Mga Epekto sa Teoriya sa Ebolusyon

SA SINUGDAN sa ika-19ng siglo, ang relihiyon ug siyensiya nagpahimulos ug mahigalaong relasyon. Duha lang ka tuig sa wala pa mapatik ang The Origin of Species, ang biyologo ug propesor sa Harvard nga si Louis Agassiz misulat nga ang kalibotan sa buhing mga butang nagpadayag sa “unang-pamalandong, kinaadman, pagkatalagsaon” ug nga ang usa ka dakong katuyoan sa kasaysayan sa kinaiyahan mao ang pagsusi sa “mga panghunahuna sa Maglalalang sa Uniberso.”

Ang panud-ong ni Agassiz dili talagsaon. Giisip sa daghang tawo nga may panag-uyon ang siyensiya ug relihiyon. Ang mga diskobre sa siyensiya sagad giisip nga ebidensiya sa usa ka Dakong Maglalalang. Apan ang wala-himatikding panagbangi tali sa relihiyon ug siyensiya nagkaugmad.

Pagduhaduha Misugod Pagtubo

Ang Principles of Geology ni Charles Lyell, ang unang tomo nga mipatim-aw niadtong 1830, nagduhaduha sa asoy sa Bibliya bahin sa paglalang. Giangkon ni Lyell nga ang paglalang lagmit wala mahitabo sa literal nga unom ka adlaw. Ang pisiko nga si Fred Hoyle misulat: “Mga basahon ni Lyell ilabina ang responsable sa pagkombinsir sa kalibotan sa katibuk-an nga mahimong nasayop ang Bibliya, hinuon sa pipila ka bahin, nga maoy imposibleng ideya hangtod karon.”a

Sa maong paagi napahimutang ang patukoranan sa pagduhaduha. Diha sa mga kaisipan sa daghan, ang siyensiya ug ang Bibliya wala na magkauyon. Sa dihang gipapili, gipili sa daghan ang siyensiya. “Ang mga libro ni Lyell nagsabwag ug pagduhaduha sa unang mga kapitulo sa Daang Testamento,” misulat si Fred Hoyle, “ug ang libro ni Darwin diha aron mopuli niana.”

Ang The Origin of Species mitungha sa tukmang panahon alang niadtong dili buot modawat sa Bibliya isip Pulong sa Diyos. Ang pagbinatiay mibuswak na tali sa tawo ug sa siyensiya. Ang nahigugma nga publiko nabihag sa mga panaad ug mga kalamposan sa siyensiya. Samag usa ka matinagdanong maghahalad, gibubo sa siyensiya nganha sa tawo ang naimbentong mga gasa​—ang teleskopyo, ang mikroskopyo, ug ang steam engine ug sa ulahi, ang elektrisidad, ang telepono, ug ang awto. Ang teknolohiya nagpasiugda na sa industriyal nga kausaban nga naghatag sa ordinaryong tawo ug walay-samang materyal nga mga kaayohan.

Sa kaatbang, ang relihiyon giisip nga usa ka babag sa progreso. Ang pipila mibati nga kini naghupot sa mga tawo nga lipong, nga dili makanunot sa tuling mga kauswagan sa siyensiya. Gisugdan sa mga ateyista ang pagbutyag sa ilang mga hunahuna sa langgis ug maisogong paagi. Sa pagkatinuod, sumala sa gisulat ni Richard Dawkins, “gipahinabo ni Darwin nga ang tawo mahimong matagbawon nga ateyista.” Ang siyensiya nagkahimo nga bag-ong paglaom sa katawhan alang sa kaluwasan.

