, “ang paggamit ug ingon ka diyutay sa 150 kaloriya kada adlaw [pinaagi sa hinay nga ehersisyo] makapamenos sa risgo sa sakit sa kasingkasing, alta presyon sa dugo, kanser ug diabetes,” sumala sa taho sa siruhano heneral.

Sa dihang mopili ka ug ehersisyo, hinungdanon nga pilion ang usa ka ehersisyo nga makalingaw kanimo. Kon dili, dili nimo mahimo kana nga bahin sa imong estilo sa kinabuhi. Ang yawi dili kaayo kon unsay imong gihimo ingong ehersisyo kondili kon unsa ka subsob nimong gihimo kini. Ang National Institutes of Health sa T.B. nagsugyot nga ingong kasagarang giya, “ang mga bata ug mga hamtong angayng maghimog tumong sa pagtigom ug labing menos 30 minutos nga kasarangag-gikusgon nga pisikal nga kalihokan sa kadaghanan, ug labing maayo sa tanan, nga adlaw sa semana.”

Unsang matanga sa kalihokan ang giisip nga kasarangag gikusgon? Ang paglangoylangoy, paspas nga paglakaw, pagbisikleta, paglimpiyo ug pagpasinaw sa kotse, pagsaka sa hagdanan, ug paghinlo sa nataran. Dili kinahanglang moapil ka ug gym o health club aron sa pagpanalipod sa imong panglawas. Apan, dunay usa ka pasidaan: Ang medikal nga mga awtoridad nagrekomendar nga kon duna kay kaagi sa sakit sa kasingkasing o kon ikaw lalaki nga kapin sa 40 anyos ang panuigon o babaye nga kapin sa 50 anyos, kinahanglang paneguroon nimo nga mokonsulta sa imong doktor una magsugod ug bisan unsang programa sa ehersisyo.

Komosta ang Pagtabako, mga Droga, ug Alkoholikong Ilimnon?

Pagtabako: Ang aso sa sigarilyo dunay kapin sa 4,000 ka naghulga-sa-kinabuhi nga mga sangkap, nga 200 niana nahibaloang mga hilo. Apan, bisan unsa pay gidaghanon sa hilo, wala kaayoy pagduhaduha bahin sa malaglagong epekto sa pagtabako diha sa panglawas sa usa ka tawo. Ang pipila ka ubang mga produkto nga pangkonsumo ikatandi sa tabako sa gidaghanon sa mangamatay gumikan niini. Sa Tinipong Bansa, pananglitan, napulo ka pilo nga mas daghang tawo ang mangamatay gumikan sa langkit-sa-tabako nga mga balatian kay sa gikan sa mga aksidente sa awto. Ang World Health Organization nagbanabana nga sa tibuok-kalibotang gilapdon, ang pagtabako mokalas ug tulo ka milyong kinabuhi kada tuig!

Dugang pa sa mas dakong risgo sa kanser ug sakit sa kasingkasing, ang mga tigtabako mas subsob nga sip-onon, makabaton ug gastric ulcer, laygay nga brongkitis, ug mas taas nga presyon sa dugo kay sa mga dili-tigtabako. Ang pagtabako magpamenos usab sa sentido sa pagsimhot ug pagtilaw sa usa ka tawo. Tin-aw, ang paghunong sa pagtabako maoy usa sa labing hinungdanong mga lakang sa pagpanalipod sa panglawas nga mahimo sa usa. Apan komosta ang droga ug alkoholikong ilimnon?

Mga Droga: Ang pag-abuso sa droga nakadaot pag-ayo sa tawhanong kinabuhi sa tibuok kalibotan. Ang Department of Health and Human Services sa T.B. nag-ingon: “Kada tuig, ang pag-abuso sa droga mopatay ug 14,000 ka Amerikano.” Apan ang ilegal nga mga tiggamit ug droga dili lamang maoy naapektahan sa negosyo sa droga. Aron masuportahan ang ilang bisyo, daghang giyanon ang modangop sa kapintasan ug sa kinabuhi nga puno sa krimen. Ang The Sociology of Juvenile Delinquency nag-ingon: “Ang mga indigay sa mga grupo nga nag-apod-apod sa crack [cocaine] naghimo sa nagsiot, mubog-kita nga mga silinganan nga ‘mga sona sa patay’ sa siyudad, diin daghan kaayo ang gipamatay nga ang polis nag-isip na niini nga kamingawan.”

