Pagpaniid sa Kalibotan
BIOLOHIKANHON NGA MGA PLASTIK
Ang plastik karon gihimo na sa biolohikanhong paagi ug moabot ra ang adlaw nga mahimong patuboon ingong tanom sa uma, mitaho ang International Herald Tribune sa Paris, Pransiya. Ang teknolohiya alang niining bag-ong plastik nagsugod sa 65 ka tuig nang milabay sa dihang nadiskobrehan sa usa ka siyentipiko nga usa ka bakterya mopagawas ug samag-plastik nga substansiya nga kaamgid sa polypropylene. Ang substansiya nagsilbing tuboran sa pundong enerhiya sa bakterya, nga samag obra sa starch diha sa mga tanom ug tambok diha sa mga hayop nga sus-an. Pinaagi sa paglain sa gene sa bakterya nga nagapagawas ug plastik ug sa pagbalhin niini diha sa pipila ka matang sa mga tanom, naglaom ang mga siyentipiko nga sa ulahi sila makatanom ug dinaghan nianang ilang gitawag nga biopolymers. Ginaingon nga kining biolohikanhong plastik bug-os nga mailisan, madugta, ug dili-makahilo.
DILI-AKTIBONG MGA KATOLIKO
Ang bag-o pang gihimong pagtuon nagbutyag nga ang “relihiyosong pagsimba sa Pransiya padayong nagkahulog,” sumala sa mantalaang Le Figaro sa Paris. Ang pagtuon nagpakita nga bisag 82 porsiento sa populasyon sa Pransiya nag-angkong Katoliko, 12 porsiento lamang niining gidaghanon, ang kadaghanan mga babayeng tigulang, regular nga tigtambong sa mga serbisyo sa simbahan. Dugang pa, 44 porsiento niadtong nag-angkong Katoliko nag-ingon nga sila maoy “dili-aktibong mga Katoliko,” ug 83 porsiento kanila miadmiter nga “sila wala pa gayod makasulod ug simbahan.” Ang Le Figaro nag-ingon nga ang Pranses daw ingon sa usa ka nasod sa dili-aktibong mga Katoliko. Ang ilang pag-anib ug relihiyon mopatim-aw nga nagagikan sa naandang sosyal nga kustombre, sama sa bunyag, kasal, ug mga paglubong, imbes gikan sa aktibong pagtuo.
SULIRAN MAYLABOT SA VIRUS
“Ang buti nakapatay ug 2,000 ka Romanhon sa usa ka adlaw sa daghang katuigan sa panahon sa pagmando sa pilosopo-imperador nga si Marcus Aurelius Antoninus,” nag-ingon ang magasing Health. “Kini nakapatay ug duha ka milyong mga Aztecs sa ika-16 nga siglo, human nga gipalinya sa mga Katsila nga mga misyonaryo ang mga Indian sa paghalok sa Krusipiho—nga walay paghunahuna, siyempre, sa kahinlo.” Kini nakapatay usab ug daghang mga tribong Indian sa Amihanang Amerika, ug sa dili pa kaayo dugay nga ika-18ng siglo, kini nakapahinabog 600,000 ka kamatayon sa usa ka tuig sa Uropa. Sukad nga nadiskobrehan ni Edward Jenner ang usa ka bakona alang sa buti sa 1796, ang mga paningkamot gihimo aron sa pagwagtang sa makamatay nga sakit, ug ang kataposang biktima namatay sa 1978. “Kadto mao ang una, ug sa pagkakaron, nga sakit nga bug-os giwagtang na sa siyensiya,” nagkanayon ang Health. Apan ang virus buhi gihapon, ubos sa pangabag sa World Health Organization, diha sa mga botelya nga gibutang sa luwas nga dapit sa Atlanta ug Moscow, ug walay desisyon ang naabot kon unsay buhaton alang niini. Ang uban mipabor sa paglalag kanila sa bug-os sa dili pa sila sa aksidente o sa tinuyo makagawas, samtang ang uban mibati nga basin may gamit ra ang virus sa siyensiya sa umaabot. Kasamtangan, ang Unyong Sobyet ug ang Tinipong Bansa mibalik sa paghatag ug bakona sa buti ngadto sa ilang kasundalohan.