Sa sinugdan, ang relihiyosong mga pangulo misupak sa teoriya sa ebolusyon. Apan sa paglabay sa tinagpulo nga katuigan, ang klero sa katibuk-an mipahiuyon sa popular nga hunahuna, nga midawat sa usa ka panagsagol sa ebolusyon ug paglalang. Usa ka 1938 nga ulohan sa New York Times mipahibalo: “Taho sa Iglesya sa Inglaterra Nagtuboy sa Ebolusyonaryong Ideya sa Paglalang.” Ang taho, nga gigama sa usa ka komisyon ubos sa Arsobispo sa York, mipahayag: “Walay pagsupak sa usa ka teoriya sa ebolusyon ang makuha gikan sa duha ka asoy sa paglalang sa Genesis I ug II, sanglit giuyonan sa kadaghanan taliwala sa edukadong mga Kristohanon nga kining mga asoya sa paglalang naggikan sa kasugiran ug nga ang bili niini alang kanato maoy simboliko inay makasaysayanhon.” Ang komisyon sa arsobispo mihinapos: “Mahimo nga maghunahuna ka kon unsay gusto nimo ug makapadayon nga Kristohanon.”

Alang sa daghan, ang maong mga pagsulay sa pagpauyon sa Bibliya sa ebolusyon nakapahuyang lang sa pagkamatuohan sa Bibliya. Kini misangpot sa kaylap nga pagduhaduha sa Bibliya, ug naglungtad gihapon kini karong adlawa, bisan taliwala sa pipila ka relihiyosong mga pangulo. Ang mga komento sa usa ka obispong Episkopal sa Canada nga nagpatuo nga ang Bibliya nasulat sa una-siyentipikanhong panahon ug busa nagpabanaag sa pagkamapihigon ug pagkaignorante maoy mahulagwayon. Siya miingon nga ang Bibliya naundan ug “makasaysayanhong mga sayop” ug “dayag nga mga pagpasobra” mahitungod sa pagkatawo ug pagkabanhaw ni Jesus.

Busa, daghan, lakip mga membro sa klero, daling modaot sa Bibliya. Apan unsay misangpot sa maong pagduhaduha? Unsang kapaingnan nga paglaom ang gitanyag? Tungod sa nahuyang nga pagtuo sa Bibliya, ang pipila midangop sa pilosopiya ug politika.

Mga Epekto Diha sa Pilosopiya ug Politika

Ang The Origin of Species mitanyag ug bag-ong panud-ong sa panggawi sa tawo. Nganong ang usa ka nasod molampos sa pagbihag sa laing nasod? Nganong ang usa ka rasa mopatigbabaw sa laing rasa? Ang The Origin of Species, duyog sa pasiugda niini sa paagi sa kinaiyahan ug pagpadayon sa labing angay, mihatag ug mga katin-awan nga nakapakisaw sa pangunang mga pilosopo sa ika-19ng siglo.

Si Friedrich Nietzsche (1844-1900) ug Karl Marx (1818-1883) maoy mga pilosopo nga dakog epekto diha sa politika. Silang duha nadani sa ebolusyon. “Ang libro ni Darwin mahinungdanon,” matud ni Marx, “ug nagsilbi kanako nga usa ka kinaiyanhong siyentipikanhong pasikaranan alang sa matangnon nga pakigbisog sa kasaysayan.” Ang historyador nga si Will Durant nagtawag kang Nietzsche nga “anak ni Darwin.” Ang librong Philosophy​—An Outline-History nagsumaryo sa usa sa mga pagtuo ni Nietzsche: “Ang mga kusgan, maisogon, dominante, garboso, mohaom pag-ayo sa umaabot nga katilingban.”

Nagtuo si Darwin​—ug nagsulat ngadto sa usa ka amigo—​nga sa umaabot “ang di-maihap nga mga tawo sa ubos nga mga rasa mapapha na pinaagi sa labawng sibilisadong mga rasa sa tibuok kalibotan.” Gigamit niya nga usa ka pananglitan ang Uropanhong pagpukan sa uban ug gipahinungod kadto sa “pakigbisog aron mabuhi.”

Gipahimuslan dayon sa gamhanang mga tawo ang maong mga pahayag. Si H. G. Wells misulat diha sa The Outline of History: “Ang naglungtad nga mga katawhan sa kataposan sa ikanapulog-siyam nga siglo nagtuo nga sila nagmadaogon tungod sa Pakigbisog Aron Mabuhi, diin ang mga kusgan ug mga malinglahon nagpildi sa mga mahuyang ug masaligon. Ug sila dugang nagtuo nga kinahanglang sila mahimong kusgan, abtik, mapintason, ‘praktikal,’ mapasigarbohon sa kaugalingon.”