Siyempre, ang pag-abuso sa droga dili kay problema lamang sa Tinipong Bansa. Sumala sa usa ka banabana, matag tuig tali sa 160,000 ngadto sa 210,000 ka tawo sa tibuok kalibotan ang mangamatay gumikan sa pag-ineksiyon ug mga droga. Dugang pa, minilyon ang naggamit ug ubang mga matang sa makadaot nga mga droga, sama sa khat (usa ka berdeg-dahon nga pangpalagsik), bunga, ug cocaine.

Alkoholikong Ilimnon: Bisan tuod ang makadaot kaayong mga droga sama sa crack cocaine ug heroina nakadani sa pagtagad sa publiko, ang pag-abuso sa alkoholikong ilimnon nagpahinabo pa gani ug mas dakong kadaot. Ang alkoholismo “nag-apektar sa usa sa 10 ka Canadiano,” nagtaho ang The Medical Post, “ug naggasto ang sistema sa pag-atiman sa panglawas ug $10 bilyones kada tuig.” Gibanabana nga sa Tinipong Bansa, ang alkoholikong ilimnon maoy nakaingon sa 50 porsiyento sa nakapatay nga mga aksidente sa awto ug mga sunog, 45 porsiyento sa mga pagkalumos, ug 36 porsiyento sa mga aksidente sa mga magbabaklay. Ang pag-abuso sa alkoholikong ilimnon nalangkit usab sa daghang mapintas nga mga krimen. Kadtong nakapatay, nangatake, nanglugos, nangabuso ug bata, o naghikog kasagarang dunay wala mailhing kunsabo, ang alkoholikong ilimnon.

Kon dunay imong minahal nga nagiyan sa alkoholikong ilimnon, tabako, o droga, pangayog tabang.b Ang Pulong sa Diyos, ang Bibliya, nag-ingon nga ang “tinuod nga kauban mahigugmaon sa tanang panahon, ug maoy usa ka igsoon nga natawo sa dihang adunay kagul-anan.” (Proverbio 17:17) Oo, ang pagsalig sa mahigugmaong pagpaluyo sa pamilya ug mga higala dakog mahimo sa pagtabang kanimo sa pagsagubang sa malisod nga kahimtang.

Apan aron tinuod kang himsog, labaw pa ang gikinahanglan kay sa maayong pisikal nga kahimsog. Ang mental ug espirituwal nga mga elemento nagdula usab ug hinungdanong papel sa pagmentinar ug makapahimsog nga estilo sa kinabuhi. Ang sunod nga artikulo maghisgot niini.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 5]

“Ang pagsagop ug makapahimsog nga estilo sa kinabuhi wala magpasabot nga mohunong ka sa pagkalipay sa kinabuhi”

[Blurb sa panid 6]

Ang World Health Organization nagbanabana nga ang pagtabako mokalas ug tulo ka milyong kinabuhi kada tuig

[Blurb sa panid 7]

“Dunay luna diha sa makapahimsog nga diyeta alang sa imong gustong kaonon, nga tagdiyutay, sa halos adlaw-adlaw”

[Hulagway sa panid 5]

Ang regular nga pag-ehersisyo mahimong bahin sa makapahimsog nga estilo sa kinabuhi

[Hulagway sa panid 6]

Likayi ang tabako ug ilegal nga mga droga

[Hulagway sa panid 7]

Ang mga prutas ug mga utanon makaayo kanimo

[Hulagway sa panid 7]

Bisan ang adlaw-adlaw nga mga buhatbuhaton sa panimalay mahimong makapahimsog nga ehersisyo