WALAY KUWARTA, PALIHOG!
Ang mga kustomer nga mosulod sa mga lawak nga displihanan sa usa ka pabrika sa muwebles sa Johannesburg, Habagatang Aprika, sugaton ug mga karatula: “Dili kami modawat ug kuwarta. Tseke ug credit cards lang ang among dawaton.” Sumala sa The Star, usa ka mantalaan sa Johannesburg, ang tag-iya nagtuo nga ang pagkupot ug kuwarta makadani sa mga tulisan ug mga kawatan, ug siya midesider sa dili pagpundo ug kuwarta diha sa kaha o sa paghatod ug kuwarta ngadto sa bangko. Busa, ang tanang negosyo gihimo pinaagi sa tseke o sa mga credit card lamang. Ang mga empliyado usab makadawat sa ilang senemanang suweldo pinaagig tseke. “Sila dili mahimutang matag higayong may mosulod nga estranghero,” nag-ingon ang tag-iya bahin sa iyang mga empliyado, “apan karon mas relaks na sila sukad sa polisa nga wala nay dawatong kuwarta.”
MINILYONG MGA GISABAK GIPAHULOG SA BRAZIL
Usa ka artikulo bahin sa aborsiyon, nga gisulat ni Propesor Carlos Alberto Di Franco sa mantalaan sa Brazil nga O Estado de S.Paulo, nag-ingon nga ang pagbanabana sa World Health Organization “naglista sa Brazil nga mao ang nanguna sa kalibotan sa paghulog sa mga gisabak, nga dunay kapin sa tres milyones ka aborsiyon sa usa ka tuig.” Ang artikulo nag-ingon: “Sa pagkakatingalahan, kining impormasyona wala makapukaw ug partikular nga kalihokan pabor sa kinabuhi.” Matud pa ni Propesor Di Franco, sa usa ka kamot ang mga taga Brazil naningkamot sa pagpanalipod sa ilang kalasangan ug nanlimbasog nga makunhoran ang mga bata nga mangamatay samtang sa usa ka kamot sila nagpadayon sa pag-awhag sa pagpalegal sa aborsiyon.
NABALIKAN UG PANAN-AW TUNGOD SA LINOG
Ang 84 anyos nga molupyo sa Newcastle, Australia, kalit nga naulian sa iyang panan-aw ingong resulta sa malaglagong linog sa pipila ka bulang milabay. Sulod sa tulo ka tuig siya makakita lamang ug maitom nga mga porma, apan human sa linog siya makabasa na ug mantalaan. Ang iyang doktor nagsugyot nga ang kakurat tingali maoy nagpahinabo sa pagsurok sa adrenaline ngadto sa iyang mga mata, busa nakatabang sa pagbalik sa iyang panan-aw. Ang mantalaang The West Australian mikutlo kaniya nga nag-ingon: “Mitin-aw ang akong panan-aw. Nahitabo kana sa pila lang ka segundo. Para nako daw nabuka ang akong mga mata, ingon niini, dako. Siyempre kini wala modako apan ako nakakita, ug kini nagpabiling mao ra gihapon sukad.”
PAGKALUWAS SA BATA
Sumala sa Demos, usa ka basahon nga gipatik sa Dutch Demographic Institute, ang aberids nga 381,000 ka bata ang nangatawo sa tibuok-kalibotan kada adlaw. Ang ilang mga palaabuton, hinunoa, nagadepende ug dako sa dapit nga ilang natawhan. Ang Japan nagpasigarbo nga mao ang labing ubos sa gidaghanon sa mga tawong nangamatay nga 5 gikan sa 1,000 ka bata ang namatay sulod sa ilang unang tuig. Ang gidaghanon sa mga bata nga nangamatay mas taas sa ubang mga nasod, sama sa Brazil diin 71 gikan sa 1,000 ang nangamatay sulod sa ilang unang tuig ug sa Sidlakan ug Kasadpang Aprika diin 110 gikan sa 1,000 ang nangamatay. Ang mga tsansa nga mabuhi ang mga bata sa Afghanistan mas grabe pa, nga may 194 ka kamatayon matag 1,000 ka bata. Sa tibuok-kalibotan, halos 31,000 ka bata ang nangamatay kada adlaw.