Sa ingon niana, ang “paglahutay sa labing angay” nakabaton ug pinilosopo, sosyal, ug politikanhong mga kahulogan, nga sagad sa katingad-anang sukod. “Alang sa pipila ang gubat nahimong ‘usa ka biyolohikanhong panginahanglan,’” matud sa librong Milestones of History. Ug kining libroha nag-ingon nga sulod sa sunod nga siglo, “ang mga ideya ni Darwin nahimong di-malaksing bahin sa doktrina ni Hitler sa rasanhong pagkalabaw.”

Siyempre, si Darwin, Marx, o Nietzsche wala na mabuhi aron makatan-aw kon sa unsang paagi ang ilang mga ideya gipadapat​—o sayop nga gipadapat. Sa pagkatinuod, ilang gidahom nga ang pakigbisog aron mabuhi makapauswag sa pagkinabuhi sa tawo. Si Darwin misulat diha sa The Origin of Species nga “ang tanang lawasnon ug mental nga mga gasa lagmit mouswag ngadto sa kahingpitan.” Ang pari ug biyologo sa ikabayenteng siglo nga si Pierre Teilhard de Chardin miuyon niini, nga nangagpas nga sa kataposan mahitabo ang ‘kausaban sa mga hunahuna sa tibuok tawhanong rasa; ang tanan magkauyon sa pagbuhat padulong sa usa ka tumong.’

Pag-us-os, Dili Pag-uswag

Imo bang nakita nga nagakahitabo ang maong pag-uswag? Ang librong Clinging to a Myth mikomento bahin sa pagkamalaomon ni de Chardin: “Si de Chardin nalimot gayod sa kasaysayan sa tawhanong pag-ulag dugo ug sa mga sistema sa pagkamapihigon sa rasa sama sa apartheid sa Habagatang Aprika. Siya maorag usa ka tawo nga wala magpuyo niining kalibotana.” Inay mouswag padulong sa panaghiusa, ang katawhan niining sigloha nakasinatig rasanhon ug nasodnong pagkabahin sa way-ingon nga sukod.

Ang paglaom nga gitanyag sa The Origin of Species, nga ang tawo mouswag padulong sa kahingpitan, o labing menos sa pagkaarang-arang, wala gayod matuman. Ug ang maong paglaom nagkaawop sa paglabay sa panahon, tungod kay sukad nga gidawat sa kadaghanan ang ebolusyon, ang tawhanong pamilya sagad nag-us-os padulong sa paglinuog. Palandonga: Kapig 100 ka milyong tawo ang nangamatay sa mga gubat niining sigloha, mga 50 ka milyon sa Gubat sa Kalibotan II lamang. Palandonga usab ang bag-ohay pang etnikong pagpinatyanay sa mga dapit nga sama sa Rwanda ug sa kanhing Yugoslavia.

Nagkahulogan ba kini nga walay gubat ug kabangisan sa nangaging kasiglohan? Wala, tino nga diha. Apan ang pagdawat sa teoriya sa ebolusyon, niining mabangisong pakigbisog-aron-mabuhi nga panghunahuna, niining paglahutay-sa-labing-angay nga ideya, wala makapauswag sa pagkinabuhi sa tawo. Busa bisan pag ang tanang suliran sa tawo dili ikapasangil sa ebolusyon, nakatabang kini sa pagduso sa tawhanong pamilya padulong sa labaw pang dinumtanay, krimen, kabangisan, imoralidad, ug pagkadaot. Sanglit kaylap nga gituohan nga gikan ang tawo sa mananap, dili katingad-ang daghan ug daghang tawo nagagawing samag mga mananap.

[Footnote]

[Blurb sa panid 6]

‘Ang libro ni Darwin nagsilbi kanako nga usa ka siyentipikanhong pasikaranan alang sa matangnon nga pakigbisog sa kasaysayan.’​—Karl Marx

[Blurb sa panid 6]

‘Ang ubos nga mga rasa mapapha na pinaagi sa labawng sibilisadong mga rasa.’​—Charles Darwin

[Picture Credit Line sa panid 6]

Letrato sa U.S. National Archives

[Picture Credit Line sa panid 6]

Copyright British Museum