MINI NGA MGA SENSILYO
Sa pagsaulog sa ika-60 nga anibersaryo sa pagmando ni Imperador Hirohito, naghimo ang Japan ug linain nga bulawang sensilyo sa milabay nga upat ka tuig. Sumala sa magasing Asiaweek, karon “ang mga imbestigador nagtuo nga dunay labing ubos 103,000 ka mini nga naapod-apod, ang uban kanila anaa sa mga kaha sa Bank of Japan, ang labing labaw nga awtoridad sa kuwarta. Ang mga opisyal nagtuo nga kini mao ang labing grabe nga kaso sa paghimog mining mga sensilyo sa nasod niining sigloha.” Ang tinuod ug ang mini nga sensilyo adunay 20 ka gramo sa 24-kilatis nga bulawan, nga mokantidad ug $270 sa karon nga prisyo sa bulawan. Apan, kon tagdon ang prisyo nga ¥100,000 ($690) sa handumanang sensilyo, ang mga tighimog mini “nakakita ug masayon nga paagi sa pagbaligya ug bulawan nga doble ang prisyo sa pagpalit” matud pa sa Asiaweek.
NAMELIGRONG MAPUO ANG MGA KOALA
Ang balhiboon nga koala, ang hiligugmaong simbolo sa Australia, nameligro nga mapuo nga espisye, nag-ingon ang The New York Times. Ang espisye mikunhod gikan sa daghang minilyon sa 50 ka tuig kanhi ngadto sa duolan sa 400,000 karon ug nagpadayon sa pag-us-os. Samtang ang sakit maoy hinungdan, ang dakong hinungdan sa pag-us-os mao ang tawo. Halos 80 porsiento sa suplay sa pagkaon sa koala ug ang natural nga puloy-anan ginawala sa kaugmaran sa tawo. Ang duha-ka-piye nga koala nabuhi lamang sa mga dahon ug sa mga usbong sa kahoy nga eucalyptus, ug libolibo niining mga kahoya gipamutol aron katukoran ug mga balay, uma, ug mga kaligoanan diha sa mga baybay sa sidlakan sa Australia. Dugang pa, gipakita sa pagtuon nga ang kadaghanang mga koala karon nangamatay tungod sa pagkabangga sa mga sakyanan.
‘MAKALIBOG SA HUNAHUNA NGA SISTEMA’
Sa tinghunlak sa 1989, ang mga astronomo nakurat sa pagdiskobre ug dakong palid sa mga galaksiya nga ilang ginganlag Great Wall; sila wala magdahom nga nasudlan ang uniberso ug ingon niini ka dako nga katukoran. Apan sukad niadto, duha ka tem sa mga astronomo mipahayag sa ilang konklusyon nga ang Great Wall maoy usa lamang sa labing duol sa kapin sa usa ka dosena nga dagkong mga kahugpongan sa mga galaksiya. Labi pang nakakurat kanila mao nga kini nga mga katukoran makita sa maayong pagkaangay nga mga kal-ang, nga nagsugyot, sumala sa The New York Times, “usa ka katukoran sa uniberso nga mahusay kaayo ug dako nga sa ingon gihagit niini ang bag-ong mga teoriya sa kosmiko nga paglalang ug ebolusyon.” Gitawag sa usa ka astronomo ang maayong pagkaangay nga kal-ang niining mga katukorana nga makalibog-sa-hunahuna, samtang ang uban miingon nga kon kining mga nadiskobrehan mapamatud-an, “luwas ang pag-ingon nga kulang kaayo kita sa kahibalo bahin sa una nga uniberso.”